28.04.2020
Yer tanto pu enn ertan otur kat-rer tanto, dan Bambous, nu ti ena sans pu ekut enn konser layv ravann solo. Mo kwar lamizik sorti depi lao Mangue Vert Doux kot ena enn maystro ravann reste. Perkisyon ti enn ot-nivo, zoli, konplex ek zovial. Li ti pe rezone ek ranpli latmosfer otur.
Lerla, pres-brifing guvernman lor lepidemi koronaviris fer nu revinn ater. Dr. Joomye sopres-brifing otan boring ki Andrew Cuomo, Guverner New York, kaptivan dan so pres-brifing. Enn kote, li pa ule dir enn pli bon ki lot. Seki mo kapav dir antuka, Andrew Cuomo ena enn metriz so langaz maternel sink milyon fwa plis ki Dr. Joomye metriz so prop langaz maternel. Portparol Guvernman so nivo Kreol koze telman ba li rann tu seki li dir suvan swa apepre uswa pa exak e pu kikenn ki pe ekut li, u pe truv u pe swa koriz so bann erer gramatikal ubyin so fraz fransize ki pa fer okenn sans. Kan pe koz lor so pretex pu ena kapasite langaz insifizan (Mo ule dir kan li koz Kreol osi mal li ule fer nu kwar ki so langaz maternel Franse me malerezman li pe bizin abes li pu sey koz Kreol pu tu dimunn konpran li), mo bizin mansyone dan nuvo silans zero-trafik dan Ragoo Lane, de kote kot mo lakaz (kot ena tibaba) tann adilt pe gazuye dan lavwa dus dan enn konversasyon extra bote ek kaptivan alonger lazurne. Veritab lamizik pu zorey. Son otan kaptivan ki brifing Guverner Cuomo. Me, Dr Joomye so langaz anbruye fer zorey grinse, e fektivman sa pu par definisyon rann seki li pe dir monotonn. Pa fer plezir zorey personn.
Tutfason, yer, konteni ti interesan – sa malgre difikilte pu kapte klerman seki li pe dir, telman li ti pe gayn difikilte avek sa espes “charabia” li ti pe koze olye koz Kreol Repiblik. Dr Joomye donn nu rezilta premye batch mas-testing ki finn fer lor staf lopital, lapolis ek lezot ki lor premye plan pu expoze ar viris. Lor 4,000 test fer yer (New York ti fyer li finn fer 7,500 test), ena de pozitif. Zur avan, dan test ordiner, enn travayer dan enn hom ti teste pozitif. Apartir asterla, pu ogmante ziska 8,000 test par zur. Alor, kontak-tresing pu bizin akselere pu gard enn lavans lor vites viris fane. Dr Joomye dir ena 50 lekip ki finn antrene pu fer sa nuvo mas-testing. Dan LALIT, nu espere ki ena otan lekip kontak-tresing pu mars ansam avek rezilta mas-testing. Si sakenn sa trwa nuvo ka “pozitif”, admet dan lopital Moris, ki zot sinptomatik (ena sinptom) ubyin asinptomatik (pena okenn sinptom) ti ankontak ek zis 10 dimunn, akoz lokdawn, sa pu ule dir ena enn premye seri 30 dimunn pu al kontakte. E, si ena pozitif dan sa 30 la, ena enn dezyem seri kontak pu al vizite. Sa metod teste-izole, e retrase-teste-izole ki pupermet kal vites viris la fane a enn nivo ki pa pu angorz nu lopital ek osi servis lanterman. Tresing-testing li sel sime pu kapav permet lokdawn leve san provok enn ogmantasyon exponansyel ki pu menas nu sistem lasante ek provok buku dese. Mem si ena enn sistem tresing-testing anplas, nu bizin kontinye mezir strik lor distans saniter (distans fizik ant dimunn), tu dimunn met mask (kumsa dimunn asinptomatik pa fann viris san li kone), lav lame suvan e netway tu sirfas suvan. Minit ki sif Kovid-19 ogmante tro vit, nuvo lokdawn pu vinn neseser.
Kan mo pe ekrir, enn kamarad forward mwa enn nuvel trist lor dizyem lamor dan Moris, finn raporte lor tu media onnlayn: enn dokter ki ti konsilte “Pasyan Zero” dan so kabine prive, ti al enn klinik prive ek finalman vinn Candos, Lopital Guvernman, kot li finn dyagnoze ena Kovid-19. Yer, Dr. Joomye ti dir nu, ena enn pasyan so kondisyon “kritik”. E sak lamor rapel nu, si nu pa ti res an izolasyon, ki nu, usi, nu ubyin enn nu pros ti kapav dan lake lamor. Sa fwa la, fode enn misye inn mor pu fer nu rapel sufrans ena dan ICU avan lamor ek sa kantite presyon enorm maladi Kovid-19 pe amene lor servis lasante.
E, dan Lopital Manhattan, Lamerik, Dr Lorna Breen 48-an, dokter ansarz okip pasyan Covid-19, komet swisid akoz li pa finn kapav tini presyon sa degre sufrans ki li ti truve. Dapre NY Daily News, avan li swiside, li rakonte kimanyer li finn temwin buku senn tromatizan, enn seri pasyan mor divan li avan mem gayn letan pu desann zot depi lanbilans. Li ti ansarz departman irzans ek li ti atrap Koronaviris, li ti ena zis 10 zur-of avan repran travay. Li pa ti ena okenn listwar kit maladi mantal.
De zur avan, enn lot trazedi kot enn zenn travayer 23-an, enn para-medik, ti swiside. Si nu plinye akoz inpe nevroz-klwazone, kan nu panse bizin enn exit lokdawn rapid, li tuzur itil pu rapel ki lepidemi, mem avek nu lokdawn ek lezot mezir pu diminye risk, vedir otan degre stres lor tu staf medikal, depi so dokter ziska travayer ki pus trole. E sa, si li kolaps, sosyete inklir tu laspe lekonomi pu dan difikilte byin grav. Lekonomi pa separe depi kapasite servis lasante pu debruye. Dan New York City, kan nonb dese ti a so pli-ot, servis ki okip lanterman ti telman deborde, ti pe bizin anter mor dan fos-kominn.
Dan Nigeria yer, dan rezyon leta Kano, nonb lamor inn, enn sel kut, ogmante buku. Travayer dan simityer dir zame zot pa finn truv otan lamor. Dapre Reuter News, ofisyel laba pe dir lamor pa direkteman liye avek Kovid 19, me sa ogmantasyon misterye nonb lamor, li akoz servis lasante, sirtu kan klinik prive finn ekrule su presyon enorm lepidemi Kovid 19, e lerla kan zot ferme, dimunn pe mor akoz pa pe resi kontrol ek tret dimunn avek konplikasyon dyabet, tansyon, meninzit ek malarya sever.
Mo pe mansyonn presyon enorm lor servis lasante pu mo-mem ek u antan ki lekter sa blog la, kapav reflesi ek konpran sa fos dikotomi/klivaz erone “lokdawn-mezir saniter” USWA “lekonomi”. Lekonomi pu kolaps si sistem lasante pa kapav reziste, si li ekrule par lepidemi. Nu bizin gard sa antet. Sa ki nu pe evite atraver mezir lokdawn-saniter. E si nu resi sape depi enn tel dezas, ena sa devwar difisil pu fer nu rapel ki se tu nu aksyon ki finn kontribye pu diminye lepidemi. Selman atraver tu nu aksyon ki nu pu kapav gard lepidemi su kontrol – ubyin, si nu bes lebra, lepidemi pu ravaz, anpremye nu servis lasante, e lerla sosyete antye, inklir lekonomi. Ala sityasyon extreman preker ki nu bizin reflesi ek konpran, gard latet poze ek ed kamarad, koleg e fami pu konpran ek azir avek latet poze.
Lindsey Collen
pu LALIT,
enn pwindevi personel.
Tradiksyon: BK