21.04.2020
Les nu inpe mwins santre lor Lamerik-Lerop. Pu fer kat mwa depi lepidemi koronaviris inn kumans surse. Etan, nu dan enn moman kan nu pe fer konsta kuma, ziskaler, lokdawn ek distans sosyal inn kontribye pu evit enn katastrof saniter ek lezot katastrof. Anu, pran enn moman e reflesi. Olye, zis grins nu ledan, u met divan nu fos swa ant de zafer, kuma media dan Lwes suvan fer.
Ena enn zoli intervyu, depi enn semenn par la, avek Dr. Raman Gangakhedkar ki ansarz Epidemiology and Communicable Diseases[Epidemiolozi ek Maladi Transmisib] dan Indian Council for Medical Research. Mo rekomann zot pu ekut li (get linnk anba) – u kapav gayn li lor YouTube ek ekut li kan u fer enn luvraz kuma triye bred murung, u plis legim pu kwi tanto ubyin rakomod enn linz (seki mo pe fer) uswa pe bwi lazle pu li kaye (seki Ram pe fer). Intervyu buz ase lantman dan enn mod Indyin, byin briyan ek sinpatik. Intervyu la ede pu gayn enn konesans aprofondi, pu nu dimunn ordiner, lor kimanyer viris opere ek kimanyer etidye viris. Sa ti bi dokter la: enn zar kur ledikasyon piblik lor kontrol maladi kontazye.
So intervyu usi montre kuma diferan parti dan Leta Federal Lenn (kuma sa parti ki okip maladi kontazye) pankor Modi-fye ubyin ziskaler, pankor. So relasyon ar Modi inpe kuma Dr. Anthony Fauci ek Donald Trump (mem si ena fwa dokter la sede tro buku, dapre mwa, kan li pa neseser), ubyin Dr. Gujadhur ek Pravind Kumar Jugnauth.
Modi apiy lor represyon plis pir lapolis ek larme pu inpoz lokdawn dan Lenn. Li kas leker kan u temwayn sa. Travayer migran finn literalman forse pey enn pri-for pu ki anpes Covid-19 fane. Dimunn kuma zot, partu dan lemond, viv dan abitasyon tanporer, klerman plis expoze ar viris, parey kuma travayer dan sekter lasante, dan lasenn distribisyon, dan netwayaz, plis expoze. Me, li vo lapenn get relasyon ant politisyin opuvwar ek dokter ki spesyaliz dan lepidemi.
Dan Moris, li inportan nu pran not ki, ziska ler, Premye Minis Jugnauth finn reseptif a konsey lekip dokter, li finn sirtu pran kont konsey Dr. Gujadhur. (Mo bizin admet ki mo inpe trakase ki depi inpe zur setadir depi li ti al an izolasyon, nu pa finn tann Dr. Gujadhur lor TV ek Radyo dan brifing. Eski kikenn ena so nuvel?). Ziskaler, Jugnauth finn montre enn so bann rar bon pwin kuma enn lider, ki li pa enn macho kuma Trump – ki pa ule dir gransoz.
Ofet, Jugnauth pa enn macho. Samem, li kapav fasilman ekut ek adopte lapros plis rasyonel, plis syantifik, plis imaniter a enn maladi kontazye, setadir lavwa larezon anfaver lasante pu tu dimunn. Plis ki, dizon, Trump. Jugnauth suvan kurbe divan azanda patron tablisman akoz li pena okenn stratezi, me pandan lepidemi, ziska ler li pa finn sede divan zot exizans. Trump, li vasiye. Li dir, “mo inpoz enn lokdawn” (kan li pe ekut bann dokter), e ep, san tranzisyon, li azute, “Liber Michigan – depi sa Guverner fam ki pe inpoz lokdawn!” Trump uvertman sutenir sa bann zom arme avek fizi-mitrayet, fam-piper alatrenn, ki pe reklam pu fer seki zot ule, ek zot ule re-uver zot ti-biznes e return fer larzan ek depanse. Zot kriye, aret anpyet zot liberte. Zot mem ule, kuma sa koze la, pipi dan pisinn. Kan byin gete, sa ena tu-ler resanble, kan get li anzeneral, drwa ki kapitalist done. Trump pe sutenir drwa pu pipi dan pisinn. Me, Trump, answit, usi sutenir muvman anti-vaksin.
Antuleka, Jugnauth, ziskaler, ekut pozisyon rasyonel ki dir bizin bes u aplati kurb lor graf ki montre nuvo ka infeksyon – pu sov travayer lasante ek prezerv Moris so sistem lasante iniversel kinn demontre so valer inestimab, e usi pu ralanti vites maladi fane pu donn letan ki permet devlop tretman posib pu kapav ralanti replikasyon viris dan nu lekor ek evantyelman prepar vaksin. Ena devlopman tretman ek vaksin, lerla teste ek kumans sey li atraver pas tu letap neseser.
Ziska sa arive, viris la pu sirkile e nu bizin ena mezir kuma retrase-teste-izole ki ziskaler Moris inn demontre so metriz, avek so 70 an lexperyans depi Moris, parmi sis pei (Zamaik, Marok, Omann, Larisi ek Lasiri), ki finn eradik malarya. Si, nu kapav, kuma enn sosyete, nercher sa kapasite, nu ti devet kapav debruye.
Pu return lor size macho.
Enn semenn desela, dan magazinn Forbes ena enn lartik santral lor ki pei, dapre li, finn plis resi diyl avek lepidemi Koronaviris kan konpar zot avek lezot pei. Lartik la donn sa lalis pei:
Lalmayn
Taywann
Nuvel Zeland
Island
Finland
Dannmark
Norvez
Forbes, pu apiy so argiman, dir seki sa bann pei ena ankomin, se zot sef deta enn fam.
Byinsir, lepidemi a diferan staz dan diferan pei, alor li zis enn indikater ki Forbes pe done. E, byinsir Lasinn, Singapur ek Sid Kore pe debruy pli byin ki lezot pei e zot sef deta bann zom, me Forbes inn kareman inyor zot.
Alor, kapav fam ena tandans pu-et ase modest, u ena ase konpasyon, pu konn ekut dimunn ki finn etidye kuma pu kal maladi infektye fane, ek buku zom ena tandans pu pa ekute. Pu dir laverite, mo pa kapav imazinn kot Margaret Thatcher u Golda Meir pe fit dan sa gam-la. Byin sir, bliye seki media pe dir, pli enn pei vizilan, pli vit li pu re-leve ek re-demare. Alor, kapasite pu zoz konsekans si les enn tel lepidemi fane kuma fu, anfet minimiz lefe lor “lekonomi kapitalist” (lider macho zot bondye). Alor, zame li pa ti, li pa enn sityasyon kot li enn swa ant “enn u lot”.
Dr. Gangakhedkar, dan so intervyu, anpasan, fer referans ar so letid (1993-7) lor “Spread of HIV infection in married monogamous women in India” [Propagasyon infeksyon parmi fam monogam dan Lenn], so tit mem chalenj prezidis ki ti ena lor maladi AIDS, alepok. Ekut so intervyu.
Lindsey Collen
pu LALIT, enn pwindevi personel.
Tradiksyon: BK
*Intervyu fer par Joyoti Malhotra, Redakter Nuvel Lokal dan The Print, 17 Avril, 2020
https://www.youtube.com/watch?v=gmXjg7_gACc&feature=youtu.be