25.05.2020
Finn ena de nuvo ka maladi koronavirus parmi pasaze Morisyin ki finn returne depi Lenn resaman. Alor, viris pe kontinye turmant nu. E amezir nu pe kontinye aprann lor li. E aprann lor lezot kiksoz.
Enn kiksoz ki sanz-u-lavi mo finn aprann pandan lokdawn se kimanyer kapav fer farata avek lafarinn san-glutenn si u azut enn ti-kuyer plat lapud Lagom Zanntam [Xantham Gum] ar enn ti-tas sa lafarinn la. Mo ti konn sa avan, me li zis anteori. Mo ti lir lor la. Me asterla mo konn li dan lapratik. Alor, nu finn re-manz farata lakaz, apre de-trwa banane privasyon, depi mo nepli manz tu seki kontenir glutenn. Mo finn usi aprann kimanyer u kapav gard banann dan fridizer pu anpes li mir tro vit. Avan sa, pu mwa, li ti enn fe byin koni ki pa kapav gard banann dan frizider. Mo finn mem seye. Abe ki so trik? Enn kamarad-vwazin Prabawtee finn partaz so konesans: u anvlop banann mir avek prekosyon dan enn but vye latwal koton. Sey li. Me, savedir nu lavi finn sanze dan enn lot fason. Nu pu manz banann flanbe mwin suvan, ek gato banann ankor mwin suvan parski nepli pu ena banann finn tro mir parla.
Me, pwin isi se konesans ariv kot nu dan nu lakaz, enn kote, par sey kiksoz nu finn lir dan liv u lartik, e lot kote, seki nu finn tande depi kikenn plis dan laz ki nu. Lerla nu konfirm nu konesans par teste si li marse.
E sa, anzeneral, nu aprann depi enn bon liv u ekut enn bon konsey, e lerla chek li dan lapratik. Me, tu nuvo konesans, amezir nu akerir li, ena pu integre dan enn striktir mantal deza existan dan nu latet. Nu bizin tultan pe kontinye batir sa striktir la. Samem ki apel “antrenn lespri pu reflesi”. Sinon bann fe, kamem komye vre zot kapav ete, pu res kuma enn gro motri. Par exanp, mo ti deza kone kuma fer bon farata avek lafarinn ordiner. Mo ti deza kone ena tu kalite fri kan met zot dan frizider, zot mir mwin vit. Sa konesans anteryer ti stoke dan enn kit fason ordone, dan mo latet. Sa nuvo konesans restriktir kad deza existan.
Abe, pu politik li parey. Kuma zanfan Me 1975 rapel nu, nu ena pu aprann atraver lektir. Kapav-et nu bizin re-nercher kiltir pu lir liv, ubyin liv Kindle. Lektir donn nu konesans tu kiksoz dan lepase. E lerla nu teste ninport enn nuvo lide avek nu lide existan par diskit swa avek enn lot kikenn,uswa dan enn grup. Pu sa transforme a kit vizyon politik, nu lide existan bizin pe met an-ord ek remet an-ord anpermanans . Kan ena nuvo travo syantifik lor enn tem, li vedir ansyin striktir dan nu latet pu nesesit modifikasyon. Nu usi ena pu aprann pu konn ekut seki lezot deza kone depar zot lexperyans dan lavi ek analiz li, e sirtu par analiz u prop lexperyans – ankor ek ankor kontinye ale mem. Alor, li extraordiner pu lir tu sa memwar depi sulevman Me 1975 kot partisipan ladan finn ekrir so lexperyans individyel ladan. Li listwar rakonte par akter ti dan sa sulevman la.
Enn lot kiksoz sanz-nu-lavi ki mo finn aprann, se kimanyer pu kapav integre enn nuvo analiz politik depi enn dokimanter (li diferan depi lektir), pu mwa fode mo get enn film uswa enn seri de-fwa – e kan mo pe vizyonn li pu dezyem fwa, konsantre pu pran nots lor pwin kle. Pu lektir usi, li ede pu re-lir ek pran nots. Me, pu enn medyom plis vizyel kuma film, li ankor plis inportan pu ena sa posibilite la. Ala enn lexanp:
Pandan lokdawn, nu finn gayn lokazyon pu get seri an 6-parti The Nazis: A Lesson from History [Bann Nazi: Enn leson depi Listwar] de-fwa. Avek lamonte lextrem drwat – dan Lalmayn, buku lezot pei Lerop – e vinn opuvwar dan Lenn, Lamerik, Brezil, Laongri ek Filipinn – so tit mem kaptiv u latansyon. Anfet, seki finn fer film la Laurence Rees, e konseye istorik Ian Kershaw, finn pran tit la depi enn sitasyon Karl Jaspers lor lamonte Nazism: “Sa ki finn arive li enn warning. Bliye ekivo kilpabilite. Li ti posib pu saki finn arive e li res ankor posib pu li re-arive ankor a ninport ki moman.”
Adolf Hitler so lobzektif persistan ti vanzans, vanzans kont bann ki ti organiz sulevman fware dan Munich, li blam zot kuma seki responsab pu fer Lalmayn perdi lager ek kapitile. Li dir sulevman la ti travay “Kominist ek Zwif”, enn “kut pwanyar dan ledo” kont Kaiser (u Lerwa) ek Lepeyi. Sa ti res Hitler so leitmotif: vanzans pu sa ek pu imilyasyon adisyonel dan Trete Versay enn banane plitar. Lerla, li kree sa lide enn gran lanpir Alman ubyin Reich pu zame ankor ena enn sulevman sosyalist kuma ti ena dan Munich ek pu ki Lalmayn zame pena pu kapitile ankor. Li, teknikman, reysi fer sa. Li ti les Lalmayn aneanti dan WW II [Dezyem Ger Mondyal] avan li komet swisid par tir enn bal dan so latet kan larme Sovyetik ti literalman divan so bunker kot li ti pe kasyet. Pa ti ena pu depoz zarm parski Hitler ti amenn Lalmayn ver aneantisman total. Ni ti pu kapav ena kit revolisyon nonpli kuma ti ena dan Larisi apre WW I [Premye Ger Mondyal]. Lerla Lamerik pu kapav rantre ek inpoz so lokipasyon militer ek lokipasyon ekonomik lor lamwatye Lalmayn ek permet Linyon Sovyetik gard parti teritwar kot li ti arive dan lager, dan lot lamwatye Lalmayn. Mem finalman pu ena reinifikasyon, Lalmayn ena pu sibir prezans larme lokipasyon 35,000 militer Amerikin. Sandut, ena ankor buku pu demaye dan tusala, avek lamonte lextrem drwat dan Lalmayn zordi. Enn lot seri pu neseser pu tret sa laspe la.
Tutfason, Adolf Hitler, amezir li monte ziska li vinn Lider bann Nazi, ti konsidere par laplipar Alman alepok kuma buku Amerikin konsider Trump zordi: setadir enn inbesil telman ridikil ki li pa pu pran lontan avan ranplas li. Kapav dir mem zafer lor Boris Johnson, Bolsonaro ek Duterte kan zot ariv opuvwar. Mo finn usi aprann atraver sa seri la kiksoz ki mo pa ti realize avan: lanpler pagay dan lidership Nazi su Adolf Hitler. Lor sa pwin la usi, ena buku resanblans avek Trump.
Avan sa film la, mo ti pa ti realiz sa sirtu avek sinkronizasyon parad Nazi dan zot liniform fantezi ek zot salyut mekanik ek zot Heil Hitler. Anfet, Hitler ti lev tar tulezur, parfwa li ariv leve avan dezene. Lerla apre dine li get de fim lonmetraz santimantal Alman u film kot glorifye reyn kolonyal Britanik dan Lenn. Ant-lede, li elabor plan vag lor enn fitir lanpir Alman, sato disab. Pena naryin ordone ladan. Zis reflet pares ek lamar piyant bann vizyon dan-vid.
Abe ki li ti konn fer byin, e sa depi kumansman kan enn-de Patron Alman ek enn-de Sef Larme premye al “dekuver” sa azitater laful ek “anplway” li, kuma zot ti dir li, li ti konn adres li ar gran laful. Li ti enn orater. Inpe pagla, me ipnotizan, li gard laful ipnotize avek so bann fraz sinp. Kumsa, li galvaniz klas mwayenn inferyer Alman deza dezoryante depi defet dan WW I ek peyman reparasyon lager paralizan depi Trete Versay, lerla gran kriz ekonomik, e li ti kapav invant sa ansyin buk-emiser itil ankor ek ankor – “Kominis ek Zwif” ki li panse intersanzab. Apre li pran lidership zenes Alman depi so muvman stil-boyskawt ki finn agrandi. Li ipnotiz sa bann zenes – suvan kont volonte zot paran – avek so parol ek so liniver vizyel.
Hitler pa ti donn lord so bann adzwin – ni dan parti ni dan larme. Zot glann seki li swete depi so diskur dan bann rali ubyin depi so bann tirad anprive. Lerla sakenn fer seki li panse pu fit. Sa bann adzwin ti ankonfli permanan ant zot ek sakenn denigre zot kamarad e tusala vinn azut ankor pagay dan reyn Hitler. Pa ti ena okenn plan. Pa ti ena okenn program. Zis al par seki tande, baze lor enn-de prezidis orib isi-laba: “Dimunn finn pran lavantaz lor nu”, “Nu finn plin sibir imilyasyon,”, “Nu pu re-batir lekonomi ek lafors militer,” e pu tu sa fleo la zis zet blam lor “Kominist ek Zwif”. Sa ti apepre tu seki ti ena kom plan. Eski sa fer nu rapel de-trwa lezot resanblans?
Bann Nazi li vremem enn warning depi listwar kuma Karl Jaspers ti apel li. E amezir nu sorti depi lokdawn ek fer fas nuvo realite politik, nu bizin rapel sa ek aprann tu seki kapav pa zis lor lagom zanntam ek banann me usi lor politik – atraver lektir, etidye film, depi zistwar, depi lexperyans lepase.
E antretan, ena enn nuvo seri TV fek sorti lor mem size ki pe zwe ansemoman mem: The Plot Against America [Sa Konplo Kont Lamerik], baze lor liv Philip Roth. Li montre lamonte fasism dan Lamerik, baze lor detay otobyografik depi lanfans Roth dan New Jersey. Li seki apel enn “ki ti pu arive si” fiksyon istorik. “Ki ti pu arive si” kan Franklin D Roosevelt (FDR) ti kandida pu Prezidansyel an 1940, olye gayn enn trwazyem manda kont bizinesmenn Repiblikin, li ti perdi a sa ero reel avyater Amerikin, Charles Lindbergh, enn veritab antisemit fasist, ki dan fiksyon poz kandida ek eli kuma Prezidan. Anfet, dan realite Lindbergh ti enn fasist enn ko-manb kitsoz ki apel “America First Committee” [Komite Lamerik Dabor] (fer u rapel kiksoz?) met dibut dan Linversite Yale ansam avek dimunn kuma Henry Ford, enn lot personaz reel antisemit-fasist. Pa mank sa seri la. Alafin dernye epizod premye seri, u realize, li fini lor enn sispans, ki pu ena ankor lot seri
Lindsey Collen
pu LALIT, enn pwindevi personel.
Tradiksyon:BK