24.05.2020
Nu pu get enn argiman ki parfwa dan enn diskisyon ena posibilite fer nu kale, kitfwa mem fel, si nu rant dan so pyez. Kapav nom li "Sanz-rol pu sarye fardo prev" ek li rezwenn enn rezonnman fose ki apel Argimantasyon baze lor Linyorans. Mazinn, par exanp, u dan enn diskisyon lor vaksin ki serser pe rode kont Covid-19. U interlokiter afirme: "Detutfason to kone, sa swadizan vaksin la pe kree pu kapav inzekte enn pis elektronik anba nu lapo. Kumsa BANN-LA pu kapav sirvey nu partu, skann nu, reprim nu".
Li enn perspektiv byen efrayan si li vre... E li inportan kone si li enn linformasyon fyab pu deside si bizin azir. "Abe ki prev to ena lor seki to pe dir?". "Mo finn lir par tonn lartik ki montre bann lintere finansye ki deryer sa. Tu dimunn konn sa. Li evidan. Bon get sa, si to pa ule krwar, vinn pruv mwa ki pa zot lintansyon sa". Ala pyez la ! Si u rant ladan ek kumans rod prev, pyez la referm lor u ziska u nepli kone kuma pu sorti.
Bizin fer enn detur par sistem Zidisyer pu konpran pli byen ki fek arive dan sa diskisyon la. Dan enn keys kriminel, anprinsip, se lakizasyon ki bizin vinn pruv kilpabilite dimunn ki dan box. An Latin apel sa Onus probandi - setadir ki se lapurswit ki bizin sarye fardo pu demontre ki se bel-e-byen dimunn akize ki finn komet krim. Li sipoze fer sa par prev materyel ki napa les okenn dut.
Se selma lor sa baz la ki ladefans, lerla, kapav amenn refitasyon. Prinsip prezonpsyon inosans ek ki "le doute profite à l'accusé" repoz lor la. Tank ki lakizasyon pa finn fer so travay pu prodwir prev irefitab, pena rezon pu aksepte so kleym.
Pu sa rezon la, bizin res vizilan kan kikenn pe sey shifte lor u ledo sa fardo pu amenn prev. Mo pran enn lexanp : mo vwazin dir mwa ki dan so lakur ena enn krapo ki konn koze. Letan mo dir mo pa krwar, li met mwa odefi pruve ki so krapo pa koze. Seki bizin reponn li: "Get sa matlo! Odepar mo konsider, kuma kitfwa 7 milyar lezot dimunn, ki enn krapo prodwir enn tapaz karakteristik ki nu pa konpran. Lerla u vinn afirme ki enn krapo ena posibilite koze kuma imen. Ek anplis desa u dimann mwa al gaspiy lenerzi ek letan pu ki, mwa, mo al rod prev. Non, anfet se umem ki bizin prodwir prev irefitab seki u pe avanse... E si u finn konvink mwa san les okenn dut, lerla mo kapav dir: "efektivman krapo kapav koze". Me tanki pena sa, mo pena okenn rezon pu krwar."
Taktik pu shifte responsabilite furni prev baze lor enn rezonnman fose ki purtan, an aparans, paret lozik. Me zis an aparans.
So prinsip se ki enn zafer A vre si pa kapav pruve ki A fos. Uswa lekontrer: kitsoz A fos parski pa kapav pruve ki li vre.
Mazinn enn ku si mo pe afirme ki anba lipye enn larkansyel ena enn trezor. Le problem seki enn larkansyel, kuma lorizon, li tuzur deplase letan avans ver li. Sekife ki zame pa pu kapav ariv anba so lipye pu pruve. Eski lerla, labsans enn prev li transform an enn prev ki ena reyelman enn trezor? Non. Mazine ki finn truv enn kofor dan mo lakaz avek par milyon rupi. Eski lefet ki lakizasyon pa finn resi pruv malversasyon li enn prev ki pa finn ena malversasyon? Non. Li vedir ki legalman parlan pena fondman pu kondanasyon, me li pa enn prev ki pa finn ena trikmardaz.
Rapel byen, kan pe argimante, li inportan kone kisannla sipoze sarye fardo prev. E osi, bizin rapel ki li enn argiman bankal pu afirme ki, parski pa finn resi pruv lekontrer, enn zafer otomatikman vre. Prev ki kitsoz vre demontre par bann eleman materyel fyab ek verifyab.
Jean-Yves Dick