23.05.2020
Alafin so zoli program radio lor sulevman etidyan 20 Me 1975, Habib Mosaheb sit Albert Einstein, “Ledikasyon li napa aprann bann fe, me li antrennman lespri pu reflesi.”
Dan sa lepok internet ek syans falsifye par expre pe fane partu atraver net, kan lasante ek lavi kapav menase par fos syans pandan lepidemi, seki Einstein ti dir li plis ki zame deskripsyon plis presi ledikasyon. (Mo rekomann tu lekter pu lir Jean-Yves Dick so exselan seri apel “Latelye fit Argiman” lor nu sayt. Li spesyaliz dan idantifye ek dekrir dan enn langaz modern foste tipik ki maske zot kuma argiman.)
Zordi, mo’nn panse li vo lapenn pu poz kestyon lor “antrennman nu lespri pu reflesi” otur trwa lezot kestyon ki pa bann foste me plito lor kontex:
Q1. Kisannla pe dir kiksoz?
Q2. Ar Kisannla dimunn la pe adrese?
Q3. Dan ki kontex politik?
Kontex ed nu pu idantifye si ena kit vested innterest. E rapel, nu pe viv dan enn lepok propagann demas, akot servi manipilasyon sikolozik lor enn gran-lesel kuma mwayin pu fer lavant osibyin kuma enn zuti politik.
Sa semenn, par exanp, lekip serser depi Liniversite Carnegie Mellon dan Lamerik finn truve ki plis ki lamwatye tu twit lor koronavirus avoye depi Zanvye zot par bann “bot” nonpa par imin.
Savedir, an repons a Q1, li enn masinn ki finn ekrir mesaz lor enn problem medikal ek epidemyolozik. Dimunn ki pe sipoze dir kitsoz li pa enn dimunn ditu. Li pa ti nonpli enn ti letid, serser finn etidye 200,000,000 [200 milyon] twit. Anfet ena nek enn-de vre imin ki veritab “oter” deryer lamwatye sa volim twit la. E pu pran tu sa lapenn ek anplway staf pu demar “bot” an aksyon vedir sa enn-de oter klerman ena kit vested innterest. E nu, antretan, pe resevwar sa bann twit la depi enn masinn, ki nu pe kwar depi enn kamarad, enn fami, ubyin kikenn dan ki nu ena konfyans, omwin. Me li enn “bot” ki konn u profil lor kimanyer u servi internet. Bann serser pu byinto kumans etidye pu Facebook ek lezot.
Kumansman sa lane la, enn zenn-om apel Christopher Wylie, ti denons Cambridge Analytica lor bann metod li ti servi dan kanpayn Brexit ek Trump via Facebook, pibliye enn liv Mindf*ck, ki ed nu reponn Q2. Repons se diferan grup dimunn literalman rasanble ansam kuma diferan trupo pu resevwar mesaz ek lerla “target” (remark metafor premye zanimo, lerla apre militer – zot ena fizi, zot pe target nu) avek diferan konteni. Enn algorit, u enn seri instriksyon par kompyuter, fer leres travay. Alor, dimunn ki swiv Bollywood lor internet pa zis pu gayn deplizanpli plis twit lor Bollywood, me pu furni li foste ek konfizyon lor koronaviris ki amare avek sa kalite lintere. Lezot ki politikman adrwat pu resevwar diferan konteni ki pu sigzer li ubyin pop-ep, inklir enn diferan seri foste lor koronaviris. Seki agos pu resevwar enn diferan seri twit. Akademik enn lot kalite seri. Travayer kinn perdi travay enn lot seri. Dimunn dan diferan relizyon, enn lot seri. Zenn fam ki kontan lamod, enn lot. Sportif dan wresling enn lot. E sa ale mem. E, li vinn pli rafine: si u enn zenn, zom, blan, travayer lisansye, pe kumans vinn kritik u ansyin parti (Parti Demokrat), u pu gayn diferan mesaz depi enn lot dimunn otur 50-an, fam, nwar, propriyeter enn ti-biznes, kumans inpe kritik anver so ansyin parti (Parti Demokrat). Liv Christopher Wylie, li pa enn sedev literer, li enn liv oblize lir pu so konteni.
Repons a Q3, nu finn deza mansyonn kontex koronaviris. Dan Lamerik, kuma nu kone ena enn eleksyon Prezidansyel pe aprose. Alor enn kanpayn lextrem-drwat inn large dan Lamerik pu bak Trump ek pus Trump pu kwinse ankor plis adrwat. Sa pe ena enn lefe enn vag ki pe balye partu lezot plas.
Bann “bot” dan sa letid paret finn fann omwin 100 diferan fos zistwar lor koronaviris e li sa 100-enn zistwar la pe fane onnlayn. Zot inklir teori-konplo, exanp mannkin lor lili lopital pu fer kriz la paret plis grav (pu Trump) li anfet ete. Kuma nu finn mansyone dan blog presedan ena enn teori-konplo teori komkwa latur portab 5G fann koronaviris. Tulede klerman invansyon total ki napa nesesit buku “ledikasyon” dan lesans u kapasite pu reflesi, pu chalennj. U bizin konn enn ners u enn domestik lopital, pu premye la ek pu dezyem la, u bizin konn vagman ki ete enn viris. Letid Mellon ariv demontre 100 zistwar fos kumsa. Laplipar ladan fer reklam tu kalite fos “tretman” e chalennj letid syantifik. Letid finn truve 82% parmi top 50 re-twit, anfet, bann bot, montre puvwar algorit pu konsantre lor foste.
An Fevriye sa lane, enn lot letid par “Bot Sentinel” inn truve bann bot pe fann enn kantite fos propagann lor maladi, inklir lor Lasinn par expre inn kree viris ubyin pe arm li avan fann li. Letid la usi montre bann bot pe dir komkwa Demokrat dan Lamerik pe exazer inkyetid lor KOVID-19 pu donn Prezidan Donald Trump enn move limaz. Laplipar twit depi bot lor koronaviris zot favorab a Trump.
Me kontex li pli larz ki eleksyon Prezidansyel Amerikin an Novam. Kapitalism limem antray. Kuma enn sistem ekonomik, li an rwinn. Li, asontur, pe rwinn planet. E antretan demokrasi burzwa ki kapitalism so fas politik plis prezantab, li nepli kapav tini. Nu bizin enn demokrasi profon, pli konple ki kapitalism zame pa pu kapav ofer. Kapitalism li ankre dan reyn enn tipti klas ek lopresyon lor leres. Alor, nu bizin viz sa kalite demokrasi ki sosyalism kapav amene, kot nepli ena de prinsipal klas antagonik: bann ki ena kontrol lor tu stok lepase (later ek kapital) ek leres parmi nu ki zot kontrole.
Nu bizin kuraz pu fer sa. Nu bizin ena fe. Me plis ki tu lezot zafer, nu bizin kapav reflesi. Li pa fasil pu demaske mansonz depi laverite, ni propagann depi analiz, ni fos zistwar depi syans. Nu bizin kapav fer li, li napa aprann bann fe, me li lantrennman lespri pu reflesi ki pu ed nu. Nu bizin kapav, kuma individi, antrenn nu lespri pu reflesi, e lerla met nu lespri ansam, pu ki lerla nu kapav azir kolektivman.
Lindsey Collen
pu LALIT, enn pwindevi personel .
Tradiksyon:BK