Zordi ena enn ta Tipti Vag ki pe anpes nu truv Gran Vag Istorik

02.08.2020

Nu pe viv dan enn lepok kot ena gran, gran vag politik ek ekonomik ki pe travers sosyete. Ki manyer truv zot, sa bann gran kuran la, kan ti-vag ki labriz leve lao-lao pe tultan dominn laktyalite dan medya? Bann peser andeor brizan anseyn nu ki bizin obzerv lefe sa bann imans larul la – kot zot sorti e kot zot pe ale – e bizin kapav disteng zot depi klapoti ki labriz leve lor sirfas dilo. Tulde inportan, me seki mwin vizib, li pli determinan. Parey ar sityasyon politik zordi – ki li dan lemond an antye, ki li dan Moris.

Alor, ki nu truve dan lagazet tulezur, ki anfet reprezant ti-vag lao-lao? 

Nu truv enn seri skandal: ena tennder otur nuvo tirbinn St. Louis, ki lerla vinn skandal PAD & CO, ki lerla vinn otur forjri dokiman labank; ena skandal otur aste furnitir medikaman pandan lokdawn – kuma Pack & Blister kot fini pey venntileyter ki finn gayn problem livrezon,  kot enn kinkayri ki finn furni medikaman; diferan bord ek sef labank komersyal pe bizin demisyone, ranplase akoz lonn ki pa ti kapav sutenir; ena skandal otur Landscope ek proze lavant  later Rs8 milyar ar konpayni prive; ena Lerop pe dir ofshor Moris pena striktir pu anpes blansiman larzan; ena enn lot skandal ofshor otur Wire-Card; e, kuma enn sinbol tu sa faver ki konstitye enn “burzwazi deta” ki tultan an-formasyon, ena Zuberr Joomye ek so biznes klinik ki pe benefisye depi desizyon politik guvernman MSM e anmemtan ki port-parol Guvernman lor lepidemi Koronaviris; ena fermtir frontyer so tayming ar retur manb fami Jugnauth; ena enn seri ka difamasyon ki swiv tu sa expozisyon skandal; ena bann ka fann fos nuvel; ena mosyon blam kont Spiyker ki ranvwaye ziska tar net aswar; ena muvman kominal ki lev latet – otur eleksyon dan enn Federasyon kominalo-relizye kuma MSDTF; ena revandikasyon lor baz kominal dan enn lot raliman kominalo-relizye; mem kan Travayis, MMM ek PMSD reysi ralye ansam pu fer enn Lopozisyon Parlmanter inifye, anterm vag politik, li plito enn vag zis mwayin grander, pa vreman enn gran vag.  

Gran vag dan lepase

Dan lepase finn ena gran, gran bulversman de-klas ki finn suvan provok sanzman ver enn pli bon sosyete, anmemtan ki provok lareaksyon:

1. Lafin lesklavaz, ki Leta ti bizin forse lor patron tablisman, ti bizin pey zot konpansasyon kan esklav libere pa ti gayn enn su, e kot patron finn bizin kumans pey travayer sak kinzenn, mem si lamwatye e lot lamwatye ti res rasyon.

2. Sifraz iniversel, enn progre ki finn provok enn lamonte kominalis (“met razwar dan lame zako”) e, kan patron pa reysi anpese, ti ena enn exod dan burzwazi ek mem dan ti-burzwazi e aristokrasi uvriye.

3. Pandan 2yem Ger Mondyal, kot Leta kolonyal finn kapav dornt patron tablisman, fors li ras kann, prodir manze pu lepep antye, e finn kapav met lalwa kont komersan par organiz rasyonnman.

4. Lindepandans – enn progre ki finn anmemtan provok enn muvman reaksyoner kuma enn kont-kuran, finn amenn enn bagar rasyal ek dezyem exod dan burzwazi ek ti-burzwazi.

5. Repiblik, kot finn ena enn lot muvman reaksyoner kuma enn kont-kuran dan form lopozisyon kont 2 diferan Government Notice ki ti viz pu fini diskriminasyon dan ledikasyon.

6. Lepidemi Koronaviris zordi ki pe kree imans vag, plis enn sityasyon instab – e zordi pena garanti ki pu ena okenn posibilite pu dimunn dan elit kit pei, ale. Kan ariv enn sityasyon kot menas existe ki pa pu ena manze, kan pena travay pu buku dimunn, avan tu sa travayer la les zot-mem krev-defin, pu ena sulevman, pu ena dezord. Li natirel.

Instabilite Otur Koronaviris

Dabor, nu bizin realize ki lepidemi Koronaviris li finn kree enn tel instabilite ki Leta burzwa finn anfet gayn enn lotonomi relativ a burzwazi li-mem. Normalman, burzwazi dan so antye, li kontrol so Leta Burzwa u Leta kontrol burzwazi, sa li enn zafer rar. Me, li karakteriz tu sa premye 5 instabilite avan dan listwar Moris – burzwazi finn bizin kurbe divan “Leta burzwa” dan sa bann moman gran sanzman la. 

La, pandan lepidemi, Leta finn fer tu komers aret sek pandan enn semenn e laplipar (seki pa vann prodwi esanseyl) pandan plizir mwa. Leta finn aret tu prodiksyon sek, apar seki esansyel. Tu servis apar esansyel, zot osi, ti bizin arete. Tu lotel aret sek (apar seki pran dimunn karantenn). Pli gran konpayni prive Moris (Air Mauritius) aret travay, menas bankrut. 

Anfet, sa vag imans la li kiksoz ki zame nu pa finn truve dan nu lavi, ni dan listwar pei.

Alor, zordi nu kapav tuzur dir ki sa gran vag aktyel otur pandemi Covid-19, li ena lefe swivan:

1. Zordi na pena enn lindistri turist.

2. Inportasyon ek exportasyon pe rule, me li pa sir. Li frazil. 

3. Prodiksyon textil li dan leral, akoz pena komann.

4. Air Mauritius finn e pe defalke staf, e li an kriz total

5. Sekirite alimanter finn menase, pe menase, e for posib li pu re-menase.

6. Ena problem lozman grav – sirtu kan bizin “res lakaz”, e si re-uver frontyer san ase preparasyon kote trase-teste ek san ase infermye ek ners, pu regayn mem problem. Fode ena enn lakaz konvenab, sirtu enn ki pa toxik kuma lakaz lamyant, pu kapav “res lakaz”.

7. Tusala pe provok enn ogmantasyon dan somaz, enn somaz ki deza Guvernman ti pe maske par sif ridikil ki li servi. (Eski kikenn travay plis ki enn-ertan – repet enn ertan – par semenn? Guvernman servi sa sif la lor pretex ki ILO servi li. Me ILO servi li pu mezir a ki vites dimunn dan gran pei kuma Lind, Nigeria, Indonezi ti pe sorti dan peyzannri, rant dan “cash economy”.)

8. Leta pe bizin “re-flot” lekonomi. Sa vedir Guvernman pe, ant-ot, pran rezerv Bank of Mauritius, met li dan enn Konpayni (MIC), e lerla partaz li ar gran kapitalist. Me, remarke, sa partaz kumanse zis apre ki zot finn bizin siyn enn NDA. Enn NDA vedir non-disclosure agreement, setadir, tu pu res sekre net otur sa larzan la.

9.  Sa kalite opasite la li amenn enn kriz dan demokasi burzwa. 

10. Deza ena enn kriz dan sa tigit demokrasi burzwa ki nu ena, avek lalwa represif ki MSM-Transfiz depi MMM finn kite apre lepidemi.  

Liye sa avek lezot kriz ki ti deza la:

1. Lindistri kannyer enn danze mortel pu pei akoz li gurman tu later agrikol dan enn tel lepok, e Guvernman pe bizin servi fon piblik pu sibvansyonn li – inkrwayab me vre.

2. Ofshor, li deza dan enn kriz existansyel, e li enn lindistri baze lor imoralite, alor ti bizin viz ferm li – e sa, onivo mondyal.  

3. Biznes bayant later agrikol – kuma tablisman fer ek so bann IRS, PDS, Smart Cities – li pe kontiyne, e sa li egalman reprezant enn gran danze pu Moris kuma enn pei. 

Alor, Moris dan enn kriz grav. Sa-mem “gran vag” ki nu pe koze.

E sa gran vag lepidemi Koronaviris, li vinn lor ledo 2 kriz surnwa deza la: danze lager nikleer, danze polisyon dan lepok indistriyel.

Lot gran vag danzere deza la: lager

Ena enn lot vag ki kapav-et pe koste. Amizir eleksyon prezidansyel dan pei tuzur pli pwisan dan lemond koste, Trump pe menas tu kalite aksyon ki kapav destabiliz partu: lager kont Lasinn (akoz Lasinn finn infliz Covid-19 lor USA, e sa li enn maladi telman minim ki Trump apel li “sniffles” ubyin “flu” – bat sa pu lozik). USA ek Lasinn tulde ena zarm nikleer. Anmemtan, Lind ek Pakistan pe frol lager, e zot osi ena zarm nikleer, tulde; Lind ek Lasinn pe osi gayn problem lor frontyer e zot tulde ena lager nikleer. Sa, san kont Izrael.

Lot gran vag danzere deza la: Polisyon

Anmemtan, polisyon par sistem kapitalist debride, sirtu dan so form de-reglemantasyon total, li pe kontiyne. Kote klima ena tu danze. Kote kolaps spiyshiz ena osi tu danze.

Zeo-politik

Moris ena enn lot problem zeo-politik. Kan finn fer seki bizin fer, setadir reklam Chagos inklir Diego Garcia, Leta Moris finn araz bann Leta pli for dan lemond: lalyans USA-UK. Alor, nu bizin atann ki sa kalite imilyasyon kapav provok vanzans, sirtu kan e USA ek UK pa kontan expoze kumsa. Par exanp, tayming Mauritius Leaks pu expoz Ofshor Moris (kan anfet tu ofshor tultan imoral mem, akoz zot met dibut pu evit tax) li posib pa inosan. Alor, Moris nu bizin “kuver nu deryer” atraver enn program politiko-ekonomik apropriye.

Sityasyon politik Moris asterla

Alor, dan kontex sa gran vag lepidemi Koronaviris, ki finn aret prodiksyon ek komers kumsa, dan kontex internasyonal danzere, ki sityasyon politik dan Moris zordi?

Guvernman MSM-Transfiz

Guvernman MSM-ML-Transfiz finn instab depi ki li eli 8-9 mwa desela. Li elektoralman ase for, me politikman feb. Li enn parti ki existe selman atraver pran but-but mekontan dan lezot parti, e sa li kumsa depi so nesans. Li pena enn program ni enn vizyon. E osi, premye fwa depi Lindepandans ki pena ni PMSD (ki tuzur enn parti ase kominal depi so nesans mem), ni MMM (ki, depi 1983 kan li perdi so baz klas travayer riral, inn vinn inpe kuma PMSD) pa form parti dan Guvernman. Li instab. Tutswit, bann parti Parlmanter Lopozisyon plis Bhadain, finn kumans chalennj MSM-ML so eleksyon lor baz enn seri pwin teknik lor enn fon inpe isterik. Me, avek sutyin medya, li finn pli afebli Guvernman. Asterla, avek Collendavelloo so demisyon apre skandal CEB, ML inn feb net, e Guvernman MSM pli instab ankor. Alor, Guvernman MSM akiz ankor enn ku. Avek tu sa klapoti (sa bann ti-vag skandal mo ti mansyone la), abe li vinn pli feb ankor. E avek lakoler USA ek UK kont li (akoz Chagos), li enn Guvernman frazil. So tandans, depi li ne, se pu rezud tu problem sosyal ar represyon. Nu kapav atann sa deriv danzere kontiyne, tanki pena mobilizasyon lor enn bon programkont sistem kapitalist ki alabaz tu sa problem la.

Kote Lopozisyon, ena problem extreman grav. PMSD ek MMM pa ditu kontan koste ansam: sak parti tultan truv lot-la enn menas, e pa san rezon. Sa asontur donn tro buku puvwar Parti Travayist. E dayer, PT truv li dan enn sityasyon ase ridikil – so lider parti, Navin Ramgoolam, li dekredibilize me byin bulone, e so Lider Lopozisyon, Arvin Boolell, ki bizin dan lapratik travay ar PMSD ek MMM, li pena pawer pu koz lor nom parti. Alor, li pu bizin fye lor sa baz anti-MSM, sa baz kominalo-isterik ki finn deryer sa bann chalennj kont dernye eleksyon. Li pa fasil pu tusala vinn enn Lopozisyon ki ena enn program, ki reprezant enn vizyon. Mem kan azut Bhadain, li petet retir lafors. Alor, nu riske ankor enn fwa ena enn ramasi ki kree kiksoz similer ki an 2014, kan 40% PT + 40% MMM = 30% sutyin.

LALIT

Dan sa kalite lepok la, tu kapav sanze byin vit. 

E si li pa sanze dan enn fason programatik, lor baz buku lorganizayson ek koperasyon, lor baz lintere totalite tu dimunn ki travay  pu viv, li pu riske sanze pu lepir.

Seki bon purlemoman, se tu sa pwin programatik lor lekel LALIT, antan ki parti, amenn so politik, zot lor azanda:

1. Bizin servi later agrikol (pa zis pu kann, pa ditu pu biznes imobilye) pu kree anplwa e pu sekirite alimanter. Sa pu ranforsi klas travayer.

2. Bizin servi 2.4 milyon kilomet kare lamer pu kree anplwa e pu sekirite alimanter. Sa osi pu ranforsi klas travayer.

3. Tu prodwi agrikol (manze, inklir manze debaz ek dile) ek tu prodwi lamer, bizin kapav dirize ver enn seri lizinn desantralize, kot prezerv e transform tu prodwi alimanter ki pa servi tutswit. Kumsa kree anplwa, e kapav viz exportasyon dan rezyon ek ayer, pu gayn deviz.

4. Bizin pran travayer konstriksyon (mason, sarpantye, elektrisyin, plombye, travayer telekom) pu enn proze lozman imans pu ki tu dimunn Moris ki ule lwe enn lakaz (laranzman kuma CHA kot li kapav res pu lafami) ki li kapav peye. Buku sa lozman la, bizin batir otur enn laferm agrikol, kot kree anplwa ladan anmemtan.

5. Bizin langaz Kreol servi dan Parlman e kuma medyom dan lekol, pu permet refleksyon ot-nivo ki gayne selman dan langaz maternel ubyin dan vernakilye. Kumsa nu tu pu ena lemwayin intelektyel pu fer fas difikilte istorik dan lekel limanite truv li zordi, kot sosyete inn vinn byin konplex. Pu bizin pran buku dimunn pu travay dan staf Lasanble Nasyonal e dan Minister Ledikasyon pu devlop sa program anfaver langaz maternel la. Kan servi langaz maternel, nivo kerikilem, e nivo atenn dan sistem evalyasyon, pu kapav pli ot.

6. Bizin ranforsi Bureaux Sanitaires dan travay “trase-teste” pu Covid, e kuma prekosyon pu tu lezot lepidemi. Anmemtan ki rekrit plis infermye ek lezot staf lopital ek dispanser, sa osi pu fer fas lepidemi, me osi pu viz inifye tu sistem lasante dan enn sel sistem gratis e iniversel ot nivo. Sa pu anmemtan kree anplwa, e osi asir enn lepep an bonn sante.

7.Bizin kree nuvo lindistri ki pran dimunn, lor baz sa 6 prinsip la. Par exanp, bizin enn lindistri pu kree lenerzi renuvlab. Bizin kree bicycle lane – pu dimunn mont bisiklet pu sirkile – ek sime pyeton.  

8. Kote internasyonal, Leta Moris bizin kontiyn lalit pu dekoloniz pa zis Chagos, me Diego Garcia osi. Kumsa, Moris ede dan prosesis dezarmaman nikleer mondyal, kuma li finn deza vote dan Nasyon Zini. Kote Mwayin Oryan, pu ki ena lape, fode sutenir lalit Palestinyin pu zot nepli viv dan enn Leta Apartheid.    

Ala, kot nu ete zordi. Sak manb bizin tultan pe veye pu rekrit dimunn ki ena kuraz, ki ena devlopman intelektyel, ki ena landirans, pu donn kudme dan lalit ki sa lepok la pe exzize depi nu.

par Lindsey Collen, pu LALIT.

(Baze lor 2 kinzenn kot li ti so tur pu prezant “tur dorizon” pu Komite Santral).