Ram Seegobin prezant papye lor kriz Sriktirel dan Lindisri Sikriyer pandan lansman kanpayn Politik Ekonomik Alternativ

21.01.2005

Kriz Striktirel dan Lindistri Sikriyer



O-milye Konferans SIDS, kan Guvernman Moris ti espere ki pu kapav pled vilnerabilite bann ti lil pu gayn kit konsesyon pu Lindistri Sikriyer, Komiser Eropein pu Devlopman finn anter tu lespwar dan enn Konferans de Pres. Li finn dir ki li pa truve ki Lerop dwa bann peyi ACP okenn konpansasyon kan pri disik pu diminye par plis ki 30%, ek ki OMC pa pu toler okenn ranvwa dan demantelman Protokol Disik.

Alor malgre tu zefor diplomatik ki Guvernman pe fer, kriz dan Lindistri Sikriyer finn konfirme, ek aster se sirvi sa Lindistri la ki an kestyon. Bann mezir ki pe propoze aktyelman pa pu ena okenn lefe pozitif, ni a kur term, ni a long term. Enn tel kriz kapav ena reperkisyon sosyal byen danzere, apar reperkisyon ekonomik evidan: mem ek prezans lizinn Zonn Frans ek lotel turist, koezyon sosyal dan lakanpayn ankor byen depandan lor aktivite otur plantasyon kann ek mulen disik. Alor li finn vinn plis ki irzan pu kumans reflesi lor enn program tranzisyon pu evit enn veritab katastrof ekonomik ek sosyal.

Kriz dan Lindistri Sikriyer zordi, li enn rezilta direk ek previzib sanzman ki pe dekul depi aplikasyon regleman WTO, osi byen ki restriktirasyon lagrikiltir dan enn Lerop Ini ki pe agrandi de zur an zur. Sa proteksyonism su lekel lindistri sikriyer finn devlope ek sirviv depi lepok kolonyal, aster pe demantle: nepli pu ena mem kota ek pri garanti pu disik ki ansyen koloni kuma Moris pe prodir ek exporte, prinsipalman ver Lerop.



Listorik Kriz



Nu ankor rapel lepok "boom sikriye" o-milye bann lane '70, ki byen vit finn transforme dan enn kriz ekonomik byen grav ver lafen bann lane '70, apre ogmantasyon masif pri petrol lor marse mondyal: reveni disik nepli ti pe kapav asir importasyon nesesite de baz, ek finn ena 2 devalyasyon ki ti viz prinsipalman pu fer travayer ek lamas dimunn mizer sarye tu fardo sa kriz la. Olye reflesi lor lavenir a lon term sa lindistri sikriyer la, bann klas dirizant finn opte pu akseler devlopman lindistri textil ek turist, ek an mem tan sulaz lindistri sikriyer par kumans diminye Tax Sorti. Tu dimunn ankor rapel sa fame 57 milyon "sulazman" ki premye Guvernman MMM-PSM ti ofer a tablisman. Olye diversifye lagrikiltir pu asir sekirite alimanter ek ogmant rantabilite later agrikol, bann Konpayni Sikriyer finn kontinye plant kann ek an mem tan, investi dan lindistri textil ek turist pu asir zot profi a kur term. Pli tar sa bann konpayni-la finn osi investi buku kapital ki finn prodwir par travayer dan Moris, dan lindistri sikriyer lezot peyi kuma Mozambik, Tanzani ek Kot Divwar, ek parfwa zot finn dilapid tu sa kapital-la.

Pandan bann lane '80, finn ena enn seri rediksyon lor tax sorti lor disik, ziska ki sa tax la disparet net. An mem tan santralizasyon mulen ek mekanizasyon dan karo finn akselere, sipozeman pu diminye ku prodiksyon, me anfet se ankor enn fwa klas travayer ki ti pe sarye fardo, a mezir ki ena destriksyon lanplwa pu artizan ek laburer. Deza apartir sa lepok-la, pri disik nepli ti pe ogmante an term reel, par rapor ek pri bann marsandiz importe. Me Lindistri Sikriyer ti ankor pe sirviv gras a proteksyonism ki Lerop ti pe ofer a traver Protokol Disik. Dan Moris diferan Guvernman finn inisye ek ankuraz enn seri mezir pu fer fas a sa rediksyon gradyel dan pri reel pu disik exporte, me tu sa bann mezir ti viz pu mintenir profitabilite bann Konpayni Sikriyer, setadir "tablisman": separasyon izinaz ek plantasyon; morselman, konversyon ek lavant later agrikol; akselerasyon santralizasyon, fermtir mulen ek lisansiman artizan; prodiksyon ek lavant elektrisite par tablisman, a enn pri siperyer a seki li kut CEB. Se su Guvernman MMM-MSM aktyel ki tu sa prosesis la finn akselere: mekanizasyon rapid pu plantasyon ek rekolt kann ki finn amenn VRS, kot preske 10,000 lanplwa laburer finn detrir; an mwayenn, enn mulen pe ferme sak lane, ek rediksyon lanplwa pu artizan; latas laburer ek artizan finn kontinye ogmante, an mem tan ki lapey ek bonis leta mazor rest sekre; proze IRS (Integrated Resort Scheme) ki pe konverti par milye arpan bon later agrikol an kan vakans pu milyoner internasyonal. Tu sa bann mezir la viz inikman pu asir reveni pu tablisman, san ki lavenir sa 30 a 40,000 ti-planter kann pran an konsiderasyon.

Me deza a partir 1995, ek formasyon WTO ek aplikasyon bann nuvo regleman pu komers internasyonal, li ti kler ki sa sibsid ki prodikter disik betrav eropein ek prodikter disik kann dan peyi Lafrik, Karaib, ek Pasifik (ACP) gayne, sa ti pu disparet: ek se sa ki pe arive aster-la, su presyon depi peyi kuma Lostrali, Brezil, ek Tailand, ki zot osi prodir ek export disik kann lor Marse Mondyal, a enn pri ki preske 1/3 seki prodikter eropein gayne. Depi lontan Lerop prodwir plis disik betrav ki li konsome, ek lor la li import disik kann depi bann peyi ACP; alor tu so sirplis disik, Lerop vann lor marse mondyal, a enn pri ki pli ba ki kud prodiksyon, gras a sa sibsid ki "ilegal" dapre regleman WTO; seki bann peyi kuma Lostrali, Brezil ek Tailand pe apel "dumping" Atraver so sistem sibvansyon, Lerop pe ankuraz enn sirprodiksyon disik, ek sa pe bes pri lor marse mondyal. Lot fakter ki finn akseler sa prosesis la, se ki kan Lerop finn agrandi depi 15 a 25 peyi mam, li pe bizin diminye so bidze sibvansyon agrikol, sirtu ki laplipar nuvo peyi mam, zot byen agrikol; ek anplis li nepli posib fer bann konsomater eropein pey disik 3 fwa plis ki lor marse mondyal.

Alor kan bann komiser Lerop Ini finn propoz enn rediksyon 37% dan pri disik lor prosen 2 an, sa ti totalman previzib. Ek tu bann mezir pu asir profitabilite a kur term tablisman pa pu sifi pu fer fas a sa kalite rediksyon pri; ek pu ti-planter kann, ki finn res prizonye tablisman, li pu enn veritab katastrof.



Ki solisyon zot pe propoze?



Deza rupi pe depresye rapidman par rapor ek Lero, Liv Sterling, Dolar Ostralyen, ek Rand Sid Afrikin, ek sa pe amenn inflasyon; eski Guvernman pu tante pu presipit enn devalyasyon pu ogmant reveni an term rupi pu sa disik ki pu sibir enn rediksyon pri? Pur le moman Guvernman pe met tu so zefor dan "diplomasi", pu sey ranvway ubyen diminye lanpler sa rediksyon pri ki Lerop finn fini anonse, ek pu negosye pu enn espes "konpansasyon" tanporer ki aster-la paret byen difisil; an mem tan zot pe travay lor enn plan "re-striktirasyon akselere" ki alafin nek pu vedir ki pu ena ankor VRS ek fermtir mulen, ziska ki preske tu lanplwa dan lindistri sikriyer pu vinn sezonye ek kazyel, ek lapey mwins ki li ete aster-la. A lon term ena propozisyon (mem depi Komiser Eropein Louis Michel) pu servi melas pu prodir etanol ki kapav servi kuma enn surs lenerzi pu ranplas an parti petrol importe: me ankor enn fwa, eski etanol ki prodir dan Moris pu pli bomarse ki etanol ki kapav importe depi peyi prodikter kuma Brezil?

Eski solisyon pu kriz dan Lindistri Sikriyer, se pu transform li an enn Lindistri Kann, kot pu devlop lezot prodwi kuma etanol ubyen elektrisite depi bagas? Ubyen eski sa nek pu ranvway kriz la pu inpe lane, ek an mem tan gard Moris prizonye kann ek tablisman?





Remiz an kestyon



Eski letan pa finn vini kan nu bizin met an kestyon plantasyon kann ek prodiksyon disik mem. Eski nu pa bizin kumans reflesi si pe servi later agrikol ek klima ki ena dan Moris dan enn fason optimal, kan pe persiste ek kann. Eski nu pa bizin konsider lezot aktivite agrikol ek agro-indistriyel ki kapav prodir ase lanplwa, pu aster-la ek pu zenerasyon ki pe vini?

Pena okenn dut ki se somaz ki finn fini vinn problem irzan ek fondamantal: li pa posib analiz kriz dan lindistri sikriyer san pran an konsiderasyon nesesite pu kreasyon masif ek irzan sa kantite lanplwa ki neseser zordi.



Ki nu bann demand ek propozisyon?



1. Mobilizasyon klas travayer, somer, ti-planter pu kontre pwisans ekonomik ek linflians politik ki burzwazi tablisman ankor ena.

2. Reklam enn nuvo kad legal ek administratif pu ankuraz itilizasyon optimal later agrikol.

3. Demar enn tranzisyon ver diversifikasyon agrikol.

4. Kiltivasyon lor enn gran lesel, bann lezot prodwi agrikol, ek devlopman enn sekter agro-indistriyel pu transformasyon ek prezervasyon, pu exportasyon.

5. Lans enn kanpayn internasyonal parmi bann peyi an devlopman, pu egzize ki regleman komersyal WTO pa aplike dan enn fason literal a lagrikiltir ki prodwir nuritir de baz, ki kontribiye a prezervasyon lanvironman, ek ki responsab pu koezyon sosyal.




Ram Seegobin

16 Zanvye 2005