Galleries more

Videos more

Dictionary more

21 Years since Mass Uprising Following Death in Custody of Kaya (in Kreol)

21.02.2020

Kominike LALIT


21 an depi Sulevman Lamas Dimunn apre Lamor Kaya


21 an desela, enn granmatin ti dekuver Kaya (Reginald Topize) mor dan kaso Alcatraz. Li ti ena 33 blesir resan lor so lekor. Foto tire par fotograf lapolis montre Kaya alonze lor so vant, figir pe get anba. Disan sorti so nene, selman, drolman monte ziska so zorey; e drolman osi, ena mark kot laport metal finn kwins so de lipye kan kikenn ti ferm laport la lor zot.


 Manb LALIT finn swiv tu ka otur lamor Kaya, pandan dezane. Me, nu met lor rikord ki zame pa finn ena enn Komisyon Danket lor kimanyer li finn mor avek disan al kont gravite, e kimanyer li finn mor avek mark laport lor so 2 pla-lipye. Kisannla finn tuy Kaya? So Madam Vev, Veronique Topize, zame pa finn regayn linz ki li ti mete dan kaso. Omwin Leta finn, apre purswit dan Lakur, konsed responsabilite an-form akord enn dedomazman ar so Madam Vev. Me, laverite lor Kaya so lamor pankor etablir. Li pa tro tar pu nom enn Komisyon Danket.


 Zordi, 21 an apre, LALIT rann omaz a Kaya pu so kreativite mizikal. Nu osi rann omaz a Kaya pu so kuraz pu dir polisye ki finn vinn Beau Songes, kot li reste, pu pran lanket ar li, ki, pandan konser, li ti efektivman fim mas. Li finn koz laverite. Li finn dibut pu enn koz. Dayer, depi kumansman bann lane 1980, LALIT finn alatet muvman, ki asterla finn zeneralize, pu dekriminaliz itilizasyon gandya. 


 Nu truv zordi li enn moman pu re-get, avek rekil, sa sulevman popiler kont vyolans polisyer ki ti swiv lamor Kaya. Kumsa nu kapav, antan ki enn sosyete, tir leson ki pu itil pu zordi. Kumsa nu kapav get laverite an-fas.


 Kifer ti ena enn sulevman kumsa? Ti ena 2 rezon prinsipal.


 1. Sa vyolans polisyer kont enn poet-mizisyen osi popiler e osi zanti ki Kaya, finn vinn eklat enn laraz deza existan anba-anba parmi lamas dimunn partu dan Moris kont vyolans polisyer. Polisye ki fer lanket regilyerman infliz vyolans lor dimunn dan klas travayerLakoler la, li pa kont tu seksyon lapolis, me li sirtu kont bate ek tortir par bann polisye ansarz fer lanket. Dayer LALIT finn deza sa lepok la pe bizin gard enn “Rezis lor Lamor dan Kaso”.


 2. Ariv Fevriye 1999, neo-liberalism ki lanse 1991-95 finn deza kumans detrir buku anplwa. All Workers’ Conference, ki ti’nn regrup tu sindika dan pei ansam avek Ledikasyon pu Travayer apartir 1996, ti’nn reysi kal privatizasyon e limit lisansiman dan sekter piblik inpe, me ariv 1999, sa fron komin la ti kolaps. Alor, ti ena buku kartye partu dan Moris kot lisansiman, fermtir lizinn, fermtir DWC ek CHA, konpresyon servis sivil, ti pe kree somaz alarman. Tu dimunn ti kone ki Tablisman pe viz lisansye preske tu artizan, tu laburer, ferm tu sa plas travay, e kontiyn gard kontrol monopol lor totalite bon later agrikol. Avek fermtir CHA, problem lozman ti grav. Muvman Lakaz ti pe organiz dimunn. Guvernman ti’nn buldoz lakaz dimunn an 1998, e sa ti provok enn gran lemet Camp Chapelon. Alor, ti ena enn laraz kont lekonomi kapitalist an zeneral. Ti pe ena sulevman lokalize inpe partu dan Moris sa lepok la.


 Sa vedir sulevman la, lemet 1999, pa ti kominal.


 Derulman lemet explik seki ti arive, e kimanyer ena dimunn fer erer, truv li kominal.


 Faz I: Sulevman kont Lapolis: Ti ena enn-de zur kot lamas dimunn finn met barikad lor lari partu dan Moris – lavil kuma vilaz – e finn atak sirtu stasyon lapolis. Kot pa gayn stasyon pre, lamas dimunn ti viz lezot batiman ubyin veykil Guvernman. Sa ti inplik zom ek garson sirtu.


 Faz II: Kan lapolis sufer enn defet fas-a sa latak la – avek 9 stasyon lapolis demoli, kan tink blinde SMF bizin vire, return kazern GRNW, kan lamas dimunn finn uver Prizon kot Borstal, dan enn sosyete deklas, ki arive? Si pena lorganizasyon politik seryer, seki arive, se seki finn arive.


 Dabor, enn-de zom kas kadna dan magazin, supermarket, godam.


 Enn lot bann dimunn, sirtu fam ek zanfan, fer piyaz dan magazin, supermarket, godam. Plitar, piyaz lor gran lesel par proprieter kamyon kumanse. Pu kuver tras, ena piromann met dife.


 Faz III – Reaksyon par Leta-Komersan:  Kan Leta pa pe kapav kontrol sityasyon, li servi bann geng liye avek komersan. Ki zot finn fer? Zot al ek lans-flam, met dife dan lakaz dimunn dan 2 site dan Goodlands ek Triolet – dan landrwa swazire pu fer krwar sa li kont-atak kominal, enn kominote kont lot. Sa ki ti kominal. Li ti enn abominasyon kominal.


 E kan lamas dimunn truv sa menas enn bagar kominal, zot tutswit retir zot depi sulevman la.


 Alor, fode nu realize ki sulevman limem li pa ti kominal.


 Ena tu kalite intelektyel ek akademik, ki pa konn realite alabaz, ki donn enn interpretasyon kominal pu tu realite Moris. kominal, inklir sulevman Fevriye 1999.


 Lezot lamor ki nu rann omaz


An Fevriye 1999 pandan sulevman-mem, ti ena ankor trwa dimunn ki finn truv lamor kud bal lapolis. Zordi enn moman rann omaz a zot osi: Neermal Ghoostia ek Michel Laurent ki ti mor pandan manifestasyon kot stasyon lapolis Bambous; Berger Agathe ki mor lor barikad dan Roche Bois.


 Alor, leson se lamor Kaya, a lepok, ti vinn dan moman kot somaz ti kumans vinn grav, kot britalite polisyer ti deza pe provok lakoler. Zordi, nu dan mem sityasyon.


 Ala, enn-de liv ki nu propoz dimunn lir pu konn laverite lor sulevman Fevriye 1999, e pu gayn enn perspektiv baze lor laverite:


 Liv LALIT


Lemet apre Lamor Kaya, News & Views, Revi LALIT Spesyal lor Sulevman kont Leta an 1999, par LALIT. Pibliye an 1,000 kopi, an Kreol.


 Riots can bring progress for working people - 1937, 1943, 1971, 1975, 1979, 1999 - Lalit Speaks Out, 1999. By LALIT published in 1,000 copies in English.


 The February 1999 Mass Riots - The Matadeen Report and Human Rights, 2000. A critique of the Matadeen Report by LALIT. Published in English


 Books published jointly by JUSTICE and the MLF:


Kaya’s Death: The Medical Evidence by Ram Seegobin, 2005 (2,000 copies), republished 2006.


Kaya’s Death: Law Keepers and Hypocrites by Jean-Claude Bibi, 2005 (2,000 copies), republished 2006.


 Published by LPT


40 Poet, 2008.  A book by 40 different poets in Kreol. Dedicated to Kaya, and includes publication of his “Sant Lamur”. 


Lindsey Collen


pu LALIT


(Sa lartik la baze lor nu lartik 19 Fev 2019)