Refleksyon Lalit dan kad deba lor langaz maternel
17.02.2004
Li enn bon zafer ki kestyon itilizasyon langaz Kreol dan lekol finn vinn o-sant deba lor ledikasyon. Me selman sa deba aktyel-la pe anpwazone par sertin komanter isterik, par irasyonalite e mem derapaz kominal danzere. Ena pe mem prezant langaz Kreol an opozisyon a bann langaz Oryantal. Ena pe mem fer lapel a paran Katolik pu boykot langaz Oryantal. Eski dimunn ki pe fann sa kalite koze-la ule kree problem dan pei? Eski zot anvi ki ena enn espes aparteid ant zanfan dan lekol lor baz relizyon? Dan Lalit nu kondann tu individi ek regrupman sekter ki pe alimant konfli kominal kumsa.
Me anmemtan nu pe truv osi bann priz de pozisyon eklere dan lapres ki kapav amenn inpe progre pu langaz Kreol - ki li depi Gilbert Ahnee, J.Claude de LEstrac, Mme. Alfred, Arianne Cavalot-LEstrac, Dany Adone, Soeur Cyril Mooney, Francoise Labelle e lezot. Zot lavwa azut ansam avek lavwa Ledikasyon pu Travayer, Dev Virahsawmy, Arnaud Carpooran ek lezot. Mem guvernman, atraver lavwa Premye Minis, pe bizin vinn delavan avek serten propozisyon, mem si zot byen timid, anfaver servi langaz Kreol dan lekol - mem si li paret pe pran pozisyon zis parski li an difikilte e pe akile par tu kalite lobi kominalo-relizye. Si zordi Leta pe truv li akile kumsa li angran parti rezilta sa trok kominal ki guvernman MSM-MMM ti fer an 1993, e ki diferan guvernman apre finn kontiyne antretenir. Se samem diyl donan-donan ant 50% plas rezerve pu lekol konfesyonel ek kontabilizasyon lang oryantal pu CPE ki zordi pe perpetye sa konfli infernal dan ledikasyon-la. Ena osi linyorans lor ki ete langaz vremem. Ena dimunn ki ankor panse ki langaz li zis enn mwayin kominaksyon ase teknik ubyin enn fenomenn idantiter kiltirel. Langaz anfet buku plis ki sa.
Pu amenn plis lekleraz dan sa deba-la e pu sey propoz enn regar plis rasyonel lor ki ete langaz imin, Lalit finn desid pu re-inprim Program lor Langaz, ki ti sorti pu premye fwa an Septam 2003, e ki finn sold-out. Li enn zuti ki nu espere pu amenn inpe plis kalm, rezonnman e bonsans dan sa lamar intolerans, sektaris ek listeri ki nu pe truve zordi. Konesans ek refleksyon kapav ede pu evit bann derapaz initil.
Dan Lalit nu finn tultan gard deba otur langaz ek ledikasyon lor enn plan larz, nasyonal. Sa li parski politik langaz li konsern tu Morisyin, sirtu li konsern lavenir tu zanfan Repiblik Moris. Si nu vremem ule fer kitsoz ki pu ed tu zanfan Morisyin dan lekol, bizin servi langaz Kreol e, kot dimunn koz Bhojpuri, Bhojpuri osi, kuma medyom pu montre.
Depi 1953 UNESCO pe dir samem koze-la e depi lane dernyer li finn mem dekret le 21 Fevriye kuma International Mother Language Day pu selebre langaz maternel dan lemond antye. Se selman kan nu zanfan finn akeriri enn literesi avanse, seki pu arive kan servi langaz maternel dan lekol, ki lerla zot pu ena sa subasman solid ki pu permet zot devlop enn aptitid ot nivo dan lezot langaz.
Dan enn dezyem tan li bon ki langaz Kreol osi vinn enn size ki anseyne depi primer ziska liniversite. Konn buku langaz zame pa enn problem. Okontrer li enn larises. Larises diversite lingwistik enn atu pu lemond. Tu langaz ena drwa epannwir. Ki li Kreol ubyen Bhojpuri, ki li langaz Oryantal ubyen Angle e Franse. Bizin kree kondisyon pu ki sa posib. Lager langaz ki sertin individi ek grup sekter pe alimante zordi pa pu ede ditu pu sa. Okontrer li kapav amenn nu an aryer e mem pli grav ankor, li kapav amenn nu ziska enn konfli kominal.
Nu invit tu dimunn ki reflesi e ki kontan deba lide pu lir nu Program. Nu swete ki atraver refleksyon e deba otur sa liv-la, sa pu ankuraz devlopman bann pozisyon pli eklere lor langaz e ledikasyon, ki baze lor konesans syantifik e osi ki pran an konsiderasyon lintere tu zanfan Repiblik Moris.
Alain Ah-Vee
Pu LALIT
PS: Pu lir Program Lalit lor Langaz vizit nu Seksyon Documents lor sa website-la.
