10.04.2021
Si enn kikenn finn swiv Lanket Zidisyer lamor Kaya dan selil lapolis an 1999, ubyin Serge Victorine apre mitinnri prizon an 1979, ubyin temwin Rajesh Ramlagun an 2006 ubyin Iqbal Toofany arete lor baz enn ofans miner an 2015, ti bizin swiv sa ka kriminel kont Ofisye Polis Derek Chauvin su sarz tir lavi George Floyd dan Minneapolis lane dernyer. Tu bann temwin mo finn truve lor TV ti donn temwanyaz kaptivan, mem si li dulure, pu ekute, amezir prosekisyon dan enn fason metikile batir so akizasyon. Ofisye lapolis Moris ti bizin, kuma enn lantrennman, ekut ek diskit temwanyaz Sef Lapolis Minnesota Medaris Arradondo, pu kumanse.
Me, sa temwanyaz 3-ertan le 8 Avril, Dr Martin Tobin, spesyalist maladi respiratwar ek usi fizyolozist avek spesyalizasyon dan pumon, fode pa personn rate. Tu avoka ek dokter ek syantist kapav gayn enn leson lor kimanyer enn profesyonel dibut drwat, san kurbe, kont ideolozi burzwa zeneralize. Dr Tobin kone kuma dimunn respire. Sa so dub expertiz– kuma enn syantist ek kuma enn dokter. E li explike, atraver servi so domenn expertiz, kimanyer lepasan temwin ti pe deplizanpli alarme, kan truv pe tuy M. Floyd, ti zistifye. Ki u anplwaye par Leta u pa, si u asiz lor kikenn, menot so de lame deryer so ledo, anfons so latet dan sime koltar, ek lerla apiy lor so liku ek blok ler lor so kote gos, lerla so pumon kote drwat, sa dimunn la pa pu kapav respire, pa pu gayn oxizenn, e so servo pu mor ek so leker pu aret bate, se seki anfet finn arive.
Dr. Tobin finn demontre sa mem kalite lespri syantifik ki ti rann analiz Dr Ram Seegobin lor lamor Kaya pibliye dan Le Mauricien, telman inportan dan lanket zidisyer. Nu pa kone kimanyer ziri dan Minneapolis pu deside. Me, dan Moris, kan lartik Ram Seegobin pibliye, li ek Gilbert Ahnee redakter Le Mauricien tulede ti gayn enn warning “Contempt of Court” depi Mazistra pandan lodyans Lakur pe derule. (U kapav lir lartik la lor websayt Lalit www.lalitmauritius.org par sinpleman tip “evidence in the death of Kaya” dan Serch lor sayt)
Ala seki inportan dan analiz sa de dokter. Li expoz kimanyer ofisye Leta tret dimunn su zot sarz. E lerla, kan sa vinn dan piblik, kimanyer dimunn avek enn tipe puvwar reazir? Eski zot, sey kuver sa vyolans ankor enn fwa? Repons, ziska zordi, anzeneral, wi – dan Lamerik ek dan Moris, tulede. Par tu sort mwayin – pre-kondisyon, fos alegasyon, sanz size, nu nek ena pu nome. E sa konstans pu fer kover-ep lor vyolans ofisye, asontur, expoz vyolans lor lekel sistem kapitalist antye depann. Dimunn ki ti devet plis kone finn literalman les lapolis sape avek inpinite.
Zame mo pa finn resi konpran klerman kifer dimunn dan klas profesyonel fer sa. Zot tro suvan vinn konplis avek, maske, mem fer kover-ep, ek klerman mem per pu mansyonn, vyolans lapolis. Preske tu profesyonel ki mo finn tande dan bann ka dan lamor Misye Victorine, Kaya ek Ramlagun azir an konivans avek lotorite lapolis, a diferan degre. Zot fer sa, wadire li normal. Nu bizin dir finn enn linflians kinn perdire depi “Justice: Asosyasyon Kont Vyolans Ofisye Leta”, ti met dibut apre lamor Kaya, kot inpe zurnalist ek redakter inn kas bann avek lezot profesyonel, e, parey pu enn poyne avoka kriminel, pran enn pozisyon kont vyolans par lapolis ek gard prizon.
Me, maske laverite, an zeneral, pe kontinye. Rapel kan enn lekip antye ti lans enn liv lor Kaya lane dernyer pu mark, si li ti ankor vivan, so 60em laniverser? Zot resi ekrir ek pibliye enn liv antye su lezid Creole Speaking union enn organism finanse par Leta – enn liv long avek santenn paz – dan lekel zot evit mansyonn kuma ubyin mem kot sa Kaya finn truv lamor. Lekip la fer enn lansman dire lor 2-ertan, usi, san mansyonn enn mo lor so lamor dan selil lapolis. Si Vev Kaya, Veronique Topize, pa ti, dan so diskur, fer referans lor lefet ki dan sa mem plas kot pe fer lansman, ti ena enn gran rasanbleman avek seremoni flanbo pu dimann laverite lor lamor Kaya, sinon pa ti pu ena okenn mansyon ditu. Kimanyer bann profesyonel ule inyor seki tu dimunn kone – enn konesans ala porte tu dimunn? Komye konplezan u kapav devini? Sa finn konfirme dan Lakur ki Kaya pa ti ena okenn blesir kan lapolis ti pran depi so lakaz dan Beau Songes, e re-konfirme par lekip ti pran so sarz dan Alkatraz. Kan li mor enn-de zur apre, ti ena 33 blesir lor so lekor. Sa li enn fe. So lipye ti jam anba selil so laport an metal, ki ti kit mark lor pla so lipye. Letid Dr Graham ti fer lor laservel prezerve Kaya demoli tez komkwa Kaya inn mor par swa ladrog ubyin lalkol, parey kuma Dr Martin Tobin finn demoli tez komkwa George Floyd inn mor ar ladrog ubyin enn problem kardyak.
Me, kimanyer, par ki mekanism sosyal, eski akademik an 2020 gard silans lor kimanyer inn truv Kaya mor dan selil lapolis? Li enn fenomenn deklas andeor mo konpreansyon.
Trwa parmi nu ti ekrir enn lartik “Enn Silans Lur ti Etuf Lansman Liv lor Kaya”. Ti minimem nu ti kapav fer. Nu pa ti kone, akoz nu pa ti ankor lir li, liv la, usi, pu gard silans lor kuma ek kimanyer Kaya inn truv so lamor. Dan nu lartik nu fer enn apel piblik pu zwenn avek bann akademik ki finn ekrir livla pu fer zot konpran ki li pa kitksoz u kapav fer a listwar. Pa finn ena okenn risponns. Mo sezi sa lokazyon la pu re-iter nu lof pu enn rankont – avek ninport enn dan lekip inplike dan proze sa liv la. Rol akademik se pu rod laverite. Kumsa zot kapav konfront puvwar avek laverite. Pa kasyet laverite.
Lindsey Collen
Tradiksyon: BK avek kudme AA