2em Lokdawn – Zur Sez – Leve Parsyel Lokdawn Anonse pu Byinto
25.03.2021
Yer tanto, avek rezilta sekansaz lor esantiyon ki ti sumet ar laboratwar Sid Afrikin akredite par WHO, nu finn gayn de but linformasyon inportan, tulede bon.
Dr. Catherine Gaud inn explike avek buku presizyon yer dan brifing ki fer tulezur 5.30 pm – mo ti ekut lor Radio Plus, aparaman lor MBC TV u ti kapav truv explikasyon avek so dyagram. Li ti pu bon si explikasyon Dr Gaud ti kapav gayn so tradiksyon an Kreol par enn Kreolofonn. Li ridikil ki Guvernman kwar dimunn pe bizin aprann konpran Franse avan nu pu kapav gayn akse a linformasyon syantifik ki afekte nu, lor enn kestyon lavi-lamor.
Antuka, zot bon nuvel.
Premye, sa tip Koronaviris dan sa dezyem vag la, baze lor 40 esantiyon ki ti avoye pu fer sekansaz, li erezman mem tip ki orizinal ek li pa enn depi sa seri lezot varyan plis kontazye kuma seki pe propaze dan UK, Brezil, Zapon u Sid Afrik.
Dezyem, li paret kapav pu resi elisid mister lor Pasyan Zero baze lor Rapor sekansaz avek enn degre sertitid rezonab, dapre Dr. Gaud.
Li paret sa nuvel la ki finn permet Guvernman plann anavans pu enn asuplisman lokdawn ki ti pu fini zordi , le 25 Mars ek selman extenn lokdawn par enn semenn ankor pu prepare pu sa asuplisman la.
Pu ena de diferan kalite rezim: enn pu Zonn Ruz (Sirkonskripsyon 15, 16 ek 17) plis vilaz Kanot ek enn lot pu leres parmi nu. Nu tu, dan Zonn Ruz uswa pa ladan, pu bizin, pu ki sa asuplisman res relativman an sekirite, fer leswivan: met nu mask byin, gard distans enn met ant, pa rasanble an grup, e lav nu lame byin ase suvan. Alor, anu, uswa ankor pli bon, fer li vinn otan ki posib enn plezir pez nene bwar dilwil etan done sirkonstans dan lekel nu ete (ki pa tro bon).
Alor, kan nu leve le 31 Mars, apar pu Zonn Ruz, nu pu kapav sorti par alfabet pu al kinkayri, labusri ek bulanzri, bazar, labutik ki vann lartik varye, nepli zis labutik ki ena komisyon debaz ek sipermarket – usi byin ki al lopital, farmasi ek filing, kuma li ti ete avan. Transpor piblik pu rule me avek mwins pasaze. Me tu rasanbleman pu limite a sink dimunn. Pa pu kapav ena plis ki sink dimunn ansam pu enn lapriyer, maryaz usi pu limite a sink (Alor – konsey a bann kup – si u anvi evit enn maryaz avek buku fla-fla, sezi lokazyon!). Lanterman, par kont, kapav ena 10 dimunn. Lozik deryer sa bann mezir ti explike par trwa portparol guvernman lor program MBC yer swar, enn program “Focus” byin pli meyer ki laplipar emisyon MBC avek Silvana Pareemamum ki ti poz bann bon kestyon byin terater.
An zeneral, Minis Travay ti explike, pu ena WAP (Work Access Permit), kuma deza apel li an Kreol, pu seki tom dan sekter kot pankor spesifikman permet. Minis Callichurn ti klarifye kuma so prinsip pu marse.
An teori, u fer aplikasyon pu u WAP ek gayn li, apart si u travay dan enn sekter ki ankor tom su lokdawn.
Seki pankor permet: manze dan restoran ubyin onnsayt dan fud-kort (kapav organiz tekewe ek livrezon adomisil atraver travayer ki ena WAP pu sirkile), Konser, evennman sportif, al laplaz (akoz li enn plas kot dimunn ena tandans pu vinn ansam an grup ubyin fer fet, kumsa ti explik li), lekurs (piblik pa pu ena akse), disko, ek estetisyin. Salon kwafir kapav uver pu fer selman but otur okip seve. Sa usi ti explike. Kontak raprose pu fer swin vizaz ek manikir fer li plis riskan ki swin seve – lame ek figir ena enn rol inportan dan propaz viris. Sayt konstriksyon pu rule normal. Anplwayedmezon kapav aplay pu zot WAP. Anfet, tu travayer kapav amwin ki zot tom dan sekter kot spesifikman pa kapav.
Me selman, pu ena kontrol strik lor tu muvman rantre-sorti dan bann Zonn Ruz. Pu usi ena enn chek strik lor zot WAP.
Sa fason servi zonn (kuma lor papye graf) li enn rutinn teste-ek-pruve lasante piblik. Li marse. U izol plas kot u kone virus pe sirkile, e u kontenir li, wadire zeografikman. Sa metod (kree diferan zonn avek diferan regleman) li mem aplike dan enn usi ti lespas kuma enn hom. Pandan premye lokdawn, viris ti fini tro fane zeografikman pu servi sa metod la, exsepte ti separ Rodrig ek Agalega (kot pa ti ena okenn test positiv) depi Lil Moris, kot ti ena plis ki 300 ka. Anpasan, Guvernman Moris bizin sey donn enn Rapor a WHO lor seki pe arive Chagos inklir Diego Garcia – ka pozitif, admisyon, dese – e kan li truve li pa kapav, li bizin inform WHO pu fer sa lexersis la lor nom Leta Moris, ki dapre tu, asterla klerman responsab lor seki pase lor Chagos.
Laplipar ka dan Lil Moris finn detekte atraver konntak-tresing e atraver Sant Testing Kovid (Flu Klinik) dan Lopital Guvernman. E enn de duzenn finn resi depiste zot dan Sant Karantenn. Sa vremem demontre valer sant karantenn. Enn kup, res dan Vacoas, ti sey kasyet lefet zot ti dan enn evennman dan Forest Side koni kuma evennman kinn deklans propagasyon ek pa finn prezant zot volonterman pu teste ek pu al an karantenn, inn al malerezman tom malad, lerla al klinik prive, gayn dyagnoz laba ek lerla Lotorite inn pran zot an sarz. Antretan, malerezman sa kup la inn fer enn erer fatal, zot ena pu viv avek lefet ki zot responsab pu inn al propaz viris la parmi enn batch dimunn dan zot lanturaz. Mo finn servi mo “malerezman” de fwa kan mo pe koz sa kup la kot tulede inn tom malad parski li malere. Lepidemi zot enn fenomenn etranz. Zot pa resanble lezot maladi. Get sa ka la: dan sa ka la, kapav dir “erezman” anfet zot inn tom malad, parski li ti sel fason kone pu lerla kapav anpes viris la fane ankor. Ziska ler, enn duzenn dimunn pros ar sa kup-la finn deza truve “pozitif” atraver lekip konntak-tresing; sinon, zot usi ti pu vinn bann vekter pu propaz viris, san mem zot kone – ek viris ti kapav vinn andeor kontrol, kuma “dife dan lanka”. Sa montre linportans ena ful korperasyon avek lekip konntak-tresing, e kifer nu bizin kontakte Minister Lasante oka nu finn ankontak avek dimunn ki nu kone ena enn infeksyon sa viris la. Li pa tro tar. Si kikenn ki pe lir sa blog la finn ena kontak avek kikenn, u enn kit grup, ki finn fini teste “pozitiv”, silvuple kontakte lotorite lasante pli pre ar u tutswit u lopital pli pre, e persiste ziska u fer u test.
Antretan, 10% parmi nu inn fini gayn premye doz vaksin. Ziska ler li ankor bon, me pankor ariv nonb sifizan pu fer enn diferans de pwindevi lasante piblik. Li inportan pu ankuraz tu dimunn pu fer vaksin, e evit tom dan pyez sa masinnri rimer anti-vaksin onnlayn. Apre AstraZeneca ek Covaxin ki pe fer asterla, lerla pu ena enn batch SinoPharm depi Lasinn, ek enn komann masif vaksin Sputnik depi Larisi. Enn zafer dimunn bizin gard antet. Kan dimunn anti-vax dir sa ubyin lot vaksin pankor apruve dapre standard WHO akoz Test Faz III pankor sumet, tulede ladan vre, ek fini depase par bann evennman. Literalman par milyon tu sa diferan mark vaksin finn fini servi, e bann lotorite lasante pe fer swivi. Sa kalite “testing” li par milye fwa pli vast ki test ordiner Faz III. Sa li akoz “itilizasyon irzans”, irzans la seki ena enn lepidemi ase virilan (an term propagasyon ek degre maladi) pu menas sistem swin lasante – e mem pu anter lekor u organiz lanterman – dan so globalite. Asterla pe teste vaksin lor bann zanfan. Wi, paran pe dakor pu fer zot zanfan, avek lakorite zanfan (e suvan avek antuzyas) volonter pu partisip dan sa bann testing - pu nu tu nu dibyin. Dan Moris, tro suvan nu tann dimunn dir “Mwa, mo pa ule vinn kobay.” Me rapel, pu ki nu gayn sa bann vaksin la, par dizenn milye dimunn finn ofer, volonterman, pu fer “kobay” pu ki kapav protez nu.
Seki pa bon avek vaksin seki zot, an mazorite, fer profi, parey kuma preske tu lezot medikaman. Guvernman Indyin ek Sid Afrik finn seye pu fer patant su kontrol prive lor vaksin Kovid vinn propriyete kolektif pu dibyin komin. Eski Guvernman Moris finn sutenir sa aksyon la? Nu pa kone.
Enn bann rezon komersyal deryer sa atak kont AstraZeneca (anplis lager Brexit ki pe kontinye) li posib akoz konpayni la, drolman, pe ofer bann pei an devlopman so vaksin a enn pri kutan. Sa fer lezot tel ki Pfizer ek Moderna paret gurma larzan.
Platform komin vaksin WHO, COVAX, malerezman pa finn resi demare ek fonksyone ase vit. Sa li sirtu akoz li finn sibir sabotaz depi ladministrasyon Trump ki ti fer USA kit WHO dan enn moman kritik pandemi. Covax ankor res enn rekur mazer pu buku pei, e nu bizin sutenir sa linisyativ la. Li nu devwar pu asir vaksin pa zis pu tu dimunn dan Repiblik Moris me usi pu tu limanite. Nu swiv leson ki lepidemi pe anseyn nu – pran swin totalite imin, nu tu azir kolektivman. Premye li bizin tu travayer lasante dan lemond, lerla tu frontlayner dan lemond, lerla tu seki vilnerab dan lemond – partu ansam. Li ti pu telman fasil. Kumsa u pa ti pu ena stok ki pe al gaspiye dan Lamerik ek Lerop, ki ankor pe bataye pu sakenn akapar vaksin avan zot vwazin. Get sa pu “kontan u vwazin”!
Nu kapav dir san risk fer erer ki kolonyalism so lapo dir kan anseki konsern vaksin.
Azisman Lamerik ek Lerop revoltan - zot bann konpayni prive, zot laparey Leta ek zot lapres burzwa ek TV – kan zot pe bataye an piblik lor vaksin dan enn fason egoist ek nasyonalist. Mem lor enn swadizan “senn nuvel internasyonal” kuma, par exanp CNN ubyin BBC, u tann zurnalist pe ale mem sanses lor kimanyer “zot” prop pei pe triange pu akapar tan milyon doz vaksin – wadire zot enn zar imin natirelman pli siperyer. Pena traka, viris, ase vit, pu rapel zot laverite.
Me, li kapav meyer prosenn fwa. Anu organize politikman pu resi fer sa.
Lindsey Collen
Tradiksyon: BK avek kudme AA
