Covid-19: Lokdawn Zur Enn
21.03.2020
Yer 20 Mars ti “Zur Enn pu lokdawn” Moris. Lavey aswar Premye Minis finn anonse ki tu dimunn bizin kareman res lakaz. Apar pu rod ravitayman. Apar pu al travay dan servis esansyel. Guvernman inn apel sa lord la “konfinnman” me buku dimunn ti deza pe apel sa lord pu res lakaz enn “lokdawn”, setadir met nu o-zare pu rezon enn irzans lasante piblik. Koronaviris inn ariv 12 ka dan Moris. Travayer Biro Saniter pe travay for-for retras tu zot kontak, fer tes, kuma zot abitye fer pu eliminn malarya dan pei, e gard li elimine. Ena par santenn dimunn an-karantenn dan diferan Sant enpe partu Moris, e sa 12 dimunn la dan bann lasal spesyal Lopital Souillac.
Pli gran danze asterla, li 3 zafer, ki vedir 3 linisyatif nu kapav pran:
Ralanti propagasyon pu sofgard sistem lasante iniversel
1. Fode nu kontiyn gard sa distans sosyal depi tu lezot dimunn, plis kontiyn mezir kuma lav nu lame suvan-suvan, e pa tus-tus nu figir. Sa mezir individyel zot pu enn rezon sinp: fode nu ralanti propagasyon viris la. Kifer? Pu ki, ansam, nu aksyon reysi permet nu sistem lasante iniversel res dibut, e kontiyn fonksyone byin. Sinon, si buku dimunn gayn maladi enn ku, ena lefe swivan: Kan buku dimunn malad anmemtan, lerla natirelman mank staf, lili ek laparey. Sa vedir pu e malad Koronaviris e tu lezot pasyan – kote kardyak, renal, pedyatri, aksidan, tu – pa pu ena ase swin. Li grav. E pa zis sa. Kan buku dimunn malad, li ule dir buku staf lopital, zot osi, zot malad. Alor, etan done tu imin mank rezistans kont sa viris la sinpleman akoz li nuvo, nu riske gayn li, nu tu. Me, nu kapav ralanti li ase pu nu sovgard sistem lasante pu nu tu. Saki dimunn ule dir kan zot dir bizin aplati kurb maladi la. Me, la, nu pa pe koz sakenn-so sakenn, nu pe azir sakenn pu tu dimunn, pu lansanb popilasyon. Alor, premye zafer enn lepidemi grav kumsa montre nu tu: sa individyalism ki sistem kapitalis la nuri, li fer ditor. Nu bizin travay ansam, pans tu dimunn, pu ki sakenn sirviv, e sirviv an dinite.
Kal rimer
2. Fode nu kal tu rimer. Kan dimunn poste zafer alarman, pa krwar. E napa partaz li ankor. Pran li enn rimer ziska ki u gayn konfirmasyon. Dimann kot dimunn inn tann sa, e si li enn zafer grav, dir sa faner rimer la ki li an-personn, latet dekuver, bizin sone, raport sa “nuvel” la ar Minister Lasante. Si u trakase, emel nu kot LALIT pu nu sey verifye.
Dekuraz tu dimunn fer stokaz
3. Fode nu dir dimunn ki li danzere si nu al fer hording. Ankuraz u prosen pu pran rasyon ki u abitye. Aste zafer lafarmasi kuma u abitye. Li fer buku ditor nu prosen, si nu anpil tu kalite zafer dan nu lakaz, e li pu fer buku ditor numem, si ena enn sikoz dan sosyete. Li kapav pli grav ki lepidemi Kovid 19.
Lor enn not pli komik, enn kamarad LALIT dir telman dimunn pe fann rimer, partaz tu kalite kuyonad lor rezo sosyal, kree listeri initil, li finn ariv konpran kiksoz ki ti enn mister pu li, setadir kifer dimunn pe fer hording ar papye twalet: Afors dimunn pe fann k-k- lor rezo sosyal e par fann rimer, samem zot pe bizin aste otan papye twalet.
Enn sans limur, si li al dan bon direksyon pu ed koperasyon tu dimunn, li ede pandan lokdawn.
Anmemtan, ena lezot zafer inportan pu nu fer pandan enn lepidemi:
Vizit a-distans-2-met nu vwazin
Alor, Zur Enn, premye zafer mo finn kumans enn rawn get tu vwazin – fami par deryer kot mo’nn zwenn mama ek tifi ek so zanfan e nu finn pran nimero portab nu kamarad pangar sakenn bizin kit led; zenom akote akot mo’nn konfirm so nimero portab e ki li ena pu nu e li finn donn mwa lagrin papay espesyal ki li inn gayn Samarel, e fami vizavi kot ena mama papa enn tifi plis 2 tifi marye ek zot bolom ek enn zanfan e mo finn donn zot enn zavoka depi pye kot mwa. Nu tu finn gard distans 2 met par la, kan pe konverse.
Sa li enn zafer sinp nu tu kapav fer. Kumsa nu pu osi dekuver si ena vwazin ki anmemtan ase izole, anmemtan dan gran difikilte, e kapav ed li.
Sey mazinn kote politik ki bizin fer pu tu dimunn
Dezyem zafer, mo finn kordinn ek enn lot kamarad LALIT par telefonn, sms ek e-mel pu avoy nu 10 demand ar Premye Minis ek Lider Lopozisyon, avek kopi ar lapres. Kumsa nu tu kapav mazinn pli lwin (Get nu lartik date 19 Mars). Anfet Lider Lopozisyon finn dir dan enn let adrese ar Rajni Lallah ki li “fully endorse” sa 10 demand LALIT la, setadir li dakor totalman.
Alor, nu pe invit dimunn ki swiv nu bann lartik pu kontakte LALIT pu donn kudme devlop revandikasyon – ki pu anfavertu dimunn pandan sa lokdawn la, e pu batir enn pli bon sosyete apartir sa.
Servi portab pu rasir nu kamarad, nu fami, nu koleg travay, nu vwazin
Trwazyem zafer, mo finn kumans sonn kamarad, koleg, manb fami enn par enn pu get zot nuvel.
Konklizyon: Langaz Maternel absoliman vital dan enn lepidemi
Ena enn gran linportans tultan partaz linformasyon presi dan enn lirzans. Sa vedir 100% langaz maternel, pena zes.
Alor, ki nu kapav fer?
Nu kapav sonn radyo prive, dimann zot fer tu biltin nuvel inportan an Kreol. An Franse, li enn form kominikasyon extreman elemanter. An bon Kreol, li presi net.
Ala enn lexanp: Si u dir dimunn, “Res konfine”, swa “Res a-la-mezon,” li pa kler ditu. Li kapav vedir evit soley. Si u dir dimunn “res lakaz” ubyin “res kot u”, li pli kler ki u pe dir. Si u dir, ena “lokdawn”, e explike ki “lokdawn” li enn nuvo zafer. So sinifikasyon li presi: li vedir u res kot u; si u pa travay dan servis esansyel u pa al travay; si u bizin al tir rasyon ubyin al lafarmasi ubyin labank, u kapav sorti.
Rapel, si kikenn malad kot u avek sinpton swivan: lafyev, tuse, e duler brons, lerla u sonn 8924 ki enn laliyn gratis 24/7 pu dimann konsey presi (Mo fek cheke, li marse.)
Lindsey Collen,
enn not personel, lor nom LALIT
