19.04.2020
“Zur 30” pe fer buku zur depi nu dan lokdawn, dan kuvfe saniter ek lerla re- dan lokdawn. E, nu ankor ladan. Zordi Dimans. U bizin dir umem ek fer enn jok kuma “Nu kapav dormi ziska tar, zordi!”
Kamem-sa, monn leve ek ramas mo rekolt kotidyin guyav Lenn (usi apel li, guyav sagu) – zot tipti, so lagrin rafine ek so parfin plito kuma grozey ki guyav – lav zot ek azute avek lezot ki ti deza dan frizer, zot inn vinn dir kuma kanet ek pale kan zot fini friz. Mo pre pu gayn 8 liv parla. Ram pu ranz mwa enn lazle. An-esanz, mo aste li enn jam pu dyabetik. Pandan ki li pe fer jam pu mwa, mwa mo pu fer marmelad avek bergamot ek so lapo (ek so lagrin atase dan enn but latwal pu gayn so pektinn) pu nu tu.
Kan pe koz guyav, zot telman spesyal, kan Jimmy Jean-Louis ti ankor enn zenn zurnalist briyan, kan pe deside kikote pu intervyuwe Ram, eski li pu pre isi dan biro LALIT, Grand Rivyer ubyin Bambous, inpe anbarase, li pu dimann , “Ram, eski sezon guyav?” E sa pu regle ki kote pu fer intervyu.
Sa mem lepok dan lane, kan pe koz pelrinaz fri, mo pans Liliane Tigresse ne Simonet, mam fondater Parti LALIT e Sekreter sindika Domestic Employees union pandan tu sa bann lane. Li pu pran de bis – enn depi kot li reste, Tranquebar ziska Venus, lerla enn lot depi Venus ziska Bambous, pu li kas enn-de atemoya avek so lame. Pu li, sa ti paradi. Mo, ankor, mank li. Li ti mo menntor dan LALIT, kuma dan lavi anzeneral. Li ti ena bon zizman. Dimunn ki finn travay e dan lizinn e kuma anplwayed-mezon dan lakaz dimunn ris, ena enn tel konsesans lor klas sosyal ki travayer ki travay zis dan lizinn u zis kuma anpwayed-mezon, pena. Li truv burzwazi. Alor, li ena sa kapasite pu get lemond avek sa konpreansyon la.
Asterla, kan enn lepidemi pe fors burzwazi pu al kave ankor plis, nu bizin expoz li. Nu bizin get li, komdi Liliane.
Gete kimanyer reyn kapitalism li frazil. Li pa futi organiz lasante prevantif. Pa mem konntak-tresing. “Li pu pran tro buku dimunn, kapav 100,000”, exper dan Lamerik dir, dan sa mem moman ena ena 22 milyon dimunn pena travay. Ki kalite sistem ki kapav vinn anons sa lor TV? E, zurnalist pa reponn par riy exper la dan so figir? Dan Moris, ziskaler, finn ena konntak-tresing. Ziskaler, lasante prevantiv finn devans lepidemi – pa pe ena pu galup deryer par milyon viris kan li pu deza tro tar kumadir suval inn large, sakula pa depi box me depi laplenn direk dan lanatir. Dan Litali, Lespayn, Lafrans ek Langleter, li parey kuma dan Lamerik. Lepidemi inn devans sistem kapitalist ek so bann lorganizasyon e li pankor resezi. Linn tase. Li pa kapav donn travay 100,000 dimunn mem kan li ena 22 milyon dimunn somer.
Sistem kapitalist pa pe futi organiz testing. Guverner New York City inn explike kifer. Ena 30-50 konpayni prive ki fer testing. Pu gard zot kliyan (lopital ek klinik) prizonye, sakenn ena so test ki kapav fer zis lor so mark masinn, pa kapav fer test la lor okenn lezot mark masinn. Sak konpayni so laparey teste vinn avek so prop swab – sa baget ki met dan nene u desann dan lagorz dimunn –avek so sibstans-indikater test ek ziska so prop fyol. Tusala mars zis lor so masinn teste. Alor, suvan zot al manke lor ninport ki enn ladan, e lerla, kumsa ki tu loperasyon teste bloke. Kan Guverner dimann zot pu degaze, onom-disyel, zot al remarke seki manke sorti depi enn lot pei, asterla lib komers nepli tro lib, sirtu si li sorti depi Lasinn. Alor, Lamerik ena “enn kapasite testing formidab” pu sit so Prezidan, me akoz li kapitalist, kapasite la totalman paralize. Li pa finn kapav redres sa dedlok la mem avek trwa-mwa notis. Linn anburbe. Li pa kapav prodir test pu teste.
Abe, seki neseser, se konntak-tresing ek teste. Dapre regleman ordiner kapitalism, pa kapav ni enn, ni lot. Dan Moris, konntak-tresing inn posib selman akoz listwar kanpayn reysi pu eradik malarya, tandi ki testing posib zis akoz benevol milyoner kuma Jack Ma finn furni Linyon Afrikin avek lekipman testing pu tu Leta manb dan Linyon Afrikin. Tulede li “malgre” kapitalism.
Su reyn kapitalism, prevansyon maladi pa enn priyorite. Kifer pa? Akoz, an zeneral, li pa raport profi a propriyeter konpayni. Parey kuma, anpes ekrulman spiyshiz pa enn priyorite, nonpli. Anpes polisyon ler ek dega koze par sanzman klimatik, li usi pa enn priyorite, pena profi ladan.
Sa li fors nu get lavi dan enn lot manyer. Enn fason plis demokratik. Kot tu dimunn organize pu gayn seki nu tu bizin, ek seki sakenn bizin. Sa, nu kapav fer li, si nu organiz sakenn pu fer enn semenn kurt dan travay prodiktif, pas leres nu letan dan lar ek spor, dan konversasyon ek ekut lezot dimunn rakont zistwar dan zardin. Nu tande atraver tu sa band zurnalist ek akademik, komantater ek exper, ki li inposib pu garanti enn reveni pu tu dimunn. Aster, nu pe kone ki sa li enn eskrokri. Purtan, pandan sa dernye de mwa, nu finn temwin komye Leta Nasyon finn zis deburs larzan pu pey travayer ek ti-antreprener. Leta, pu enn moman, inn refiz ekut defanser sistem kapitalism, e li finn peye. Zot oparler pe irle ki pa kapav, me zot kapav. Li ti pe vinn kumadir luvraz bondye ki ena deplizanpli dimunn pe vinn servant dimunn ris – fer zot luvraz lakaz, zot treyning personel, zot seve, zot masaz, zot leson lamizik, zot sho, nom seki ule – anplwaye dan enn relasyon travay plis inegal ki ena. Asterla, dimunn ris pe fer zot luvraz lakaz zotmem, zot servant inn libere pu enn-de mwa pu reflesi lor sa sityasyon. Seki vremem bizin kudme avek luvraz lakaz, ki li ris uswa byin suvan mizer, kapav gayn “kudme” ki preskrir par enn Minister Lasante desantralize, kumsa travayer, seki Liliane ek so kamarad Mimose, ki zordi pe viv ek travay dan Lafrans, ti revandike kan sindika Domestic Workers’ union ti byin aktif, anplwaye par ladministrasyon onivo lokalite. Kumsa, zot ti dir, pu fini ar esklavaz ek anplwayed-mezon pu nepli gayn zot lapey depi seki pe resevwar servis la. Nu kapav azute, parey kuma tu sa kreativite dimunn mete pu resi organize pu byinet kolektif me non-pa pu profi prive. Remarke ki Guvernman Moris inn kapav, kan sirkonstans inn fors zot lame, pu organiz pak manze debaz pu dimunn plis mizer ek al fer livrezon a-domisil
Li paret byin tigit pu dimande. Me, li ule dir ki Leta pran kontrol lor labank ek konpayni lasirans ek travayer pran kontrol lor later ek lasenn prodiksyon. Eski u finn remarke, kimanyer, dan Moris, lider muvman sindikal per pu chalenj kontrol tablisman lor later agrikol? Mem, divan menas agrandisan lafaminn, divan insersitid freyt avyon ek muvman maritim, divan nesesite lezot pei oblize gard manze ki travayer dan zot pei pe prodir pu zot lepep, sindika dan Moris pa kapav fors zotmem pu dir sa koze sinp: “bizin fors patron tablisman, e pas lalwa si neseser, pu plant manze lor enn-tyer so later (u lor totalite antreliyn) ek met dibut lizinn manze lor tu tablisman u ex-tablisman pandan ki pe prepar premye rekolt.” Zot pa kapav mem truve ki zot kapav revandik vre travay prodiktif dan karo, dan lizinn pu klas travayer ki zot reprezante. Zot pa mem kapav truve ki rekolt anplis, enn fwa prezerve ek transforme, pu kapav amenn deviz pu servi pu aste lezot marsandiz.
Kuma nu pe gete avek nu prop lizye, kuma kapitalism inkapab ek frazil, e lor ki kalite eskrokri li baze, li pa, sitan, enn defi erkilyin.
Lindsey Collen
Pu LALIT,
Enn pwindevi personel.
Tradiksyon: BK