Uprisings from the Arab Spring to Occupy Wall St by Lindsey Collen (in Kreol)

30.01.2012

Avan,
avan u angaze, u ezite,
u kapav sanz lide.
Me, dimoman u angaze
Dimoman u deside sir sir pu pran enn linisyativ, pu kree kiksoz, pu sanz kiksoz,
ena enn laverite elemanter ki kumans opere.
E linnyorans sa verite la,
li riske tuy komye lide, komye zoli plan:

Sa moman kot u angaz u, enn fwa pu tut,
Li tu.
Apre sa, Providans buze, li osi.
Tu kalite zafer arive pu ed u,
Zafer ki zame pa ti pu arive si u ti res san fer naryen.
Enn laflot evennman pran nesans depi sa enn desizyon ki u finn pran,
kot u gayn lasans dan tu kalite fason ki u pa ti predir
kot u zwenn dimunn ki ed u
kot u gayn kudme
dan fason ki zame u pa ti pu reve posib.
Alor, seki u kapav fer,
ubyen mem seki u reve pu fer,
Fode
Kumans li.
Andan dan u prop kuraz
ena zeni, ena pwisans, ena mazi.
Alor, kumans seki u anvi fer asterla mem.

- atribiye a poet gran Alman Johan Wolfgang von Goethe, me kapav-et pa par li.

Introdiksyon
Mazinn enn seri fraz, ase evidan, pu nu kumans nu refleksyon ansam:

-Sistem kapitalist li o-puvwar zordi, partu dan lemond (preske). Sa vedir, bann konpayni prive (kapital, bann korporasyon prive) kontrol Leta ek, enn-dan-lot, politik osi.

-Sa sistem la pe provok buku sufrans: lamizer pu enn gran proporsyon sosyete, insertitid pu tu dimunn, lager pu buku dimunn, enn form esklavaz kot nu vann nu kuraz (lwe nu letan dan lavi a nu prosin) pu 90% dimunn, inegalite pu nu tu, linzistis pu nu tu, tortir pu seki pa konform, ant-ot.

-Pu sanz sa realite la, li enn evidans ki nu pu bizin organize politikman, setadir, dan enn lorganizasyon politik ki ena enn bon demokrasi intern, ek ki kree enn zar program ki ena ase dinamik intern, setadir, ki kapav evolye avek sak viktwar ubyen defet, e ki li kler divan tu aderan kimanyer sa program la pu kapav evolye, pu ki zot osi, zot kontribiye dan konstrir program ek parti la.

-Me, ideolozi burzwa finn natirelman vinn dominan - akoz sistem kapitalist o-puvwar dan enn fason total, san kontestasyon politik for depi omwen dernye 30 an, e klas dominan dan sistem la finn devlop enn ideolozi ezemonik. Alor, ant-ot, so ideolozi propaz lide:

-kumkwa sel aksyon politik neseser depi lamas dimunn se pu sakenn al vote. Sa li arive enn fwa sak 4 u 5 an. Byen suvan li ena divan li enn swa ant 2 gran parti (ubyen lalyans) politik, ki tulde anfaver sistem kapitalist; lerla sak parti fer so kanpayn par enn sistem advertayzing, marketing, kot bi la se pu kuyonn u ki li pli bon ki lot-la (ar so gadjet, oriflam, pavyon, gran foto, bandrol, baz, deba siperfisyel, rakont zistwar, anbras ti-baba, fer bonnfam anbras li divan kamera, surir, donn lame solda, pompye, fer u gayn lafreyer, insekirite ki sa parti pu kapav “geri”, etc) e seki fer so marketing pli byen, li mem ki ranport laviktwar, li ek so parti vinn “sef” dan Leta pu 4-5 an. Lerla zot reyne - enn dan lot - dan lintere zot bayer-de-fon (kapital prive) ki finn finans sa kanpayn reklam ki finn fer zot eli.

-kumkwa (an-paralel ek sa premye pwen la) tu parti politik koronpi. E dayer tu lezot ki ena ubyen ki kapav pran nesans zot “parey” u pu parey, zot osi.

-ki ena enn parti dimunn ki anfaver sistem kapitalist kuma li ete, sa li realist, e zot ena zot parti politik; anmemtan ena enn lot parti dimunn ki zot, zot anfaver enn-de retus dan sistem kapitalist, zot enpe agasan, me zot osi, zot ena zot parti politik; e tulde finanse par diferan seksyon kapitalis, ubyen dan diferan proporsyon par diferan seksyon; alor u ena “swa”, me tuzur alinteryer lozik kapitalist.

-si lamas dimunn oprime sey organize politikman, lor baz enn program, zot pu obligatwarman - dapre ideolozi burzwa - vinn kuma bann pro-kapitalist alor prefer pena lorganizasyon, ubyen si zot ena enn lorganizasyon politik - tuzur dapre ideolozi burzwa - zot pu oblize zwenn tase akoz zot marzinal.

-alor, zot dir, pu ki u infliyans gran parti politik ubyen Guvernman ant 2 eleksyon, fode u organize dan ONG, sindika, sosyete sivil - pa politikman.

-Alor: Ideolozi burzwa dir u fode pa u fer sel zar aksyon ki ena posibilite remet ankestyon sistem kapitalist li-mem.

E realite kapitalist ki nu viv tulezur, li ranforsi sa ideolozi burzwa la, dan letan normal. Alor, serk la
paret ferme. Paret pena posibilite sanzman andeor sa sistem orib la.

Parti Politik, Program, Aderans, Aksyon politik = tu an-mem-tan
Me, nu pa dan “letan normal”. Sa realite kapitalist ki nu fek dekrir la, zordi li an kriz. Mari kriz.
E sa vedir li enn bon moman pu atak ezemoni ideolozik. E nu pu bizin fer li politikman. Kuma Lalit pe fer.

Enn Seri Kriz
Nu pe viv dan enn lepok kot sistem kapitalist zordi - enn sistem ki inn ariv dan so stad pli avanse, setadir kot kapital finansye reyne lor kapital agrikol, minnyer, indistriyel osi byen ki lor lezot klas sosyal, e sa li vre pu quasi totalite pei dan lemond - pe rant dan enn seri kriz kot personn pa kapav predir ki pu arive. Sistem la pe bat fol. Sa li realite zordi. E sa realite la pe rann so ideolozi pli feb. Normal, li pu rann li pli feb.

Zordi kriz dan Lerop ek USA, li kriz det suvrin. Parey kuma depi bann lane 1970 vini-mem ziska bann 1990, enn apre lot, ti ena kriz det suvrin tu pei Tyer Mond, swivi par SAPs (structural adjustment programs) ki kapital finansye ti pe exzize (aret sibsid a lindistri lokal, bayant dibyen piblik, privatiz tu servis, devalye larzan, uver lekonomi a investisman deor, etc). Kimanyer inn gayn sa det la? Kapital finansye internasyonal, li pret larzan lor profi, ziska li bankrut pei an antye, lerla li pran kontrol labank santral, fors Leta dezinvesti dan lekonomi e fors li bayant tu so dibyen; lerla korporasyon prive gayn nuvo plas pu investi, nuvo marse pu so prodwi. Dan Leta Zini ek Lerop, kapital finansye finn osi nuri det prive. Sa det prive la, ki li det bann partikilye, setadir individi, ubyen det korporasyon prive, li pli grav ankor. Lerla, pu anpes bankrut sa bann gro konpayni lasirans ek finansye, kan buku individi ek ti-konpayni finn fini bankrut, e apre ki Lehmann Bros, enn gro labank institisyonel, finn anfet deklar fayit, lerla Leta dan tu sa bann pei la finn servi larzan tax pu re-flot gro gro labank ek lasirans bankrut. Sinon sistem kapitalist ti pu tonbe an gran plan. Alor, bann Leta pe pran lonn ar lavenir, depi so lepep, pu li ranpli tru det konpayni prive. Lot zafer zot fer pu sorti ladan, se kareman detrir (par bombardman, ek lager an zeneral) pu asir komann pu zot lindistri zarm ek pu furnitir pu zot larme, plis pu tennder pu rekonstriksyon pei kot zot finn bombard infrastriktir. Li osi sinik ki sa.

Alor, enn sistem kapitalist, ki tultan bizin expann pu satisfer so vorasite inneran pu pli investi, pu pli vann so marsandiz, li pe bizin, dan enn sans, manz li-mem asterla: par det, ek par destriksyon. Ala kriz aktyel. Nepli ena nuvo koloni. Nepli ena sistem peyzann okenn par (ubyen preske). Nepli ena sistem “kominis” birokratik dan lamwatye lemond (Blok Sovyetik ek Lasinn). Alor, expansyon li pe arive “andan” dan limem. Li pe manz limem. E sa kriz la, li sakuy ideolozi dominan, ideolozi ezemonik kapitalist.

Sulevman
Anmemtan, e sa li size mo papye zordi, kriz ki sistem kapitalis provoke, li pa zis rann ideolozi dominan pli feb, me li prodir, a son tur, sulevman popiler. Dimunn pa kontan u fer zot vinn pli mizer. E lerla sa sulevman popiler, tanki li pa konsyan, e tanki li pa reysi ariv ranvers puvwar anplas, li provok represyon dan serten pei, lager sivil dan ka pli extrem dan lezot pei, bombardman ek invazyon par inperyalist dan ankor lezot pei, avek tu so barbari kuma tortir, balans kadab dan losean, irine lor kadab, met prizonye lor lasenn lisyen, asasinn ti-zanfan dimunn, etc. Tusala rann sistem kapitalist pli inpopiler ankor.

Tusala vedir ezemoni fini sakuye. Ideolozi burzwa pe kumans tranble, perdi so konfyans.

Alor, nu dan enn parti politik kuma LALIT, nu bizin konpran tu bann difikilte, e nu bizin osi konpran ki sa bann kriz la pa pu arete par zotmem, e zot afebli klas dirizan - par zot mem. Tusala bizin donn nu plis determinasyon pu reysi dan nu lalit. Setadir, nu bizin reysi dan nu lalit pu ki lamas dimunn reysi ras kontrol depi bann korporasyon prive e zot Leta a zot, e kree kondisyon pu puvwar o-pep, avek partisipasyon konsyan tu dimunn dan sa prosesis la. Pa fasil. Me, pa inposib. Lepok la li grav. Li enn lepok dir. Me, li interesan. An esek, apel sa “end-game”. Nu oblize reysi amenn enn sistem nuvo, enn sistem pli rasyonel, pli demokratik, pli egaliter, san tu kalite yerarsi ek represyon, sinon totalite sivilizasyon imen pu termine, e pli grav ankor, nu planet pu ireparableman desekre. Kapav lavi lor planet pu nepli posib, sirtu pu spiyshiyz kuma mamals, ki ase sansib a buku diferan sanzman simik, termik, etc. Alor, dan sa sans la li enn “end-game”.

Alor, tu an-muvman konstan dan nu lepok. Nu baskil bepi enn biskilad isi ziska enn sambardman laba, depi enn sulevman isi ziska enn lager sivil laba. E sa sityasyon ki mo pe dekrir li tutafe nuvo. Li nuvo depi Zanvye 2011. Dan lepase zame li pa ti lor enn tel lesel mondyal. Inn deza gayn enn sityasyon sanblab dan Lerop, Balkan ek Mwayenn Oryan otur Premye Ger Mondyal, kan revolisyon kumanse dan Larisi, Lalmayn, ek mitinnri dan latrup Britanik, e otur 2yem Ger Mondyal, kot larezistans anti-fasist ek muvman revolisyoner dan Lasinn ek Lend, ti donn bal.

“Sosyete sivil”, anti-politik, pandan 20-30 an
Avan Zanvye 2011, pandan dernye 20-30an, nu finn truv muvman mondyal kontestater vinn prizonye sa sema anti-politik ki nu ti montre lao - setadir politik li sipozeman pro-kapitalis, e muvman ki konteste stati ko, li bizin abandonn terin politik, abandonn terin ekonomik osi, e konsantre zis lor raliman sosyal pu avans “le sosyal”. Azut a sa lozik intern, bann lider popilist kuma Khadaafi ti, zot osi, prodir bann muvman anti-politik enpe partu dan lemond, inklir Moris, kot tanden Eshan Khodabux ek Jack Bizlall ti epuz tez anti-parti, kumansman bann lane 1980.

Sa badinaz fer lalit politik fonn, abandonn lalit ekonomik, e ranplas zot par rod enn but “le sosyal” ti vinn ezemonik pandan World Summit for Social Development (1995) dan Kopenhag. Laba finn anfet konsakre kasir ant “lekonomi” ek “le sosyal”, laba finn aksepte ki patrona okip “lekonomi”.

Patrona organiz enn Forum mondyal anyel pu “lekonomi”, li fer sa dan Davos, Laswis, World Economic Forum - ki finn vinn mondyal depi 1987; tandi ki “politik” se elir enn guvernman enn fwa 4-5 an pu rul sa enn ti-but demokratik dan Leta; ek pov “sosyete sivil”, ONG, sindika mandyan enn but ladan. Model fini vinn konsansyel: zot dir u politik, li korek purvi u al vote enn fwa sak 4-5 an, lerla res trankil. Lekonomi, sa patron pe okipe. Nu, nu pe get bann “exkli”, fer zot vinn “inkli”. Ondire nu asire ki bann elit pran kont “le sosyal”, donn enpe myet.

Plitar enn nuvo instans formel apel World Social Forum ti met dibut pu fer zisteman sa. WSF ti sipozeman enn rezo pu okip kontestasyon onivo mondyal net, parfwa ti mem dir li kontestasyon anti-kapitalist. E sa formil WSF la finn exklir muvman kontestater depi sfer lekonomi, e ti anmemtan exklir militan politik depi limem. Plis li finn anprizonn muvman la dan enn mod kare-kare “defansiv”, kont enn globalizasyon ki pe tir nu drwa aki. Alor, muvman kontestasyon mondyal finn pran rol protez ek defann sistem kapitalist - kuma li ti ete avan - avek so kumansman welfer steyt, avek so nasyonalism tyer mondist - ala Nasser, Nerhu, etc. Parfwa LALIT ti bizin al dan direksyon disud limem, akoz nu enn lorganizasyon politik, pu nu ladan (e.g. dan Konferans 1995, dan All Workers’ - 1996-99, dan WSF, kan nu ti al Mumbai 2004). Sinon WSF, li, li pa mem anrezistre nu! Nu ti bizin anrezistre kuma manb lezot lasosyasyon non-politik, ubyen pa ale ditu.

Tu sa muvman anmemtan defansiv, anmemtan alinteryer lozik kapitalist, parfwa nasyonalist burzwa, finn ase predominan ant 1980-2010. Parfwa LALIT finn partisip enpe ladan, akoz kapitalism ti telman pe reysi so lofansiv, e parfwa nu manb finn bizin partisip atraver lezot lasosyasyon, akoz politik ti interdi!!:

-50 years is Enough - kont FMI-Labank Mondyal, sinbol kapital finansye ek lanpir Washington.

-Jubilee South, CADTM - Rey det Tyer Mond, sa osi kont kapital finansye, me dan enn fason relizye-NGO.

-Kont MAI (Multilateral Agreement on Investments - lanse 1995)

-Isi Moris, All Workers’ Conference - ont privatizasyon, kont MAI, kont WTO, kont bann diferan GATS, etc dan WTO.

-SAPSN – tu kalite rezo NGO, sosyete sivil, etc. dan Lafrik ek ayer.

-Seattle (1999) kont WTO. (Dimunn ti pe “donn biye” pu nu ale - nu finn refize.)

E tusala ti vinn ansam dan World Social Forum (premye la ti 2001), ki fini aksepte ki ena 3 realite disteng: realite ekonomik (ki patron okipe, dan so World Economic Forum), realite politik ki demokrasi burzwa okipe dan sak pei, ek realite sosyal - ki sosyete sivil pu sanse okipe. E bann gran gran ONG kuma Oxfam, Greenpeace, ek lezot finn mastermind sa bann “forum sosyal” la, e zot finn kareman interdir partisipasyon parti politik. Mem si zot ti opere dan siyaz bann gran parti politik kuma PT Brezil dan Porto Allegre. E sa bann WSF paret ti finanse, direkteman ek indirekteman par kapital non-finansye, kont kapital finansye, e osi par serten Leta. Nu ti ena sa spektak orib kot dan Lafrik serten sef ONG ti pe marsand biye avyon ek plas dan lotel! E spektak pli orib kan bann korporasyon prive ek Guvernman ti pran kontrol WSF dan Nairobi, e finn provok enn kasir an-de.

Pandan sa lepok la, LALIT ti organize ansam ar lezot lorganizasyon, dan siyaz WSF, pu met anplas rezo NO BASES, enn rezo ase politize, pu permet muvman anti-lager gayn enn program pli politik - setadir kont bann baz militer, kont prodiksyon zarm - pu expoz mekanism lager an-permanans. Kote internasyonal, li pa ti fasil pu organiz sa rezo la, me nu finn fer li.

Muvman pu liberasyon ek emansipasyon fam, dan sa mem lepok anti-politik la, li redwir a enn ket pu “gender equity”, seki an Kreol nu dir “jennder-jennder” parski nu pa kone ki li ete, ni kot li sape.

Antretan, buku parti degos enpe partu dan lemond finn disud zot-mem net, literalman, dan bann program pli dilye ek dan bann parti pli larz. Ena PC finn kareman ferm labutik, kuma dan Lostrali. Ena DSP, osi dan Lostrali, ki finn disud li dan Socialist Alliance. WOSA zame pa finn reysi pran nesans vre-mem, dan sa lepok difisil. Mem LCR, enn parti degos for, finn disud li dan NPA, enn organizasyon pli larz, mwen striktire, san enn program fix. Nu finn deza prodir dokiman lor buku lezot parti ki finn likid zot mem dan mem lepok.

Alor, sa finn amenn enn kasir dan transmisyon konesans, lexperyans, ek konpreansyon, lor kimanyer konstrir enn parti politik pli demokratik, pli perkitan, ek pli abil pu ranvers sistem kapitalist, e kimanyer anbark lor prosesis kree enn sistem sosyalist dan so plas. Ki manyer batir pa zis enn parti, me so program, enn program ki kapav devlope dan letan e avek bann viktwar.

Alor, transmisyon finn tanporerman sibir enn interipsyon.

Seki Marx, Lenin, Rosa Luxembourg, Gramsci finn aprann par seki zot finn traverse, seki avan zot bann Kominard dan Pari finn traverse, tusa memwar kolektif, ki ti pe transmet dan bann parti degos partu dan lemond, finn al tufe par ideolozi burzwa kan bann reyn birokratik Stalinyen finn inploze an 1990, kan finn ena priz di puvwar neo-liberalism enpe partu.

Lenin ti’inn byen explike kimanyer malgre ezemoni ideolozi burzwa lor klas travayer, bann seksyon klas travayer, atraver zot lexperyans lavi, zot prop veki, zot rezet sa ideolozi la, zot kas sa ezemoni la, mem kan zot tuzur dan klas travayer. Zordi, bann muvman kontestater pankor re-gayn akse a sa konesans Lenin la, a sa lexperyans ki li finn leg nu. Gramsci, dan enn diferan fason, ki pa an kontradiksyon, explik mem fenomenn la, atraver enn konsep “intelektyel organik” dan klas travayer, ki reysi teoriz lexperyans anti-kapitalist antan ki travayer, mem kan li tuzur dan klas travayer. Tusala ti byen koni parmi militan partu dan lemond. E se sa konesans ki rezud sa problem ki nu ti pe gete dan premye but sa papye la: kimanyer ranvers enn sistem kan so ideolozi ezemonik. Transmisyon sa konesans la finn kase - tanporerman. Pareyman, buku dimunn dan muvman “Occupy Wall Street” zordi, zot dir zot pa ule enn program, parski si zot gayn kit viktwar ladan, sa riske amenn demobilizasyon. Sa vedir zot innyoran ki ete enn Program Tranzisyonel. Pu zot, konsep la pankor invante. Purtan Trotsky ti invant li - ubyen plito pofinn li - 100 an desela. Me, muvman la pu re-gayn sa bann analiz la - mem si avek enn retar. Sa enn-de nu bann devwar, antan ki enn sa bann rar parti degos ki finn sirviv sa bann lane kot kapitalism debride ti trionfalist.

Mem bann lide ek demand Keynes, Fabian Society, Labour Party dan Langleter PS dan Lafrans, tusala finn tufe, li osi, kan Thatcher ek Reagan met opuvwar enn reyn represif kapitalist, ki kumans inpoze partu - mem dan Labour Party dan Langleter, par so lider Tony Blair depi 1997, dan PS par Mitterand (opuvwar ziska 1995) ek so bann sikseser. Alor, pandan 30 an pa ti mem ena lide Keynes ubyen Fabian. Sa bann lide la, par kont, pe byen vit re-vinn dan diskur bann reformist.

2011, omilye kriz ekonomik, lepep kumans buze, tu kumans vinn fliwid
Me ariv 2011, nu gayn tu kalite devlopman buku pli politik, buku pli alabaz, amizir ki kriz ekonomik mord dimunn dan klas travayer ek mem dan ti-burzwazi intelektyel. Pri monte, lisansiman, somaz. Dimunn reazir.

Depi manifestasyon tir Ben Ali dan Tinizi ek okip Tahir Square, zet Hosni Mubarak dan Lezip an Zanvye, ziska “Occupy Wall Street” partu dan 800 lavil dan USA an Desam. Depi servi Twitter ek Facebook pu organiz manifestasyon (mem si servis sekre USA servi sa zuti la 10 fwa pli byen pu deray ubyen kontrol sulevman la) ziska gran sulevman popiler konverti avek kudme OTAN an lager sivil Lalibi. Depi sulevman dan Pakistan kont atak USA par dronn (avyon robo) ziska lagrev ek manifestasyon tule semenn dan Lasinn, kan ena lisansiman par milyon akoz kriz. Depi lemet an Angleter ziska gran lagrev ek manifestasyon dan Lagres.

E antretan, pandan sa bann manifestasyon (kuma nu pa finn truve depi pre 40 an), USA ek Lerop pe rwine par zot prop det, pe degringole kuma pwisans ekonomik, tandi ki Lend, Brezil, Larisi, me sirtu Lasinn, pe monte kuma veritab zean ekonomik, avek bann imans klas travayer indistriyel. Kriz partu. Kriz dan preske tu pei. Ogmantasyon pri, peniri alimanter, lisansiman, somaz, travay preker, tusala kontiyn prodir protestasyon, lagrev, manifestasyon, parfwa lemet. Parwa lager sivil. E tu pe al dan tu direksyon anmemtan. Li kuma enn marmit ki pe bwi, bwi, bwi. E, an-kontreparti, represyon pe innch isi, pe donn bal laba. Bann gran think-tennk pro-kapitalis pe travay overtaym pu sey kont-kare bann sulevman kont sistem.

Ala nu lepok.

Tu ekonomis burzwa, ki abitye vinn koze kuma akter lor TV, pe grat zot latet, begeye, koz nerport, pa pe kone ki pu dir: mansonz ki zot abitye gargarize - parfwa an konesans ki li mansonz, parfwa akoz dimunn pwisan kontan tann sa bann betiz la alor li bon pu promosyon sak ekonomist dan so travay - tusala li nepli tini dibut. Syans sosyal dan tu liniversite an-tray. Zot ni ti kapav predir seki finn arive, ni kapav explik seki pe arive, ni kapav propoz okenn alternativ a sa dezast an-zestasyon pu lavenir. Anmemtan, medya internasyonal diskredite. Zot fabrik rezon pu lager, enn lager ki tuy enn milyon dimunn (sif British Medical Association), zot frabrik dosye pu zistifye bombard Lalibi, zot azenu divan puvwar. Medya vreman enn kurwa propagann pu bann konpayni prive, ki deplizanpli zot reprezante. Dan Lafrans lapres finn akile, parski zot al ziska protez dimunn pwisan, kasyet zot pese, donan-donan e.g. zot finn maske lefet ki kandida pli for pu eleksyon prezidansyel, Dominic Strauss-Kahn, li enn predater sexyel an-seri; zot kone, zot pa dir. Erezman enn fam dan New York finn konfront li. Lerla, so pese finn deor. Medya dan UK akile, de lot kote, akoz zot servi tab-de-kut dan enn fason rutinn, pu gayn linformasyon lor tu kalite dimunn - zis pu ogmant zot lavant zurnal ubyen zot odimat pu ki zot kliyan reklam pey plis larzan. Zot finn trak viktim vyol, lafami Rwayal, akter, Minis. E, sa mem medya (grup Rupert Murdoch) li finn preske azir kuma “king-maker”, deside kisannla Premye Minis dan Langleter. Si enn politisyen pa mars ar zot, zot detrir li. Asterla, sa rol la finn deor. Alor, bann bastyon, bann pilye ideolozi burzwa: akademik ek lapres, tulde inn diskredite.

E tusala, kont enn twal de-fon ki klima nu bul later li pe degrade, ek ki lanvironnman nu bul later an zeneral, li ena omwen 9 sey ki pe aprose, ki, kan travers zot, sa pu amenn dega ireversib pu tu seki vivan lor nu zoli planet ble, tirkwaz, ver – riske fer li vinn enn planet mort, som, gri, tern.

Sistem kapitalis, ki fek-la ti sel ek inik sistem ki sanse kapav marse, sa sistem la zordi inn akile - e tu komantater, akademik, ekonomist, politisyen meynstriym, zurnalist, mem seki pli konplezan, pe kumans aksepte ki tu pa korek ar sistem kapitalis - swa bizin reform li dirzans, swa bizin rod enn lot sistem. Zot pe dir li uvertman. Depi so pli gran ekonomist ki flat bann korporasyon kapitalist ziska komantere ordiner kuma editoryalis Moris, mem kolonn “op-ed” (lopinyon-editoryal) dan Leta Zini kot lide indepandan byen difisil pase, zot tu pe konsede ki li posib ki bizin remet ankestyon sistem kapitalist.

“There is no alternative” de Margaret Thatcher (TINA) dan bann lane 1980, kan li ti opuvwar dan UK, finn tom dan dilo. “Lafin listwar” (The End of History, 1992) enn liv par enn nome Francis Fukuyama, enn profeser Amerikin dan Foreign Policy Institute dan Leta Zini, ki ti dir sistem kapitalist li sistem pli avanse ki zame kapav ena, li osi, li totalman diskredite. “Clash of Civilizations” (“Lager ant diferan sivilasyon”) par enn Profeser Harvard Samuel Huntington, pibliye an 1996, kot li dir lager lavenir ti pu baze lor relizyon ek kiltir, pa politik, li osi expoze kuma pir propagann asterla. Ezemoni ideolozi burzwa pe kumans fele.

Alor, dan enn sans, ankor enn fwa, nu divan sa swa kler “sosyalism ubyen barbari”. E lalit pu sosyalism li pa fasil. Me, par kont, nu oblize amenn li, parski barbari ki menas nu zordi li pu grav net. Parksi, enn kote, nu tu inn abitye ar enn lavi ki depann lor nu prop dominasyon ek explwatasyon - alor, nu ena, kan nu pe atak sistem la, pu fer enn gran pa an-avan anterm analiz, langazman, ek redefinisyon nu limanite dan enn sans pli larz. E, nu ena pu fer li, anmemtan ki kontiyn viv nu lavi alinteryer sistem aktyel. E lot kote, letan pe fer defo: planet su menas.

Me, isi mo ti pu kontan get enn liv par samem Samuel Huntington mo fek mansyone (enn li ti ekrir ansam ar 2 lezot, Michel Crozier, ek Joji Watanuki) apel The Crisis of Democracy (1975). Li ti komandite par enn espes thinnk-tennk apel “Trilateral Commission” dan lekel ti ena enn ta CEO, bankye, profeser liniversite, delege gran firm avoka, etc depi dan 3 sant inperyal (USA, Zapon, EU), e ki ti premye gran “plan” kapitalist apre “plan Marshall” etc kumansman Lager Frwad. Sa Komisyon Trilateral la ti literalman kontrol ladministrasyon Jimmy Carter (Prezidan USA 1977-81), setadir lepok kan bann gran muvman alabaz dan (sirtu) Leta Zini ek Lafrans ti’nn fek menas ezemoni ideolozik kapitalist. (Samuel Huntington, zis pu nu gayn enn lide seki kalifye li pu koz lor “demokrasi”, li ti responsab invant taktik pu “servi militer pu devid lakanpayn” dan Vietnam, kot National Liberation Front ti for, pu ki lerla USA organiz politik dan lavil otur bann muvman pro-USA, pu resevwar dimunn ki pe bizin fwir bombardman.)

Antuka, dan sa Rapor Komisyon Trilateral, zot ti konstat enn zafer “grav” pu seki o-puvwar: avek sulevman popiler kont lager Vietnam, sulevman fam pu zot drwa, sulevman Black Panthers kont kapitalism ek kont stati ko, avek enn muvman etidyan ki ti pe fer sit-inn partu, demokrasi ti pe sanse “al tro lwen” dan bann lane 65-75, dapre zot. Alor sa-mem zot met tit zot “rapor”, sa liv la, “Kriz Demokrasi”. Ala, enn-de zafer zot ti dir, e ki finn petet alabaz sa viktwar ideolozik ki pro-kapitalis finn gayne pandan dernye 30 an, avan 2011, e ki depi 2011 finn kumanse de-fer. A lepok zot ti pran traka “kimanyer guverne dan bann demokrasi” kot buku dimunn pe partisipe. Zot konstate ki bizin plis “moderasyon” dan demokarsi, bizin pena “exse demokrasi” kuma finn sanse ena dan bann lane 1965-75. Fode pa gayn dimunn kuma Allende eli an Chili. Sa, non. Bizin plis “pasivite” e “non-partisipasyon delapar serten individi ek grup”. Tu sa, sirtu zot pe dir pu Leta Zini. Sa lide ti baze, a son tur, lor enn tez dedrwat zis avan sa ki deza ti epuze pu met anpratik dan pei Tyer Mond (Vietnam, Congo, etc), kot US ti pe dir “lord depann lor obliz bann kus sosyal, kuma peyzannri, ki fek finn mobilize, re-rant dan zot pasivite ek defetism abityel”. Pu sa, Komisyon Tripartit ti krwar bizin kontrol medya (plis ki avan), rekiper bann “grup” ki pe mobilize dan sosyete, ek “okip” sa zar intelektyel ki anplas li ankuraz obeysans a institisyon de puvwar li “demaske ek de-lezitimiz institsyon etabli”. Sa kont-ofansiv ladministrasyon Carter finn zet baz pu 30 an “depolitizasyon”, “sosyete sivil”, “pa fer naryen san fennding, ONG, okip zis “le sosyal”. Setadir, li ti enn plan depi Carter (travers Reagan plis Bush I, Clinton, Bush 2, Obama) pu diminye lespas demokratik. Akoz zot ti dyagnoz enn “kriz demokrasi” dan bann lane 1965-75, ideolozi burzwa finn travay kont sa demokratizasyon relativ la. Finn ena enpe “lapolis lide”: u pa ti gayn drwa (san perdi u repitasyon parmi dimunn pwisan ek ris) koz sistem kapitalist, ubyen ekrir li san met li an-gime “sistem kapitalist”, ti bizin dir “demokrasi liberal” ubyen “sistem lib antrepriz”; u pa ti gayn drwa koz “klas kapitalist” (bizin dir “elit”, mem li pa ditu mem zafer). U pa ti gayn drwa koz “klas travayer”, me ti bizin dir “klas mwayenn” sipaki. U pa ti mem gayn drwa koz “inperyalist”. Mem bann akademik sipozeman de-gos, kuma Nalini Burn, ki ti manb dan dan premye Komite Anti-Lager (KAL) an 1990, ti obzekte ki servi term “inperyalist” pu dekrir sa lager ki ti inperyalist mem. Tu departman liniversite (apar syans natirel, petet) finn vinn pli dedrwat. Inntelijentsya finn kareman vande. Avek enn poyne exsepsyon.

Politik Represiv Inpoz Nuvo Reyn Kapitalism Neo-liberal
Alor, an retrospek, nu truve ki nu finn gayn Margaret Thatcher 1979 ek Reagan 1981, ki finn pran ladevan lor lasenn mondyal pu aplik enn politik sever, pu regle sa problem “tro demokrasi” ki Carter finn dyagnoze, la, dan UK ek USA. Alor, zot aplik neo-liberalism, globalizasyon, privatizasyon avek enn seri nuvo lalwa anti-sindika, setadir seki bann ekonomist kuma Friedrich von Hayek ek Milton Friedman finn prekonize, e ki finn met an-pratik kuma enn premye seyaz dan Chili su diktatir Pinochet, apre ki Allende ti ranverse par enn kudeta an 1973. E lerla, enpe partu dan lemond sa liberalism extrem finn met an-plas. E apartir 2001, avek 9/11 kuma pretex, represyon onivo mondyal finn aksantye buku, avek lalwa kuma POTA isi ek PATRIOT Act dan USA.

Anfet dan Leta Zini, finn met dibut enn zafer apel “National Endowment for Democracy” depi an 1983, pu fer demokrasi vinn pli pasiv, pli santrist, mwen partisipatif, pli muton. E li tuzur pe konksyone. Dayer ena Morisyen kuma Roukaya Kasenally finanse par zot, e osi par le “Reagan-Fascell Democracy Fellow”, avek lanfaz lor so Reagan. E sa NED, limem ki master-maynd sa bann espes revolisyon “oranz” sipa “roz”, etc dan Lerop de Les.

Pandan sa lepok la, nu finn ena larwinn klas travayer indistriyel dan USA ek EU, ek so ranforsisman dan Lasinn, Lend, Kore, Brezil, dan lepok neo-liberal. E, anmemtan, seki nu pe diskite zordi se nu finn ena larwinn repitasyon bann parti demas klas travayer - dan preske tu pei. Enn kote bann PC (dan USSR, parey kuma dan Lafrans, Itali, Sid Afrik) finn perdi zot repitasyon net, kuma enn lafors pu sanzman (pu nu kuran, zot ti perdi zot kredibilite depi bann lane 1920!), e bann parti sosyal demokrat (British Labour Party, Parti Sosyalist), zot osi finn perdi zot repitasyon net. E, akoz klas travayer finn afebli (par menas so plas travay dan Loksidan, par represyon surnwa e kri tulde, e par perdi lalit ideolozik, e par pir represyon lezot pei partu dan lemond), pa finn kapav gayn nesans bann nuvo parti demas. Kumsa ki Venezuela, li selman kan Hugo Chavez vinn opuvwar ki li kumans konstrir enn gran parti demas pu defann so revolisyon. Pa ti ena enn avan. Ti ena enn espes muvman popilist.

Alor, bann muvman ki pe leve partu dan lemond depi Zanvye 2011, depi Printan Arab vini mem, zot sorti dan sa lepok “le sosyal”, “anti-politik”, etc e zot tuzur inpreyne par sa ideolozi kapitalist la, depi lepok kan li ti ezemonik. Kumsa, apre muvman demas dan Tinizi ek Lezip, bann integris kapav sorti pli for. Larme dan Lezip tuzur opuvwar. Kumsa nu gayn inplikasyon CIA, etc. direkteman dan Printan Arab, L’OTAN pe diriz enn bann insirze dan Lalibi, e dan Wanted ena lider ki truv Israel kuma zot Lamek.

Seki nu ena pu fer, ant-ot – e pu diskite dan ti-grup
-Definir/konstrir enn bon parti politik – so demokrasi intern, so relasyon ar lavan-gard dan klas travayer (ki relativman lib depi ideolozi burzwa, akoz so lalit lepase), so relasyon ar aksyon-de-mas (kuma nu pe truve enpe partu tu dernyeman: Tinizi, Lezip, Occupy Wall Street) ek bann laparans bann aksyon-de-mas (Wanted, etc). Rekrit manb lor baz program.

-Kree/devlop/aprofondi program otur seki bizin sanze asterla, ziska seki pu kree enn pon pu ariv lavenir ki nu ule: sosyalism. Apel sa enn program tranzisyonel: li bann demand ki reprezant enn tranzisyon depi kot nu ete zordi, ziska kot nu anvi ete, e li an 3 parti: enn analiz kot nu ete zordi, enn lalist sa bann demand apropriye pu zordi me ki amenn nu pli lwen pu dime aprofondi zot, ek enn rekritman ek enn mobilizasyon lor baz sa bann demand la.

-Definir sa seksyon klas travayer ki tultan pe transand sa ezemoni ideolozi burzwa la – delapar so lexperyans lalit de klas – e gard lyen ar li, parey kuma li, li tuzur dan klas travayer an-antye.

-Definir aksyon politik dan lapratik – li pa zis vote. Nu finn fer x, y, z pu ki langaz Kreol rant dan lekol. Nu finn fer a, b, c pu kontribiye pu fini avek apartheid, e finn fer, pe fer e pu fer m, n,o pu fini avek kolonizasyon Palestinn ek Chagos. Nu finn, pe ek pu fer x, y, z pu atak ideolozi dominan, pu gayn plis drwa travayer, fam, somer, ti-marsan pu zot kapav aport zot kontribisyon dan lalit politik, etc etc.

-E kone ki lamas dimunn, par limem, li pu fer sulevman detanzantan. Sa bann moman aksyon la, si zot spontane e san ki partisipan konsyan seki zot pe fer, byen suvan zot provok represyon, me si zot form parti enn stratezi ki pe emerze konsyaman parmi sa lamas la, lerla zot manyer ki revolisyon fer.

Parey kuma mo ti kumanse ar enn sitasyon (sa poem osi zoli par Goethe, mo pe terminn ek dernye paz enn liv extra-ordiner par Leon Trotsky, so otobiografi, kot li asontur pe sit 2 sosyalist:

Le 26 Zanvye 1917, Rosa Luxemburg ti ekrir enn let depi so selil prizon a enn ami fam: “Sa zafer al nway u dan rutinn banal tulezur, li kiksoz ki, an zeneral, mo ni pa konpran ni pa kapav siporte. Get Goethe, par exanp, kimanyer li finn monte lao sa bann zafer materyel la avek otan serenite kalm, siperyorite. Panse ki lepok li ti pe viv: gran Revolisyon Fransez, ki a-lepok ti sirman paret enn fars sanglan san okenn bi, swivi par lager san-ses 1793 ziska 1815. Mo pa dimann u ekrir poezi kuma Goethe, me so fason vwar lavi, inversalite so lintere, larmoni intern sa bug la, tusala u kapav kree pu u, ubyen omwen vize. E, si zame u dir, abe Goethe pa ti enn gerye politik, mo mintenir ki se presizeman nu, bann gerye politik, ki pli bizin mont lao tu sa bann zafer banal la, ubyen nu nene pu tase dan tu sort kalite salte – mo pe pans enn geryer gran-stil.”

Bann parol kuraze. Mo ti lir zot pu premye fwa lot zur la, e tutswit zot finn ramenn Rosa Luxemburg pli pre ar mwa, fer li pli pros ar mo leker ki zame avan.

Proudon, li osi, sa Robinson Crusoe pu sosyalism, mem si so fason vwar, so karakter, so vizyon, li etranz pu mwa. Me, Proudhon, li osi, ti ena sa natir gerye la li, kot li truv lao lavi materyel, kot li ena sa kapasite ayir lopinyon piblik ofisyel, e finalman, kot li ena enn kiryosite telman vivas lor tu kalite size ki finn res briye tut long so lavi. Sa finn permet li travers lao so prop lavi, avek so bon ek so move so lepok.

Proudhon, li osi ti ekrir enn ami depi prizon. Sa ti 26 Avril, 1852: “Muvman listwar sandut li iregilye e traver, me tandans la li konstan. Seki sak guvernman fer anfaver enn revolisyon li sakre, seki zot sey fer kont, li pase kuma enn nyaz: mo kontan get sa spektak la, kot mo konpran sak foto ki pase; mo obzerv sa bann sanzman dan lavi dan sa lemond la kumsi mo finn gayn explikasyon depi lodela; bann mem zafer ki oprim lezot dimunn, suvan inspir mwa, donn mwa kuraz. Alor, kimanyer u kapav krwar mo pu akiz destin ubyen pleyn dimunn, ubyen zur lezot dimunn? Destin – mo riy li. E anseki sazi de dimunn – suvan zot tro innyoran, tro sumiz, tro esklav pu mo ankoler ar zot.”

Mem si sa bann parol Proudhon la ena enn ti-gu fler eklezyastik, zot bann gran parol. Mo pran zot pu mwa.

Leon Trotsky, dernye paz so liv My Life