LALIT Proposals for Electoral Reform (an Kreol)
28.10.2018
Nu finn gayn plizyer reket pu enn lartik ki explik propozisyon Reform Elektoral LALIT dan enn fason fasil konpran. Lartik ti paret dan so versyon orizinal an Angle lor websayt LALIT le 30 Septam 2018. U kapav lir lartik an Angle lor linnk http://www.lalitmauritius.org/en/newsarticle/2166/lalitrsquos-electoral-reform-proposals-ndash-made-easy/
Dan sa lartik la, amezir nu ale, nu pu argyu sak pwin dan propozisyon LALIT depi premye prinsip, me nu gard antet ki propozisyon la pa ditu fize dan enn espes bluprinnt. Pu konpran nu propozisyon, li inportan ki nu konpran li dan so tu ek depi so subasman filozofik. Nu propozisyon reform elektoral finn devlope lor plizyer lane – depi apepre 1982, e pare li pran form pli avanse dan deba an 2002, answit an 2006 (1) li devlope avek buku plis presizyon ankor. Nu propozisyon li pe kontinye evolye.
Alor, nu pa vinn avek sif ki sort depi pa kone kot sa. Anfet li seki buku intelektyel fer. Zot san konpran vinn avek bann sif pa kone kot sorti – ki nomb sirkonskripsyon, ki nomb kandida u kapav vote dan sak sirkonskripsyon, komye depite, komye minis. Zis “sif”.
Seki nu pe vize, anfindekont, li pa kiksoz teknik. Se plito kimanyer pu fer amenn plis demokrasi atraver enn reform elektoral. Ki nu ule dir? Nu ule dir kimanyer donn dimunn, tu dimunn, plis kontrol lor sirtu Leta, ek plis kontrol lor zot lavi tulezur, an zeneral.
Nu asime, mem si dimunn pa ariv asim sa ase suvan pandan sa lepok reaksyoner ki nu pe viv zordi, ki li fer amenn plis demokrasi li dernye plas kot u pu propoz fer krap larzan, diminye depans guvernmantal.
Lepok Reaksyoner Zordi
Nu bizin rapel ki pandan sa dernye 20 banane, lextrem drwat, sirtu dan Lamerik me dan lezot plas osi, finn kumans fer buku atak surnwa kont demokrasi. Ladrwat viz diminye demokrasi.
Premye, pe kontinye ena presyon pu diminye depans Guvernman. Ezemoni ladrwat inn arive fer dimunn ki reflesi bliye ki, kan fer kont, ena de kolonn! Na pena zis depans, me ena osi reveni. Reveni ti sorti sirtu depi tax lor seki ris. Zordi dan sa lepok som nu pe viv, nepli koz tax lor seki ris. Anplis, purlemoman nu dan enn lepok kot dimunn pa pe resi truv depans Guvernman ki anfaver klas kapitalist. Ideolog patron byin vit sote kont tu depans guvernman, mem kont pansyon vyeyes iniversel. Ena mem kalite propagann kont depans guvernman kan depans la pu fer amenn demokrasi fonksyonn pli byin. Zot kriye sa li enn gaspiyaz larzan. Li pa ti tultan kumsa. Li enn perversyon ase nuvo ki finn vini dusman-dusman depi dernye 30 banane.
E lerla, plizyer “fondasyon” ladrwat dan USA finn kumans finans tu kalite lorganizasyon ek individi pu zot pus anfaver enn sertin nomb mezir anti-demokratik, suvan degize kuma mezir demokratik. Ena parmi sa kalite mezir ki amenn enn lavantaz adisyonel pu ladrwat: li kantonn lalit politik dan enn serk visye kot zis turn anron, kumadir lisyin-atrap-so-prop-lake. Par exanp, partu dan Lafrik zordi, deba finn turn, e tuzur pe turn, otur eski pu met enn limit 2 manda pu Prezidan ek Minis. Pena lot deba. Lerla, osito ki sa mezir la vinn anviger, seki pran puvwar tutswit kumans gete kimanyer pu konturn sa regleman limit manda, ubyin ranvers li. Kumsa, zame ena ni letan, ni lespas pu met veritab kestyon ki afekte lavi dimunn, kuma kreasyon lanplwa ek reform later, lor azanda politik! Dan ka Putin, Lee Kuan Yew ek Clinton, tu turn otur, enn kote, kimanyer met u neve, u garson, u madam pu poze pu ankor 2 manda e lot kote, antretan pu zot adverser, get kimanyer pu anpes zot. Dan pei Lafrik, zot zis re-amand lalwa ubyin Konstitisyon. Me, deba la res buz fix lor sa size telman limitatif la. Remarke dan Moris ena enn ta dimunn pe propoz sa kuma zot sel program!
Dan USA, Koch Brothers depi lextrem drwat finans petisyon alabaz depi buku lane pu introdir limit manda pu tu eli. Ziska ler, dan Lamerik, ena limit 2 manda zis pu Prezidan. Nu ena pu rapel gran rol ki vye-vye Senater ek Reprezantan dan Kongre dan laz, setadir avek buku lexperyans, finn sanses chalennj klas dirizan. Alor, kumsa patron kapitalist ena enn lintere pu ki limit zot manda. Nu bizin kone ki burzwazi ki finn institye limit 2 manda pu Prezidan Amerikin kan zot ti bizin sibir New Deal Prezidan F.D. Roosevelt ki ti amenn sekirite sosyal pu klas travayer, pu apresye ki, alepok, li enn mezir reaksyoner. Li enn solisyon birokratik (zis inpoz enn lalwa) pu enn problem politik (kimanyer tir enn eli). Demand pu amenn mezir birokratik (kuma limit 2 manda) ena enn lefe plis perver (si sa posib pu mazine): li anpes dimunn reflesi lor pwin politik pli inportan dan lalit politik par tir sa bann pwin la kareman depi lor azanda (kreasyon anplwa, reform later, sekirite alimanter, kontrol lor kapital, bon ledikasyon, meyer lasante gratis) e kantonn dimunn dan kestyon /isyu prosedir, e prosedir ki anti-demokratik.
Parey, dan sa lepok reaksyoner, dimunn panse ki enn sinp lalwa olye enn lalit politik suvan byin dir, kapav permet lamas dimunn kontrol finansman parti politik. Zot mem ariv panse ki enn tel lalwa ki met dibut enn departman Guvernman, espes enn Rezistrar Parti, ek mezir kuma inpoz kontab profesyonel ki kut enn fortinn, pu dan kit fason fer eleksyon vinn pli “zis”. Zot al ziska bliye ki enn tel departman Guvernman ki zot pe revandike pa pu tret tu parti politik parey, sritu li pu riske dusman-dusman fer preferans parti opuvwar kont parti lopozisyon, e sirtu kont parti ki chalennj sistem kapitalist. Nu lexperyans Rezistrar Lasosyasyon pandan 40 an donn enn lide. E zis mazine kimanyer pu kontrol donasyon kan milyoner kuma Donald Trump vinn finans so prop kanpayn, e lerla gayn piblisite gratis depi medya pu tu so espes tamasa ek shobizines. Tandi kontrol lor depans, lor abi larzan leta, li ase efikas, e li kapav sere plis.
Alor, dan LALIT, nu lite pu plis demokrasi. Sa kumans par opoz mezir anti-demokratik kuma maskarad ki sanse zot bann mezir pli “demokratik”: kuma anpes depans guvernman pu plis demokrasi, swa met enn limit 2 manda odetriman demokrasi, swa met kontrol birokratik olye demokratik lor finansman parti politik, avek danze ki institisyonaliz bayas partizan e anti-travayer ki deza ena olye ki dan tu le 3 ka amenn lalit politik mem si li pli difisil.
Viz pu fer Parlman pli for, dan pozisyon kontrol Lexekitif
Nu dan LALIT nu pe amenn lalit alabaz pu ki Lasanble Nasyonal gayn plis puvwar fas-a Lexekitif. Sa li pu bann rezon demokratik elemanter.
Tu reprezantan dan Parlman zot eli, zot ariv la par nu vot dan enn eleksyon – apart Spiyker ek Atorne Zeneral. Par kont, dan Kabine ena zis nomini, e zot nome par kikenn (Premye Minis), ki limem, li nek nome par Prezidan – mem si dan tulede ka se bann eli ki nome. Zot kanmem nomini.
Lexekitif, si nu get li depi listwar, li enn prolongasyon, enn restan, reyn lerwa. San bliye ki reyn lerwa ti sipozeman beni par bondye (divine right of kings). Lerwa-dan-so-Kabine ubyin Premye-Minis-dan-so-Kabine, li rul laparey birokratik ek represif leta permanan. Alor LALIT nu pe propoz enn sanzman dan balans defors ant brans eli (setadir Parlman) vizavi brans lexekitif (Kabine – e so servis sivil ki li kontrole) ki nome.
Premye, sanzman dan balans defors relatif, li kapav kumanse avek nomb Depite vizavi Minis, setadir mwins Minis ek plis Depite. Sa pu ule dir enn pli tipti Lekzekitif dan enn Parlman eli relativman pli gran. Li pa enn propozisyon revolisyoner. Deza, par exanp, dan Langleter, ena 21 Minis pu 650 depite. Get so proporsyon. Li ule dir li plis demokratik pu enn rezon sinp – enn rezon ki buku refiz truve – ki dimunn dan enn sirkonskripsyon kapav ena, e anfet ena, plis puvwar lor zot Depite eli ki lor enn Minis nome. Sirtu, kan dimunn plis mobilize, zot gayn plis kontrol lor zot reprezantan eli. (Isi, li vo lapenn mansyone ki LALIT tusel ti mobilize dan enn kanpayn kan Guvernman MSM-MMM ti eliminn Vilej Kawnsil, aboli Eleksyon Vilaz an 2002. Nu ti resi atraver enn mobilizasyon alabaz pu re-met Konsey Vilaz e retablir Eleksyon Vilaz lor azanda eleksyon zeneral, e nu finn regayn Eleksyon Vilaz. Byin sir, li pa ase demokratik, me li pli bon ki demantel sa tigit demokrasi ki nu ena la.)
Dan Parlman, latmosfer sanze net kan ena plis Depite e mwins Minis.
Dezyem, balans defors kapav sanze par travay ver donn plis puvwar ar brans eli-dan-Parlman vizavi brans nome, Kabine. Alor, par exanp, kapav ena plis Komite Parlmanter avek depite, depreferans depite ki revokab, pu monitor kimanyer Lekzekitif pe servi so puvwar. Nu deza ena PAC (Public Accounts Committee) ki inpe kumsa e li devwal buku skandal lor depans par Lexekitif, parey kuma Komite Parlmanter su ICAC osi. Kapav osi enn enn Equal Opportunities Parliamentary Committee pu monitor Minister ek mem PSC lor rekritman pu travay. Kapav ena enn Land Reform Parliamentary Committee pu rod diferan fason pu gayn kontrol popiler lor later, kuma pu retir later agrikol depi spekilasyon kan later lor marse real estate, parey kuma Nuvel Zeland pe sey fer pu anpes kapital lot pei aste later. Komite Parlmanter kapav monitor nominasyon ziz Lakur Siprem. Nu finn truv sa resaman dan ka notwar kot Hearing Sena finn tann tu kalite frask Ziz Kavanaugh, ki ti manke pa nome. Kapav ena enn Komite Parlmanter pu sekirite alimanter, par exanp, li kapav monitor tu Minister Lagrikiltir so bann desizyon ki finn tradisyonelman abitye donn faver lindistri sikriyer dan lintere gro posedan.
Ofon, si li ti fezab, nu ti kapav ena enn sistem Lasanble Nasyonal avek totalite popilisayon adilt ladan. Sey mazinn li pu enn moman – mem si nu kone li pa posib. Sa ti pu demokrasi iltim. Tu dimunn reprezant limem. Me, evidaman, sa grander Lasanble Nasyonal pu gayn difikilte fonksyone! Demokrasi, dan so form anbryoner aktyel, ule dir nu, lepep, nu sed puvwar a nu 3 reprezantan eli, pu 5 an, e pandan sa 5 an la zot pa bizin rann okenn kont. Depi pwindevi LALIT, an zeneral, plis ena reprezantan pu mem kantite dimunn, plis li bon. Sa, li akoz reprezantan ki nu elir, li pli fasil pu kontrole ki lexekitif; setadir, depite, antan ki nu reprezantan eli, li form parti sa brans pli demokratik ki Lexekitif, dan Parlman aktyel. Alor, ogmant nomb depite, diminye nomb Minis, li deza bon. Ena enn argiman sinp, enn argiman “anba labutik” pu dir li pa enn gran zafer. An 1968, kan nu gayn Konstitisyon ki spesifye 70 dimunn eli, personn pa ti truv 70 tro buku. Me zordi, kimanyer ena sa reaksyon anfantil “soke, orifye”, enn reflex byin mal-panse, me ki buku dimunn inn devlope dan sa lepok iltra-reaksyoner kot nu pe viv zordi. Anfet, fekla, ant 2002-4, kan Rapor Sachs ek Rapor Collendavelloo lor Reform Elektoral ti propoz 100 depite – pu ki ena sifizan reprezantasyon proporsyonel pu kapav anpes konsekans kominal non-intansyone dan eleksyon – personn pa ti truv kitsoz pu dir lor sif lerla. Me, lepok finn vinn buku pli somb. Alor, nu truv enn espes “volonte anti-demokratik”, ki ena enn reflex pu al ver diktatir, enn reflex pu ankoler si Leta propoz sed enn pus terin dan lavansman demokrasi. Zot kriye li enn gaspiyaz larzan. Zot kriye depite pa fut naryin. Detutfason, pu return ek sa sif 70 depite: dan eleksyon Lindepandans ti ena 307,683 elekter (Adele Smith Simmons Modern Mauritius: The Politics of Decolonization) e dan dernye eleksyon zeneral an 2014 sif elekter ti 936,975 (websayt Komiser Elektoral), alor sa nuvo reaksyon “sok ek orer” kont propozisyon pu agrandi nomb eli, li byin anfantil. Tu seki pe sote lor “tro buku depans” lor Lasanble Nasyonal kapav pran enn respirasyon, kalme zot, e kumans reflesi lor kimanyer Moris a-lepok li ti enn pei mizer, me li ti kapav aford ena 3 fwa plis reprezantan eli par abitan ki azordi.
Alor, an-gro, nu pe propoze ki dabor ena plis depite (mwins Minis), e answit depite gayn plis puvwar vizavi Lexekitif, par exanp, atraver Komite Parlmanter pu chek puvwar Lexekitif. sa dub sanzman la, li pu diminye sa inpinite absird ki ena zordi. Zordi enn form dinasti an-seri reyne depi biro PMO, kot Premye Minis – enn nomini – li anture avek advayzer, ki zot osi zot nomini, pa eli. Sa 2 kestyon la – grander Parlman eli par rapor a Kabine nomini, e nesesite pu ogmant rol depite – li form parti sa seri propozisyon pu amenn plis demokrasi.
Enn propozisyon inportan ki amenn enn sanzman defon ver plis demokrasi se pu swiv prinsip swivan: Seki elir kikenn, limem li kapav revok li. Sa osi, li pa revolisyoner: dan tu lasosyasyon, koperativ, sindika ena sa prinsip la, deza. Me, li pankor existe pu Parlman. Anu gete kimanyer sa pu marse.
Premyerman, kan elekter dan enn Sirkonskripsyon elir enn kikenn, zot bizin ena enn mekanism demokatik pu revok li. Se sa ki LALIT pe propoze. Li deza existe dan buku plas partu dan lemond. Nu pe propoz posibilite enn “petisyon elektoral” ki bizin argimante e ki bizin sutyin, dizon, 50% elekter dan Sirkonskripsyon, ki siyne akote zot nom, ladres ek zot nimero elekter depi rezis elektoral. Argimantasyon petisyon e lerla lalis sinyater bizin sumet a Komiser Elektoral. Komiser Elektoral cheke, e si tulede prosedir valide dapre test ki finn definir, li deklar depite so syez vakan, organiz enn parsyel. Byin sir, revokasyon li pa enn mekanism ki pu servi suvan. Me, li posib. Mem si li difisil. Pwin se osito prosesis deklanse, enn Depite pu korize. Parti pu nom kandida ki ena mwins risk ena enn petisyon revokasyon large kont li – swa parski li pa pe okip so sirkonskripsyon, swa akoz li finn al kont program elektoral lor lekel dimunn inn vot li, ubyin nerport ki lot rezon ki kapav argyu.
Pu lezot nominasyon, la osi, nu pe propoz eleksyon e posibilite revokasyon.
Ala kimanyer li pu marse:
LALIT propoze ki Lasanble Nasyonal zwenn tutswit apre eleksyon, e tu depite elir dabor Spiyker, e tutswit apre, enn Lider Haws, ki pu fer Premye Minis – tulede elir depi parmi depite eli. Alor, Premye Minis pu elir par depite, pa nome par Prezidan Repiblik.
Lerla Premye Minis li vinn avek so propozisyon Kabine, li met sa divan Parlman ki apele a vote, anblok. Dapre sa lozik demokratik, Depite (ki nu, elekter, elir) kapav, a zot tur, revok enn Minis, enn Kabine, ubyin mem enn Premye Minis. Kuma li ete asterla, Premye Minis kapav vinn an minorite. Alor, la osi, li pa enn sanzman siper revoliysoner. Li zis enn sanzman ki pu swiv lozik pu amenn plis demokrasi. E zis pu ariv ziska sa, li pu enn ledikasyon lor demokrasi pu nu tu.
Parfwa, propozisyon ki individi byin-intansyone avanse, zot propozisyon ki paret pa okuran kifer, par exanp, ena enn sirkonskripsyon avek 3 depite (anplas enn sel) pu enn pei kuma Moris. Li enn sistem ki kapav amorti kominalism. Dan mem lozik, dan pei avek enn listwar avek leritaz lur, depi kolonizasyon, divizyon relizye/etnik, enn “doz” Reprezantasyon Proporsyonel (PR = Proportional Representation) kapav evit sertin dinamik kominal negatif ki riske vinn enn konsekans non-intansyone sistem Fers-Pars-ze-pos (FPTP – First Past The Post). Dan Sid Afrik an 1994, par exanp, sel fason ki Lasanble Konstityant inn truve pu sorti depi enn sityasyon kot pa ti ena drwa de-vot ditu pu gran, gran mazorite dimunn dan enn sistem osi etnik ki Apartheid, e ariv enn sel ku sifraz iniversel, ti atraver enn doz total PR, setadir pena sirkonskripsyon ditu. Parlman antye elir lor baz enn sel lalis PR. Sa model la ti pu evidaman reprezant enn rekil pu Moris akoz nu deza ena enn lavans – avek sistem sirkonskripsyon kot depite bizin reponn divan so mandan. Rapor Prof. Carcassonne ti propoz kiksoz similer pu Moris, e tu dimunn ti rezet li, avek rezon, kuma enn rekil. Dan Moris, sistem bestluzer kominal, ki, li osi, ti viz pu amorti kominalism, finn atraver enn lefe non-intansyone, anfet institisyonaliz sa kominalism li pe viz pu diminye. Kan an 1982, lepep ti depas kominalism, sistem bestluzer ti re-anprizonn nu ladan, e li finn reste ziska zordi. Ena mem dimunn ki deklar “progresist” ki pe anvi rafinn sa sistem modi la.
Dan LALIT, nu panse meyer fason pu transand sa lur leritaz klasifikasyon ki dat depi nu dominasyon antan ki esklav-angaze dan lepok kolonizasyon, se pu ena enn form lalis PR ki vinn azut avek FPTP. Me nu pa dakor ki ena teknokrat ek elitist ki rant dan Parlman san fer fas ar so elektora an piblik. Alor, ki nu propoze? Dan LALIT nu propoze ki tu depite, mem seki lor enn lalis PR, bizin poz kandida dan enn sirkonskripsyon. Nu propozisyon se pu enn sirkonskripsyon avek 4 depite (anplas 3), ki pu permet bann parti amorti sipresyon Besluzer, plis enn lalis PR ki enn lalis an-ord, ki parti rann piblik, pu re-lapes kandida ki pa finn traverse dan FPTP. Sa li kapav absorb Sistem Besluzer. Kan nu lor size BLS, li vo lapenn sinyale ki LALIT ti resi batir ver enn konsansis pu fini avek besluzer kominal ariv lan 2000 (lepok zizman Seetulsing kan Yousouf Mohamed ti chalennj LALIT ek lezot kandida ki ti fer tiraz osor pu sak kandida determinn ki kominote pu mete lor so Nomination Paper). Par kont, enn stratezi birokratik-legalistik Ashok Subron & Co. finn plito demobiliz dimunn, re-viv revandikasyon anfaver Besluzer, e finn perdi 14 banane vire-turne dan tu kalite lakur lazistis: Lakur Siprem, Privy Council ek sistem UN – bann institisyon ki pa kapav pas lalwa – avek rezon akoz zot pa eli; zot institisyon konpletman pa demokratik. Privy Council finn rann zizman kumkwa li, Privy Council, li pa kapav pas lalwa, e li konsey Rezistans, avek rezon, “Al amenn lalit politik !” Komite Drwa Imin UN, par kont, inn reponn argimantasyon Rezistans par donn Leta Moris enn swa: swa aboli sistem besluzer kominal, swa al ver enn proze orib, enn nuvo resansman kominal! Ala kot nu ete zordi.
Nuvo Propozisyon Reform Elektoral Pravind Jugnauth pa ditu kler e li sirtu pa plis demokratik. Lopozisyon dan Parlman divize lor tu so propozisyon. MSM-ML pa pu reysi ralye enn mazorite ¾ dan Parlman ki li bizin pu amand Konstitisyon. Nu dan LALIT ena enn long listwar amenn lalit alabaz, enn lalit dan lekel nu ankor tuzur angaze, pu plis demokrasi dan Parlman. Par exanp, nu reklame kuma enn reform elektoral, ki tir tu obstak pu enn kikenn vinn depite dan Parlman – kuma enn drwa demokratik – e alor nu demand se pu revok kalifikasyon langaz ek literesi ki Konstitisyon inpoze lor kandida. Kifer enn depite oblize konn koze e lir Angle ek Franse? Nu osi rezet lefet absird ki nu kapav koz zis dan 2 langaz ansyin kolon dan Parlman, Angle ek Franse. Li enn restan kolonyal. Enn Kabine Minis avek tro buku puvwar li osi, li enn restan reyn kolonyal. Byin sir, li responsabilite sakenn dan pei pu zwenn dan enn parti politik, u sinon pu vinn ansam avek lezot pu met dibut enn nuvo parti politik. Enn parti politik ki rule dan enn fason demokratik, ki ena so finans kler, e ki na pena “lider” diktater me ki eli e revokab, e ki tya meyer si nu sutenir ki parti politik bizin ena enn lidership kolezyal. Se pa lalwa ki pu kapav anpes lider diktater, se plito lalit politik ki pu kapav anpes sa – anfet se lalit politik ki amenn tu aki demokratik.
Konklizyon
Propozisyon Pravind Jugnauth viz 5 bi: pu ena enn reprezantasyon ekitab ki asir stabilite pu guverne, pu eliminn deklarasyon obligatwar kominote, pu ena plis fam depite, e pu anpes transfiz. Me okenn ladan pa pu amenn plis demokrasi dan sans ki li ede pu fer lepep gayn plis puvwar, ubyin mem ki depite gayn plis puvwar relativ a minis. Diktatir Premye-Minis lor so Kabine res tuzur anplas. Meyer fason pu anpes transfiz li, byin sir, drwa pu revok depite. Seki ti pu meyer pu fam se enn program pu emansipasyon fam – ki inklir par exanp, drwa travay, lakaz ek drwa pu revok depite par seki finn elir li – plis enn lalit politik pu ki fam rant dan politik.
Propozisyon MMM, ki li ete? Li tultan met reform elektoral lor so program. Li sirtu revandik PR pu, li dir, fer Parlman reprezant vot elekter pu diferan parti. Sa li enn propozisyon dan vid tanki Parlman telman domine par Kabine. Li enn perdi-letan. Li pa aprofondi demokrasi. Sa propozisyon la usi mintenir diktatir Premye-Minis lor so Kabine anplas. E li pa adres okenn problem demokratik.
PTr finn res inkoeran pandan plizyer lane e li ankor su lefe sok depi so defet an 2014.
PMSD, Lopozisyon ofisyel, paret pe met aryer avek nuvo pozisyon ankor plis reaksyoner. Aster, li pe uvertman dimann resansman kominal.
Alor, nu antan ki elekter, nu bizin fors tu sa parti politik – inklir MSM, MMM, Ptr, PMSD – ek lezot dimunn ki reflesi, vinn explik dan ki sans zot propozisyon pu amenn plis demokrasi, plis puvwar dan lame lepep. Sinon, dimunn pu ena rezon pu pa interese ditu avek reform elektoral, parski anfet li pa donn lepep plis mwayin pu ena plis kontrol lor Leta – atraver zot reprezantan, zot depite ki zot elir. Pena naryin pu lepep ladan.
Dan LALIT, samem nu pe propoz drwa pu elekter dan “sirkonskripsyon” ki finn vote pu elir kikenn, revok li par petisyon elektoral. Savedir tu depite revokab par mem elekter dan sirkonskripsyon ki finn elir zot. Anmemtan, Minis ek Premye Minis revokab par depite, ki finn elir zot – dapre nu propozisyon. Nu pe propoz enn pli gran Parlman avek 4 eli pu sak 21 sirkonskripsyon plis enn Depite pu Chagos, plis 20 Depite Proposyonel (PR) depi enn lalis bloke avek kandida depi bann Sirkonskripsyon ki rann piblik. Sirkonskripsyon avek 4 depite ek 20 depite PR pu fer li posib pu eliminn Sistem Besluzer, san per ki kapav ena kit konsekans kominal non-intansyone. Sak elekter pu ena 2 biltin, enn pu vot so 4 Depite ek lot biltin la pu swazir so parti. Lerla azut vot pu parti pu alwe syez PR dapre lord ki finn fini etablir, so kandida lor lalis ki finn elir atraver eleksyon FPTP. Nu dakor ki Komiser Elektoral bizin asire ki nominasyon depite PR pa ranvers viktwar enn parti apre kawnting FPTP. Nu propoz mwins Minis – dizon 15. Nu propoz ki Parlman gayn plis puvwar, sirtu gayn lemwayin pu kontrol Kabine, Minis ek Premye Minis. Kumsa ki dimunn pu ena plis puvwar ki seki nu ena zordi. Sa puvwar la kapav agrandi par moblizasyon politik andan nu parti – sel sime ki pu kapav amenn veritab sanzman.
20 Septam, 2018 (tradir 27 Oktob, 2018)
(1) Dan LALIT, pandan plizyer lane nu pe diskit ar dimunn lor nu propozisyon e nu pe osi mazine kuma li pu ete dan lapratik. Nu finn etidye e komant, ant-ot Rapor Albie Sach an 2001 ek Rapor Selek Komiti Collendavelloo an 2004, propozisyon Guy Carcassonne 2012, propozisyon reform Konstitisyonel PT-MMM an 2014, mini-amandman an 2014, e mini-amandman a mini-amandman. E, byin sir, nuvo propozisyon Pravind Jugnauth. Nu manb finn poze pu eleksyon parsyel, eleksyon zeneral, eleksyon minisipal e finn partisip dan lekip eleksyon vilaz. Nu finn gayn enn ka kont nu dan Lakur Siprem ki finn debus lor Zizman Seetulsing, ki kapav-et moman akot pei ti pli pre avek enn reform elektoral pu tir besluzer. Manb LALIT aktif dan bann lorganizasyon demokratik – lasosyasyon, sindika ek sosyete koperativ e nu parti-mem fonksyone dan enn fason demokratik. Sa li inportan parski li ule dir ki ena enn deba konstan lor ki kalite demand ek ki kalite aksyon agrandi demokrasi ubyin plito retresi li. E “demokrasi” dan so sinifiksyon profon, li puvwar lepep lor tu sort lorganizasyon, e plis inportan, lor leta. Sa puvwar la ki tultan su latak dan enn sosyete de klas, kuma Moris, akoz Leta anfindekont rule par klas dominan setadir klas kapitalist.
Pibliye an Angle lor websayt LALIT le 30 Septam 2018, tradir zordi 27 Oktob 2018.
