Ledikasyon pu Travayer

153 b Main Road G.R.N.W

Port Louis.

Tel: 2082132

Email: lptmail@intnet.mu

 

Mr Tooriden Chellapermal

Direkter MBC

Lari Pasteur

Forest-Side

Curepipe.

 

Dat: 27 Ut, 2003.

 

M. Direkter,

 

Ledikasyon pu Travayer li enn lasosyasyon anrezistre ki ena pu bi pu promuvwar langaz ki dimunn servi dan Moris. Nu pe ekrir u lor kestyon langaz Kreol Morisyen ek Bhojpuri lor MBC-TV. Nu pe, pli presizeman, met MBC-TV angard ki li napa partisip dan enn “zenosid lingwistik” kont sa 2 langaz la. Nasyon Zini ena enn definisyon “zenosid lingwistik”: “Any deliberate act committed with intent to destroy the language … of a national … group.”

 

Nu pe ekrir lor non nu mamb ek sinpatizan, ek osi lor nom tu sa santenn de milye telespektater ki servi langaz Kreol Morisyen ek Bhojpuri. Pli presizeman, pangar u pa okuran, lor enn popilasyon total 1,178,848, ena 826,152 dimunn ki koz zis Kreol (dapre zot prop repons dan resansiman ofisyel Guvernman pu lane 2000, a kestyon Ki langaz u abitye koze lakaz?). Plis ena 64,105 koz Kreol & Bhojpuri. Plis ena 59,013 ki koz Kreol & enn lot langaz.

 

Sa vedir total Kreolofonn se: 949,270.

 

Ena 142,387 dimunn ki koz Bhojpuri. Plis ena 64,105 ki koz Kreol & Bhojpuri. Plis ena 7,645 ki koz Bhojpuri & enn lot langaz.

 

Sa fer enn total Bhojpurifonn: 219,137.

 

Kuma u pu truve, dan Moris lezot langaz zot byen minim. (Remarke ki nu ariv enn sif ki plis ki 1,178,848 parski ena enn 14% dimunn ki koz plizyer langaz, sirtu Kreol ek Bhojpuri (64,105), ubyen sa 2 langaz la ek enn lot langaz ankor (66,658.)

 

Langaz Kreol li langaz nasyonal nu Repiblik. Langaz Bhojpuri li pli gran segonn langaz. Li pa ditu normal ki MBC-TV tret sa de langaz la avek mepri ki li abitye tret zot. MBC-TV li enn stasyon Televizyon Nasyonal ki finanse avek fon piblik atraver redevans (dan Bil CEB) ek larzan tax. MBC-TV ena enn devwar pu donn tu dimunn enn ful linformasyon dan nu langaz.

 

Sinon, eski u pa pe fer enn “deliberate act” pu detrir sa 2 langaz la?

 

Nu exziz enn ful biltin NYUZ demi-ertan dan sakenn sa 2 langaz la.

 

Nyuz an Franse, Angle, Hinndi (39,953 dimunn koz Franse, 3,512 koz Angle, 7,250 koz Hinndi) ubyen mem lezot langaz adisyonel, kapav andeor ler-de-pwent. Sirtu, nu truve ki turist kapav kontan tann nuvel lokal an Franse, Angle, Hinndi.

 

Asterla, nu vinn lor fason AMATER ki MBC-TV permet li emet Linformasyon an Kreol.

 

Nu truve ki pena ase travay sistematik ek profesyonel lor langaz Kreol par bann dimunn ki prepar Linformasyon. Premye dabor, dimunn ki fer reportaz lor zidisyer bizin, par exanp, al dan Lakur, asize, pran not, aprann tu terminolozi formel an Kreol pu seki zot pu emet. Parey, pu zafer medikal, kad MBC bizin prepar zot biltin atraver etidye langaz formel ki deza servi dan tu lopital – ant dokter, ners, infirmye, domestik, enn kote, ek ant staf ek malad, lot kote. Parey pu sak domenn. Nu remarke, par exanp, ki tu kad Meteo koz Kreol (anseki konsern letan) buku pli byen ki kad MBC. Alor, li sinp. Kad MBC bizin aprann ar kad Meteo.

 

Seki inportan, se MBC bizin servi seki apel “Rezis formel” pu so nyuz.

 

Ziska ler, byen suvan, nu gayn bann tradiksyon bankal an Kreol depi enn Franse ki li, asontur, deza ase bankal. Franse bankal li normal pu Moris, parski li pa langaz anplwaye MBC ni langaz laplipar dimunn pei. Me, nu prop langaz, Kreol Morisyen, li bizin bon.

 

Parfwa nu tann bann zafer farfeli kuma: “Amerkin finn mas so trup dan Golf” (ondire pe manz trup) uswa “Larme Israelyen finn fer plizir loperasyon dan Jenine” (ondire larme finn vinn dokter) uswa “Finn ena enn mare nwar dan Pakistann” (ondire lalinn pa ti sorti). Parfwa zot mem dir: “Larme finn fer enn red dan enn lot pei” (san komanter).

 

Sa kalite tradiksyon mot-a-mo la, an plis ki li fer dimunn ki pe lir linformasyon lor televizyon paret dimunn enpe bet, li usi montre enn mank respe pu dimunn ki pe ekute, seki nu pa krwar dan lintansyon MBC.

 

Parfwa  MBC/TV fer nu  panse ki zot staf pe santi zot oblize deklar kumadir zot pa abitye koz langaz Kreol tulezur, zot. Alor, zot bizin fer kumsidire zot pa konn koz Kreol byen. Ankor enn fwa, nu pa krwar ki sa vre.

 

Ledikasyon pu Travayer nu konsidere ki tu langaz ki imin koze ena mem valer. Me, langaz ki dimunn servi natirelman dan enn pei, li ena enn valer inestimab. Dan langaz etranze, nu reysi “koz-koze” dan enn fason siperfisyel. Me, nu riske zame aprann “refleksyon a enn ot nivo” dan langaz etranze, si nu pa devlop li dan nu prop langaz.

 

Akse a Linformasyon li enn drwa fondamantal pu tu dimunn. Alor, tu dimunn bizin gayn enn bon nuvel dan nu prop langaz. Depi enn zanfan ziska enn adilt, depi seki pa kapav lir-ekrir ziska so intelektyel. Dayer, MBC Act Seksyon 4(e) dir MBC bizin “give adequate coverage in its broadcasting programmes to news items, both local and foreign, in the langauges specified in paragraph (a)”. Seksyon 4(a) osi inportan: MBC bizin “provide independent and impartial broadcasting services of information, education, culture and enternatinment in Creole, Bhojpuri …”. Remarke ki Kreol ek Bhojpuri vinn avan lezot dan lespri lezislater.

 

Ala nu bann demand:

 

1. MBC bizin pran dispozisyon pu donn enn ful Linfomasyon dan langaz Kreol ek Bhojpuri lor TV lor enn senn ki tu dimunn resevwar, dan enn ler kot pli buku dimunn ekute.

 

2. MBC bizin ena enn selil resers lor formil pli apropriye an Kreol, pu serten item nyuz ki gayne suvan.

 

3. Bizin ki travayer existan MBC aprann servi langaz Kreol pli byen lor TV.

 

4.  Kan MBC fer rekritman, bizin pran dimunn ki lir, ekrir, konpran ek koz langaz Kreol byen.

 

Atraver nu let a MBC zordi, nu espere ki dan tu gran sanzman taymteble ki MBC pu fer dan lavenir zot pu pran an konsidersyon  tu sa bann fakter ki nu finn mansyone dan sa let la.

Salitasyon

Georges Legallant

Vice Prezidan Ledikasyon pu Travayer