Luvertir Frontyer Moris? E Koronaviris dan Lemond

25.10.2020

Kisannla pe exziz uvertir frontyer? E kifer?

Dabor ena patron lotel ki pe milite pu uver frontyer. Zot dir pa fer naryin si dimunn mor. Bizin abitye.

Ena osi, li vre, fami ek individi ki vwayaze buku – par plezir ubyin pu zot biznes – ki ule re-uver frontyer. Zot agase petet. Ena dyaspora ki anvi return Moris akoz kriz Kovid laba. Zot angwase. Me, li sirtu patron lotel ki pe met presyon lor Guvernman. E Guvernman MSM, li pe zis zet larzan (par milyar Rupi) dan sa lindistri ki pa pe fonksyone, e ki pena sans fonksyone.

Asterla, par labus Jean Michel Pitot, Prezidan AHRIM, zot pe revandik lafin sa karantenn 14 zur ki existe pu anpes turist transmet maladi koronaviris, si zot vinn Moris an konze. Kan patron fer sa revandikasyon pu uver frontyer, li sonn plito fuka, kan nu okuran lamonte katastrofik Koronaviris dan tu sa pei kot turis sorti, an-okirans Lafrans, Sid Afrik, Lareynion, Lind, UK. Turist napa pu vini. Alor, nu pe les maladi la rantre, sanki nu mem gayn turis ase pu patron sa lindistri an-difikilte la debruye. Zot revandikasyon, li anmemtan enn revandikasyon kriminel, anmemtan enn revandikasyon fuka.

Tu dimunn kone ki lindistri turis inn rant dan enn kriz long-dire.

Tu dimunn kone apar patron lotel. Patron lotel ti pe pleyne ki Maldives ti pe al sezi lokazyon uver so frontyer, e kumsa ti pe kokin turist ki ti kapav vinn Moris. Me, zordi, apre kelke semenn, ena plis ki 11,000 ka total Maldives, 1,000 ka aktif aktyelman, 12 ka grav dan lopital aktyelman, e Lafrans inn donn konsey swivan lor so websayt 22 Oktob: Dans l’attente de la stabilisation de la situation sanitaire, il est recommandé de reporter votre séjour aux Maldives. Dan koloni Lareynion, akoz zot frontyer avek Lafrans inn res uver, zot ena pre 5,000 ka Kovid, e finn ena plis ki 20 lamor. Me, patron lotel Moris, li ule uver frontyer kut-ke-kut: “Nu bizin pran risk,” Pitot dir, “Nu ena test, nu ena venntileyter, nu ena lopital.” Li mank zis pu dir, “Nu ena krokmor.”

E dan Moris, patron lotel ti’nn vinn byin for. Les nu get sa enn ku.

Li ti’inn vinn for mem relativ a lezot patron. 

Avan lamonte sekter turist, kapital tablisman finn reyne ar so kann-ek-disik pandan pre 200 banane. E li finn reysi reyne mem li enn ti poyne dimunn akoz li finn konstrir e gard vivan enn “blok istorik” otur so kann-ek-disik. Li finn anbrigad ti-planter, so leta mazor, e osi, tanki li ti kapav, sindika laburer-artizan. Parti Travayis ti so parti politik, laplipar ditan, me li pa ti tro regardan. Legliz ti sutenir li – par pran pozisyon kont lagrev, par exanp, e avek enn kanpayn kont tax sorti – parey kuma lapres ek radyo prive osi byin ki MBC, ziska ler, truve ki nerport ki chalennj a lindistri kannyer li frol blasfem.

Antuka, patron tablisman finn diversifye – sirtu dan lindistri lotel – sa dernye 40 an la (osi byin ki al dan sekter kuma finans ek dan imobilye). E patron gran lotel turist, li finn seye e pe kontiyn seye pu etablir so nuvo espes “blok istorik” pu li reyni lor letan, pu li ranplas patron kann-ek-disik dan sa rol kuma garan stabilite reyn kapitalist. 

Alor, gran patron lotel finn sey ralye ansam ar li tu so manejer byin peye ki gayn Rs300,000 par mwa, so staf ti-manajer osi ki tus ant Rs50,000 ek Rs300,000, tu sa proprieter ti-pansyona, proprieter ek zeran restoran ek ti-lotel, proprieter vann ki promne turist, proprieter taxi, proprieter plezansye, proprieter “domenn”, proprieter terin golf – ziska dimunn ki lwe enn kanpman, rul enn tab-dot, sipa lwe enn-de loto – ek ansam avek tusala, Tourism Authority ki pran enn kantite dimunn lor kontra kuma inspekter, kuma chek lor laplaz, ziska dimunn ki ti pe penn lakrwa nwar lor lafis kan Xavier Duval ti ansarz turism – e li sey gayn ar li travayer lotel, atraver sindika lotel. 

Si ena enn dimunn ki finn reprezant modlaz sa nuvo “blok istorik”, anterm ideolozik, lor letan, li enn nome Malenn Oodiah. Oodiah enn sosyolog, e li finn travay, ziska tu-dernyeman, kuma espes PRO pu Beachcomber pandan dernye 25 an par la. Li finn fer sa atraver anmemtan mastermaynd finansman ONG liye ar Beachcomber apel Fondation Espoir Developpement, ki viv ar larzan patron Beachcomber, larzan CSR, ki finn finalman, anmemtan permet Leta retir li depi so responsabilite dan sekirite sosyal, e finn osi infiltre dan tu vilaz kotyer, kot zot finn sey marzinaliz Konsey Vilaz ki eli demokratikman, e azir kuma enn interfas ar proze guvernmantal, kuma NEF. Tu sa bann lorganizasyon ki rule ar larzan CSR (pa zis pu Beachcomber, me tu konglomera lotel), zot mem gayn enn paz dan L’Express pu met divan zot travay “sosyal” enn fwa par semenn: CIEL so Lakaz Lespwar Caritas, Fondation Terra, Alteo so bann proze CSR, etc. E ideolog ki finn evre pu kree sa “blok istorik” la, pu stabiliz kapitalism lor letan ti Malenn Oodiah.

Depi mwa Fevriye, turism finn kumans ferme. Ariv mwa Mars li finn ferme net. Apre lokdawn, dan dernye 5 mwa, lotel finn viv avek Morisyin ris ki ena ase larzan al pas wikenn, ubyin lwe lotel pu so fami pu enn semenn. Alor, u gayn pei Moris pe al ver enn falez, avek klas eze pe danse dan lotel sak wikenn.

Guvernman (pa patron lotel) finn pey tu travayer lotel, ziska seki gayn Rs50,000 par mwa. Alor, kapav dir, nu lepep, pe pey saler pu patron lotel. Nu ki pey TVA. (Pu gayn enn lide komye patron lotel pey so manejmennt, anpasan, kan Jean-Michel Pitot, dir dan sa intervyu L’Express Lindi 19 Oktob ki nu finn site lao, ki sa som la, li reprezant zis lamwatye zot depans lor “lapey”!)

8 mwa inn pase. 

Li ti evidan ki pa pu regayn mem nomb turist ki ti gayne avan. Li ti evidan depi mwa Mars sa lane la. Me, li pa ti evidan pu M. Pitot: Li dir: “Personn pa ti krwar li [bruyar otur Kovid] pu ar nu otan letan. Kumansman, tu dimunn ti atann ki ariv Ziyet Ut, bruyar pu fini pase.” Depi Mars sa lane la, LALIT pe averti Guvernman pu fors patron investi dan prodiksyon ek prezervasyon prodwi alimanter.  

Me, patron lotel pa finn diversifye pandan sa 8 mwa la. 

Li zis gele ki li ule uver frontyer. 

Guvernman an tor, li osi. Guvernman pa finn fors patron lotel diversifye. Li pa finn fer li diversifye mem enn parti so kapital ver prodiksyon esansyel. Okontrer, Guvernman finn asterla kumans donn li par milyar larzan depi rezerv Labank Moris, anplis pey saler tu anplwaye lotel ziska Rs50,000 par mwa. Li larzan zete, sa. Lindistri turis, li dan debandad net. E so port-parol, li reflet sa dezarwa.

Patron lotel finn reysi ralye deryer li lapres, sirtu L’Express. Philippe Forget finn ale-mem ar nesesite uver frontyer, sinon lekonomi pu kolaps, sinon pu ena somaz. Ondire, li inposib pu patron lotel investi dan enn lot zafer. Forget finn ale-mem lor uver frontyer, san gete kifer finn ferm frontyer, e san gete ki risk existe ki dimunn malad, lepidemi propaze, bizin re-inpoz enn lokdawn ki pu retuf enn lekonomi. E tusala san ki buku turis vini – akoz zot pei pe agonize ar lepidemi la.

 E, kan Bruneau Laurette fer so manifestasyon Port Louis 29 Ut, nu remarke ki enn-de rar revandikasyon ki finn sorti lor oparler sa zur la ti revandikasyon met divan par enn so ko-organizater, enn nome Patrick Belcourt: “Bizin re-uver frontyer,” li dir, e tu dimunn tap lame, kriye. E lerla, Pravind Jugnauth ek so MSM finn sezi lokazyon, vinn lor televizyon anonse ki zot pe uver frontyer parsyelman apartir kumansman Oktob. E samem li finn fer. Avek kondisyon 14 zur karantenn. Ena de-trwa vol par semenn – sirtu Morisyin pe returne. Plis ena enpe viziter. E tu bizin fer 14 zur karantenn lor zot prop fre dan enn lotel dan enn lasam.

Alor, presyon pu re-uvertir frontyer, li sirtu depi enn patrona lotel ki pa kapav pans andeor so lotel. E patron lotel li kont sa karantenn ki pe protez popilasyon Moris la. E drolman, nerport ki kantite kas ki Guvernman verse dan lindistri turist, li enn larzan zete. 

Dezarwa parmi patron lotel, li exprime dan sa intervyu zot port parol antan ki Prezidan Association de l’Hoteliers et Restauranteurs de L’ile Maurice dan L’Express. Li anmemtan dir bizin uver frontyer, anmemtan li dir pa pu gayn ase turis akoz ena Kovid kot turist sorti. Li dir si 2021 gayn 20% turis abityel, li bon. Pa zis sa, li mem al ziska remet ankestyon eski sif dan Lafrans pu nomb dimunn infekte ar Covid fiyab! Li dir li soke ki “Enn pei adilt kuma Lafrans” (ondire pu li, Moris enn pei zanfan?) finn rant dan ‘mod panik’”. Li dir “plis dimunn pe mor dan aksidan larut” – ondire enn argiman zanfan ki pa konpran ki problem ar enn lepidemi. Li al gob sa bann argiman lextrem drwat dan Lamerik ek Lerop. 

(Anfet, zis pu nu isi nu kler lor la: problem enn lepidemi kuma koronaviris, se li riske, si u pa kontenir li, fer telman dimunn malad anmemtan ki li fer nu sistem lasante kolaps, mem nu sistem lanterman/kremasyon kolaps. Sa-mem problem enn lepidemi kuma Kovid-19 pu sosyete Moris, e pu tu sosyete partu ayer. Li enn problem pu kolektivite imin. E so solisyon res dan kapasite azir ansam dan lintere kolektivite.

Alor, solisyon se pu patron lotel tir, dizon, lamwatye so investisman depi lotel, fer li rant dan lezot domenn, dan domenn esansyel, setadir sekirite alimanter. 

Dan kumansman, zis LALIT ti pe dir sa.

Kapav dir depi pre 8 mwa, nu pe dir sa. Sindika ek lezot lasosyasyon finn dakor, e finn siyn bann deklarasyon ki inklir sa diversifikasyon dan prodiksyon la. Lerla, Dr. Gudjadur finn dakor. Parey kuma li finn dir bizin bliye lindistri turism purlemoman.

Lerla ep! Yer dan L’Express (24 Oktob) ena enn ti lartik ki dir ki gran pret ideolozik anfaver turism limem, Malenn Oodiah, pe dir li nepli krwar lindistri turis pu sirviv apre Kovid akoz turis pa pe vini, mem kan frontyer reuver. Enn ku, li pe predir 60,000 nuvo somer. So prediksyon vini avek enn retar 8 mwa. Me, vomye tar ki zame. Alor, li pe vinn propoze ki lotel konverti an “bann om, lozman, sant rekreatif”, e travayer lotel rant dan lezot metye. Alor, li, kuma nu depi lontan, pe finalman ariv truv tu sa inzeksyon par milyar larzan MIC, kuma enn gaspiyaz akoz li dan enn “modèle qui s’ecroule”. 

Mem tanto (24 Oktob tuzur), ansyin Minis Finans, e gran manitu dan enn lot sekter dan leral (ofshor), Rama Sithanen, inn vinn anonse lor Radio Plus ki lindistri turist bizin re-investi dan lezot sekter, e li promuvwar “sekirite alimanter” e mem, kuma LALIT, “konversyon” ek stokaz prodwi alimanter.

 Luvertir frontyer, avek zis sa Morisyin ki pe returne, pe deza gard ant 30 ek 40 dimunn dan ENT a nerport ki moman, amizir depiste zot kuma pozitif pu Kovid. Alor, nu deza a-risk ki enn ka al sorti dan sa bann plas karantenn, e dan ENT, si zame ena enn ti-fraktir dan miray karantenn.

Li pankor arive. Me, risk la li la.

Antretan, Lopital Sivil ek Kandos, deza sindika infermye pe anonse mank staf. Deza ti manke avan. Asterla, staf pe al travay dan tu sa lotel kot ena karantenn. Alor, pli manke. E pankor gayn okenn ka transmisyon koroaviris lokal.

Leres lemond

Mem si pandan 5 mwa pa finn ena ka lokal Moris (1), Kovid-19 pe donn bal dan buku lezot pei. E kuma nu tu kone asterla, tanki Kovid dan enn sel pei, li enn menas pu tu pei. 

Problem tuzur parey. Pankor ena okenn tretman spesifik, e pankor gayn vaksin. Alor, lepidemi li la. E sel manyer dil ar li, se par prevansyon. Alor, pei ki konn kontenir nerport ki enn-de ka ki deklanse, li korek. Pei kot ena tro individyalis (kot zot pa futi konpran ki enn lepidemi, li enn atak lor kolektivite, e selman kolektivite ki kapav bare kont li), zot dan problem. An-okirans, dan USA e dan buku pei dan Lerop.

Maladi Kovid la, so problem tuzur parey: li ena enn mazorite dimunn ki pa tro malad a enn tel pwin ki u pa kone li ena maladi la, me seki malad, li riske martirize dan ICU, e mem truv lamor. Seki pa malad, li pe tuzur fann maladi la. Mem seki pankor kone li malad, li pe deza fann maladi la. Samem Kovid enn kas-tet. Samem dan Moris, tu seki sorti kot maladi pe donn bal, li oblize res karantenn. Samem nu pe reysi detekte otan ka. 

Viris, li bizin dan imin pu li viv. Amizir imin gayn anti-kor kont viris la (ubyin truv mor), viris la so zwe ferme si li pa gayn enn lot dimunn pre-pre pu li al koloniz li, tant so sans viv. Li viv atraver nu selil.

Moris finn reysi kal (kontenir, konnteynn) Kovid, akoz lepep Moris finn montre enn matirite pandan lepok kle, pu:

- koperer kan ofisye Saniter pe fer konntak-treysinng.

- respekte lokdawn, enn dan lot.

- met mas, enn dan lot.

- gard distans sosyal, pa al gran gran rasanbleman.

- lav lame byin.

- netway sirfas.

- kopere kan chek pu lafyev, kan rant dan nerport ki biro, sipermarket.

- al dan “flu klinik” ki finn res uver dan tu lopital.

Alor, nu finn kontenir li. 

Dan sa 5 mwa san maladi la, Moris pa finn fer 3 zafer ki ti bizin fer:

1. Diversifye ver prodiksyon esansyel, sirtu sekirite alimanter – setadir liber later, met enn laflot bato lapes, etablir lizinn prezervasyon manze. 

2. Ranforsi “retrasman” par Bureaux Sanitaires.

3. Rekrit infermye, ed infermye, atenndennt dan lopital. 

Alor, asterla, kan uver frontyer pu sanse gayn turis, e lerla pa gayn turis, li riske re-amenn Kovid – pu naryin!

Pa zis patron lotel ki antor. Guvernman MSM pe donn li tu sa kapital la, sanki li met kondisyon ki li rant dan prodiksyon esansyel. Alor, Guvernman MSM ki antor.

Kant-a Lopozisyon Travayis-MMM-PMSD, li pena okenn proze alonterm. Li etonan. 

Ena enn problem existansyel pu Moris kuma enn pei, e tu parti meynstriym konpletman san enn plan. 

Dan LALIT, nu pe organize, e sirtu nu pe fer li atraver propaz nu program politiko-ekonomik parmi tu grup ki pe poz kandida dan eleksyon vilaz.

Lindsey Collen, pu LALIT (Baze lor enn kozri dan enn lasanble LALIT, 15 Oktob)

(1) 

Pandan lepidemi dan Moris, 10 dimunn ti mor.  (415 dimunn finn teste pozitif.) Sa vedir, to mortalite li konpare kumsa:

Moris:     Mwins ki enn lamor pu 100,000 dimunn. 

Maldives: 7 lamor pu 100,000 dimunn.

Lafrans:  48 lamor pu 100,000 dimunn.

UK:        63 lamor par 100,000 dimunn.

USA:      67 lamor pu 100,000 dimunn.

Laswed: 58 lamor pu 100,000 dimunn, kot zot ti pe viz “herd immunity” par les maladi la propaze, mem si lantman. 

 Lezot pei ki ena to mortalite pwin ki enn par 100,000 abitan: Sid Kore, Nuvel Zeland, Lasinn, Tayland, Singapor, Malezi, Sri Lanka, and buku pei Lafrik, kuma Mali, Botswana, Sid Sudan, Benin, Tanzani, DRC.