Lindsey Collen – Political Broadcast on Democracy (in Kreol)
04.11.2019
Demokrasi vedir puvwar dan lame lepep. Me fode pa, kan u al vote, u vot pu seki pu “guvern” u – me plito vot pu exprim dan ki kalite sosyete u ule viv.
Samem nu dir vot kandida LALIT pu swazir enn sosyete pli lib, pli demokratik.
Anu get sa konsep “demokrasi” la. Kimanyer mezir demokrasi? Nu zoz li par degre kontrol ki lepep ena lor sa brans Guvernman ki nu apel “lexekitif” – Premye Minis, Kabine Minis, Lapolis. Ki degre kontrol lepep ena lor la?
Me, dabor, zordi, ena menas kont sa tigit demokrasi, sa tigit liberte, ki nu deza ena.
Enn gran menas: sirveyans. Par exanp, databeys Kart Idantite. Nu finn reysi fer detrir databeys lanprint ledwa. Me, pa databeys foto biometrik. Sa data la, li sipoze pu Leta Sivil, me anfind-kont li kontrole par lapolis.
Lerla, ep! rezim Jugnauth instal 4,000 kamera – sakenn wadire enn NIU lor lakrwaze, so karne dan so lame, pe avoye-mem linformasyon lapolis 24/7. Big Brother pe sirvey nu.
Dezyem gran menas: represyon.Leta zordi priv par milye dimunn, sirtu zenom, zot liberte net, ferm zot dan prizon.Prizon anfet ranpliar dimunn ki pa ti oredi ferme ditu: Seki pa kapav pey kosyon – akoz li mizer, li ferme.- E seki pa kapav pey enn ti-lamann mwins ki Rs25,000. - Akoz li mizer,li osi, li ferme. Pa fini. Kan li sorti prizon, rod travay, sann kut la, dir li, “U sertifika moralite, kote?”
Zidisyer bayas net kont dimunn mizer. Rapor McKay, ki ti eklere, res dan fon tirwar. Bizin tir li, debat li.
Tu sa sirveyans, tu sa represyon, li zerm enn Leta Polisye.
Fas-a sa, ki program LALIT pe propoze pu aprofondi demokrasi?
Demokrasi donn nu puvwar elir reprezantan,“depite”, ki fer lalwa, enn kote, e ki sipoze kontrol Premye Minis ek so Guvernman, lot kote.
La, ena 2 nivo kot LALIT dir bizin aprofondi demokrasi.
Premye nivo, Ki kontrol u ena lor depite zordi? Sipoze mwa, mo eli, e lerla mo pa aplik program lor lekel monn eli –u, antan ki elekter, u ti devet kapav organize ar lezot dimunn, drafte enn petisyon, ramas sinyatir an-ord, retir mwa.
Lot nivo. Tu depite dan Lasanble, zot, bizin gayn plis puvwar,a zot tur, pu kontrol Premye Minis, so Kabine, so Lapolis. La, dan Lexekitif, ki ena sa konsantrasyon puvwar otokratik la. La, kot dinasti al anrasine. Alor, depite ti oredi elir Premye Minis, e bizin kapav revok li. Bizin kree sistem Komite Parlmanter, kuma lezot pei ena, ki pase lor televize an-direk tu. Komite Parlmanter la,li pu responsab viz nominasyon ki Minis fer, vey politik Guvernman. Kumsa, atraver depite ki nu kontrole, nu kontrol Lexekitif.
Pu kapav fer sa, evidaman bizin ogmant nomb depite, diminye nomb Minis. Avek Parlman elarzi kumsa, nu pu kapav tir Best loser Kominal – anmemtan ki lans enn lofansiv kont tu form kominalism.
Kan vot LALIT, sa amenn nu ver aprofondisman demokrasi, ver lavansman laliberte.
(Broadcasted MBC-TV 4 November 2019)
