Konfigirasyon Politik Aktyel ver Eleksyon Zeneral – Rada Kistnasamy (in Kreol)

14.06.2019

LALIT ena pu pran enn desizyon lor enn taktik inportan dan bann prosenn mwa: eski nu pu aliyin kandida dan eleksyon zeneral ubyin non? Nu pankor kapav pran desizyon parski lanze eleksyon zeneral pankor kler, enn kote, e bann lafors politik ki pu dan eleksyon pankor fer zot aliynman, lot kote.

Ala manyer ki tu pu deferle, apartir asterla, e ala lezot lafors politik:

Byin vit apre diskur bidze Lindi le 10 Zin, pu bizin ena Writ pu eleksyon parsyel swit a demisyon Vishnu Lutchmeenaraidoo an Mars sa lane. Apre Writ, eleksyon parsyel pu bizin organize dan enn dele 5 mwa, savedir avan lafin Novam 2019. Kestyon ki poze se eski Guvernman MSM/ML pare pu fer fas enn parsyel dan Sirkonskripsyon Nimero 7, avek tu risk enn defet  zis avan eleksyon zeneral ki pe vini pli divan? Sirtu kan nu kone ki so masinnri elektoral laba byin feb – avek labsans lor terin Aneerood Jugnauth ek Vishnu Lutchmeenaraidoo ek avek prezans Ravi Ratnah.

Alor nu pe ariv lafin sa manda guvernman MSM/ML ki pe al termine. Oplitar Parlman bizin disud avan le 21 Desam, sinon li disud par limem. Pu ena ziska 5 mwa pu organiz nuvo eleksyon zeneral ki so dele fini an Me 2020.

Me tayming pu fer eleksyon parsyel ubyin zeneral pa baze inikman lor dele seki lalwa prevwar, ena bann konsiderasyon ek kalkil politik ki determinn dat eleksyon. Eski li pu dan lintere bann parti politik dan Guvernman – sirtu MSM – pu fer eleksyon vit? Ubyin pu pus li pu plitar? Se sa ki pu determinn tayming eleksyon. Alor prosenn 6 mwa nu pu rant dan enn peryod traktasyon ant parti politik ki pu inevitableman etablir enn nuvo konfigirasyon politik.

Prosenn 6 mwa li reprezant lafin manda sa Guvernman MSM-ML, enn manda ki finn travers ar enn seri kriz. Finn ena depite ek minis ki finn inplike dan diferan skandal, ena ki finn demisyone- ale, ena ki finn demisyone-reste. San rant dan detay sa bann demisyon, finn ena Roshi Bhadhain ki finn demisyone-ale akoz diverzans lor proze metro leze. Sa demisyon la finn debus lor enn eleksyon parsyel an Desam 2017. Nu finn ena demisyon-ale Vishnu Lutchmeenaraidoo lor diverzans lor to krwazans. Finn ena demisyon Ravi Yerigadoo inplike dan skandal ‘Dobi deklas’. Dan so ka pena eleksyon parsyel akoz li ti enn minis nome kuma Minis Lazistis, finn zis ranplas li avek Maneesh Gobin. Finn ena minis ki finn demisyone-reste kuma Raj Dayal, ki ti inplike dan skandal “bal kuler”, kuma Rubina Jadoo apre so nom finn site dan Rapor Lam Shang Leen lor ladrog, kuma Shawkutally Soodun pu so deklarasyon kominal. Finn ena osi demisyon Deputy Spiker Sanjeev Teeluckdharry ki li usi so nom finn site dan Rapor Lam Shang Leen.

Nu finn ena osi demisyone-ale depite MSM Danielle Selvon ki finn res indepandan apre finn fer enn laturne kot MMM.

Pli gro demisyon, selman, ti kan PMSD kit guvernman an Desam 2016. Enn sel ku 9 depite PMSD al dan lopozisyon. Me, la osi enn-de, Minis Alain Wong ek depite Marie Claire Monty swazir pu res dan Guvernman.

Depite ek minis ML usi finn inplike dan diferan skandal me zot finn reysi kol ar puvwar akoz pena plas dan Lopozisyon. Li osi dan lintere MSM pu gard ML pu kapav bargain pu partaz tiket dan kontex posibilite lalyans swa ar MMM swa ar PMSD. Nu ena osi pu mansyon demisyon Prezidan Repiblik Amina Gurib Fakeem swit a skandal Platinum Gold Card.

Lopozisyon dan Parlman

MMM

Apre Eleksyon Zeneral Desam 2014, lopozisyon MMM ek Parti Travayis ti ena antu 16 depite, 12 MMM ek 4 Travayis. Paret enn Lopozisyon ase for anterm nomb. Me, Lalyans ant MMM ek PT finn eklate avan fini kawnting. E, MMM finn travers enn nuvo kriz preske deswit kot 6 depite finn kite, ale. Ladan 2 finn form parti Mouvement Patriotique, 3 finn zwenn Guvernman ek 1 finn res indepandan. Anmemtan MMM finn kontiyn afebli avek enn seri lot demisyon. Dirizan MMM ki pa depite, kuma Jeeha, Obeegadoo ek Labelle demisyone pu form Platform Militant.

Apre eleksyon 2014, Berenger ti lider lopozisyon, MMM ti parti ki ti ena plis depite dan Lopozisyon, me kan PMSD kit Guvernman an 2016 avek so 9 depite, se Xavier Duval ki vinn lider lopozisyon.

Depi lerla, Berenger finn amenn enn rol byin efase dan Parlman e byin rar li intervenir dan deba parlmanter. Pu eleksyon zeneral ki pe vini, MMM ankor pe mintenir ki li pu al tusel dan eleksyon. Li pe priye pu enn eleksyon a-trwa.

Parti Travayis

Parti Travayis ki ti demare avek 4 depite apre eleksyon 2014, pe terminn so manda avek 5 depite. Arvin Boolell finn eli swit a eleksyon parsyel an Desam 2017 apre demisyon Roshi Badhain. Lider PTR, Navin Ramgoolam ki finn ena enn seri kes o-kriminel kont li, finn rekinke apre sa viktwar dan eleksyon parsyel. Aster kont Navin Ramgoolam ena ankor 2 kes ki pennding – kes kofor ek kes konplo dan vol Ros Nwar.

Apre so rasanbleman 1 Me, Navin Ramgoolam pe anons ki zot pu “al tusel” dan eleksyon, zot osi.

PMSD

Apre kasir 2016, PMSD ti ena lanbisyon pu ki so lider Xavier Duval prezant li kuma prosenn Premye Minis. Me byin vit apre sa defet dan eleksyon parsyel No.18,  kot zot pa finn tir kosyon, lapeti pu Xavier Duval gayn pos Premye Minis finn kupe. Asterla PMSD pe dir ki li pe atann enn partner pu enn lalyans e zot mem truv zot kuma enn “tifi ki pe atann enn demann” (zot prop lexpresyon). PMSD paret pe pozisyonn zotmem pu enn lalyans ar swa PT uswa MSM.

MP

Mouvement Patriotique ki ena kom lider Alan Ganoo pe travay ankomin avek Platform Militant Obeegadoo, Jeeha ek Labelle. Anmemtan zot pe pozisyonn zot pu enn lalyans avek PT. Zot pe osi sey ratis a-gos avek program ki inklir enn sertin dekriminalizasyon gandya (Ganoo, bizin rapel, ti deza propoze ki interdi tu parti politik ki propoz dekriminalizasyon nerport ki ladrog), plis revokasyon depite.

Bann Lezot parti andeor parlman

Reform Party

Apre defet dan eleksyon parsyel No. 18, lider Reform Parti Roshi Badhain finn demenaz sirkonskripsyon e pe fer kanpayn dan No. 20 asterla, avek lespwar pu enn lantant avek PT. Tu so kritik li dirize kont MMM ek MSM. Pu miting 1 Me, RP ti mem invit tifi Dawood Rawat, Laina Rawat pu vinn temwayne kumkwa Roshi Badhain pa responsab ekrulman lanpir so papa, se Bérenger ek Lutchmeenaraidoo responsab.

Muvman Premye Me

Pu eleksyon parsyel 2017, Bizlall finn gayn ase buku vot sirtu dan labsans kandida MSM-ML. Li finn flat MSM, e finn benefisye depi zot labsans. Pandan kanpayn eleksyon parsyel, Bizlall ti ena lanbisyon pu pozisyonn MPM kuma “dezyem” lafors politik dan pei, pu eleksyon zeneral ki pe vini. Li finn divan-divan dan lagrev lafin lor reklamasyon later. Pu lemoman, nu pe anprann ki Bizlall finn al kave, finn retir limem depi Facebook e pe dir ki li pa sir li pu kandida prosenn eleksyon zeneral.

Rezistans ek Alternativ

Zot definir zotmem kuma “eco-socialiste” e zot aktif lor kanpayn kuma “aret kokin nu laplaz”. Zot usi prezan dan muvman sindikal e pu lemoman zot pe mobilize pu sof sekter lindistri sikriyer dan kontex eleksyon zeneral ki pe vini. Sa metod travay la resanble dernye kanpayn elektoral kot ReA ti sof sekter Lindistri Sikriyer avek bi pu rekolte vot dan eleksyon. Zot usi ena enn lapros kot fer apel a “sitwayente” ki vedir lintere patron ek travayer amalgame – mem si patron so sirvi depann lor explwat travayer.

100% Citoyen

Sa li enn grup ki fek forme otur José Moirt (ex avoka RA), Dev Sunnasee ek Yvor Tan Yan (ki ti prezant limem kuma sikseser Bizlall). Zot fek prezant enn diskur bidze alternatif ki byin vag. Lapres finn ponp zot.

Konklizyon

Ki bann posib aliynman politik pu bann parti dan parlman pu eleksyon zeneral ki pe vini?

1. A-trwa (i):  MSM-ML v/s PT-PMSD-MP v/s MMM


2. A-trwa (ii): MSM-ML-PMSD v/s PT-MP v/s MMM


3. A-trwa (iii): MSM-ML-MP v/s PT-PMSD v/s MMM


4. MSM-MMM v/s PT-PMSD-MP


5. MSM-PMSD-ML v/s PT-MMM (par exanp, si Navin Ramgoolam stepdown)


6. MSM-PT-PMSD v/s MMM-MP

Kapav ena osi lezot posibilte aliyman. Tu pu depann lor ki burzwazi swete, e osi ki lafors etranzer (atraver zot anbasad) pu kontan gayne kuma prosenn Guvernman. Sa bann blok la pa pe ditu konstitiye lor baz enn program, me plito lor baz kuma kut-ke-kut pu gayn eleksyon. Dayer, kot ena program, nu truve, par egzanp, ki lor Chagos zot ena mem pozisyon; savedir dakor ar suvrennte ek drwa deretur Chagosyin me kont ki demantel baz militer US lor Diego Garcia. Me, zot pena enn program kuma parti LALIT ena pu sanz sosyete. Si nu get ki ti arive an 2015, apre viktwar MSM-PMSD-ML an 2015, kan Lalyans Lepep ti’nn bakle enn espes program (kuma enn karne pu al bazar) e pa ti atann pu gayn eleksyon fas-a lalyans PT-MMM. Aneerood Jugnauth kuma Premye Minis finn apel tu “kapitenn” sekter prive avek so patron tablisman pu prezant so vizyon 2030. SAJ finn rasir patrona ki so Guvernman pu donn tu sutyin pu ki patron inplemant zot proze. Zot proze li etale lor 15 a 20 an e li viz pu betonn later e konverti later agrikol ar proze imobilye. Etan done Guvernman MSM-PMSD-ML pa ti ena plan, zot finn donn tu falisite e ankuraz oligarsi pu implemant zot prop plan.

Dan LALIT nu diferansye nu depi sa kalite politik la. Dan kanpayn elektoral ki pe vini nu pe partisipe lor baz enn program anfaver lamas dimunn ki travay pu viv. Nu ena enn program de-lit. Nu viz pu klas travayer pran kontrol sa lekonomi ki rwinn lavi sosyal lamas dimunn, e pu etablir enn sosyete sosyalist. Eski nu pu partisipe avek kandida? Ubyin san aliyn kandida? Amizir lanze eleksyon zeneral vinn kler, nu pu pran nu desizyon.

Rada Kistnasamy