Enn Apersi lor kot nu ete dan Pandemi Koronaviris
14.02.2021
Sa lartik la baze lor enn papye ki ti prezant dan Seminar LALIT zordi, Dimans 14 Fevriye dan Horl Mama Bul Later Gran Rivyer. Apre enn introdiksyon par Rada Kistnasamy ki ti prezide lor sityasyon politik dan pei, Ram Seegobin, enn medsin par profesyon, ti fer seki lepok dimande pu nerport ki rasanbleman dan moman aktyel: li finn get enn ku kot nu ete dan pandemi provoke par Koronaviris.
Dan lemond, dan Larezyon, dan pei Moris
An gran liyn, pei plis afekte par nomb maladi ek nomb lamor, li evidanman pei kot ena gran popilasyon. Parmi pli afekte ena USA, Lind, Brezil, Lamexik ek Larisi, e dan Lerop, sirtu Gran Bretayn, Litali, Lespayn ek Lafrans. Parmi gran pei, anterm popilasyon, kot finn ena tigit ka se Lasinn, pli gran pei dan lemond, e probableman pei kot viris finn devlope dan imin pu premye fwa. Sistem dan Lasinn finn permet zot kontenir li, e zot ena lemwayin. Get enn-de sif anba, pu konpare kimanyer Lasinn finn mat lepidemi la, anterm ka ek anterm lamor.
Pei Nonb ka Kovid Nonb lamor
TOTAL 109 milyon 2.4 milyon
USA 28 milyon 0.5 milyon
Lind 11 milyon 155,000
Brezil 9.7 milyon 237,000
Larisi 4 milyon 80,000
UK 4 milyon 116,000
France 3.5 milyon 82,000
Lasinn 0.09 milyon 4,600 (Dernye lamor Lasinn ti le 18 Avril, 2020).
An zeneral nuvo ka pe kumans diminye.
Sa, li pankor vreman kapav atribiye zis a lefe vaksin, mem si vaksin pe kumans ena so lefe. Li sirtu akoz enn gran nomb dimunn, a diferan degre partu dan lemond, finn e pe vinn pli strik lor met mask, lor gard distans sosyal, lor respekte konfinnman ubyin lokdawn diferan degre, e akoz finn ena interdiksyon rasanbleman e limitasyon lor sirkilasyon dimunn. Tu sa mezir la, ansam, finn anpes viris la miltipliye, finn rann li difisil pu viris peple. E kumsa pe kumans sap buku lavi. Kumsa pe kumans eparyn sistem lopital.
Dan nu rezyon, Lareynion, ki ti kumans kontrol lepidemi ase byin, finn finalman gayn 11,000 ka, e 47 lamor. Laba sif finn monte depi Ut 2020. Li akoz Lareynion enn koloni Lafrans, alor so frontyer ar Lafrans pa finn kapav ferme kan maladi la finn kumans fane vit laba. Mayot li osi expoze dan mem fason.
Kote Sesel, dan kumansman, zot osi, zot ti pe kontrol sityasyon ase byin, me zot bann ka finn ogmante apartir Zanvye 2021 apre ki zot finn kumans uver zot frontyer. Asterla, zot finn ariv 7 lamor, lor 1,800 ka dan enn pei avek enn tipti popilasyon.
Dan Moris, nu finn gayn 595 ka, e 10 lamor. Seki inportan se depi Avril ena zero ka ki vreman lokal, e zero lamor. Me, nu tuzur expoze. Ena ase buku dimunn ki pe sorti deor, rant dan karantenn a nerport ki moman pu enn sezur kontrol 14 zur. Enn-dan-lot, suvan ena 1,200 dan lotel ki pe servi pu karantenn. E seki teste pozitiv, zot transfer ver lopital ENT, kot a nerport ki moman kapav gayn otur 30-40 ka pozitiv.
Alor, tuzur ena danze enn fwit depi karantenn. E finn ena. Lerla nu fye lor sistem retrase e teste, ki dan Moris pe tuzur mars ase byin. E bizin dir ki tu dimunn Moris lor ki-viv, pare pu vinn strik lor met mask, gard distans, swiv regleman strik pu anpes fann maladi la di-moman tann enn vre ka lokal.
Nuvo Problem Lev Latet
Mem si dan lemond nomb nuvo ka la pe kumans diminye, kumans diminye byin dusman, mem si dan Moris, nu finn kontenir lepidemi la, ena trwa nuvo problem ki finn lev latet.
- Ena nuvo varyan, nuvo mitan ki finn devlope, ki 50% pli kontazye. Mem si varyan la pa neseserman pli mortel, kan li otan pli kontazye, li kapav fer 10 fwa plis ka par mwa, alor 10 fwa plis lamor. Ena nuvo varyan dan UK (ki finn preske ranplas viris dorizinn la), enn dan Sid Afrik (ki rezistan ar sertin vaksin, ki byin trakasan) ek enn enn lot varyan dan Brezil.
- Ena bann ka atipik, kuma nu finn gayne Moris kot enn dimunn teste pozitif apre 25 zur. Sa vinn poz enn problem pu regleman karantenn.
- Ena lefe a lonterm maladi Kovid, ki nu pa ti kone exziste. Nu ti krwar malad enn-de semenn, e lerla, si sa pa vinn grav e u fini ICU, u korek. Non, ena enn long, long maladi pu sertin dimunn. E sa afekte zenn kuma dimunn aze. An Angle pe apel “long haulers” setadir dimunn ki apre enn banane, tuzur malad. Zot gayn desarz apre 10 zur lopital, al lakaz. Lerla apre enn mwa, bizin re-admet, zot malad net. Kan zot regayn inpe lafors, return lakaz. Lerla apre 2 semenn re-malad net. Ena gayn problem pumon, ena gayn problem leker, e ena gayn tu kalite problem lasante liye ar sistem arteryel. Li pa enn maladi fasil pu buku dimunn ki gayn li.
E tuzur pankor vreman gayn enn medsinn partikilye pu Covid. Ena leson ki finn aprann: pa met dimunn lor ventileyter tro boner, vir pasyan la dormi parfwa lor so vant, servi kortizonn enn sertin moman – bann form swin ki ogmant sans enn pasyan sape. Alor, akoz sa, vaksin byin inportan.
Vaksin
Ena 5-6 vaksin finn devlope e pe servi deza inpe partu dan lemond – Pfizer, Moderna, Oxford/Astrozeneka (Covishield) kuma Moris inn gayne depi Lind ki pli gran prodikter vaksin, ena Sputnik V depi Larisi, ek Sinovac ek enn lot depi Lasinn. Organizasyon Mondyal Lasante, W.H.O., ti pe prepar enn sistem otur “CoVax” pu asire ki tu pei, pov kuma ris, gayn vaksin, me anfet pei ris, sirtu kan Trump ti ankor Prezidan USA, finn plito lager pu akapar vaksin, e zot pe mem stok vaksin plis ki zot bizin.
Me, kanpayn vaksinasyon finn kumanse inpe partu dan lemond. Anmemtan ki ena lalit pu gayn vaksin la, ena osi enn lot lalit pu amene, enn devwar nu ena. Nu ena pu anpes dimunn tom dan tu kalite fos koze infliyanse par enn ase ansyin kanpayn irasyonel anti-vaksin, ki asosye ar konspirasyonist. Kifer li nu devwar kont-kare sa propagann anti-vaksinasyon la? Akoz vaksin li inportan pu kontrol enn maladi infeksye kumsa. San li, sosyete frazilize. San li, sistem lopital kapav kolaps, si gayn tro buku ka anmemtan. Anplis, enn kanpayn vaksin marse pu nu tu, si selman buku dimunn al fer vaksin. Fode 60%-75% popilasyon pran vaksin la, pu ki nu anpes viris la peple. E, antretan, bizin kontiyn servi metod lasante piblik – met mask, gard distans, evit laful – akoz sa osi, li anpes viris la fane.
Konklizyon
Kozri Ram Seegobin finn asir enn konpreansyon an-komin lor lepidemi la parmi nu manb, e apre so diskur ti ena deba, kestyon pu eklersisman, ek repons.
Dan enn moman politik parey, li nu devwar pu, anmemtan ki nu konpran lekonomi ek sosyete ek politik, osi konpran sa pandemic la. Anfet, antan ki sosyete, nu ena pu protez dimunn pli vilnerab, enn kote, pu ki nu pa al les buku dimunn mor kan zot pa ti bizin mor (kuma dan USA, kot pre demi-milyon dimunn finn mor initilman, sirtu dimunn mizer), me osi nu bizin protez nu sistem lasante, nu travayer dan lopital ek tu front-liners.
Prezan parmi nu dan sa Seminar la, ti ena 2-3 travayer lopital, enn ladan fini fer so premye doz vaksin kont Covid. Li ti donn rapor ki li ti enn lexperyans parey kuma nerport ki lot vaksin!
