LALIT Open Symposium: Kavinien Karupudayyan on Education: The Colonial Elephant in the Room, Mother Tongue (in Kreol)
07.08.2018
Kavinien Karupudayyan: Ledikasyon – lelefan kolonyal dan lasam. Osi, Silabes, lexame, pedagozi, lalit.
Ki lindepandans?
“Ki lindepandans zot pe koze? Ki liberte nu tu koze?
Pankor sanze zot mantalite, angle franse nu ankor pe imite...”
– Siven Chinien
Lindepandans enn pep zame pu konple san ki sa pep la kapav lir, ekrir e prodir (setadir exprim li) dan so lang nasyonal. Sinkant-an apre sa prosesis ki finn amenn dekolonizasyon nu pei li tris pu konstate ki dimunn, sirtu bann adilt, ankor ondire onte, tik-tike pu exprim zot an Kreol Morisyin. E li normal ki zanfan usi pu ena tandans imit manyer zot paran u gran dimunn dan zot lanturaz fason pe koze. Nu finn kree plizyer zenerasyon zanfan ki koz ni Angle, ni Franse ni Kreol Morisyin kuma bizin. Dan sa papye-la nu pu esey fer enn konsta itilizasyon langaz Kreol dan lekol, ki prezize li fer fas e ki sime kapav pran pu sanz sa sitiasyon la.
Pu kumanse les mo donn zot enn lexanp konkre prezize kont langaz Kreol Morisyin ki mo mem finn viktim ena plizyer lane asterla. Pandan enn konversasyon ek enn tantinn, mo finn servi a enn moman done mo “amare” (amare ki dan langaz marin kuma zot kone ule dir fer tini an plas), ule krwar tantinn la reponn san okenn lintansyon pu bles mwa byinsir, “Pa servi sa bann mo la kan to al MIE (Mauritius Institute of Education). Atansyon bann la riy twa e panse to sorti dan gawn.” Mo bizin dir ki sa lepizod la finn byin afekte mwa e zame mo napa pu bliye saki mo finn resanti a sa moman la mem si asterla mo rakont sa plito lor enn ton imoristik. Dan lekol sa arive tulezur. Mo koz avek lexperyans enn profeser. Profeser anpes zelev exprim zot an Kreol Morisyin parski sipozeman li grosye. Eski u finn deza tann dir enn langaz li grosye? Mo ti pu byin kontan si kikenn kapav definir sa term la. Li enn lexanp ki demontre usi kuma kan u anpes lib itilizasyon langaz maternel, li kapav afekte enn kikenn sikolozikman. E lerla-mem u pu tann dir zanfan timid uswa zanfan pa ule koze.
Suvan kan mo al ranplase dan bann klas saki nu apel GP (General Purpose), mo kontan koz lor size daktyalite, si par exanp ena laniverser enn poet kuma Bam Cuttayen u sir ki Gaby pu anvole dan lamizik divan sa zur la. E lerla mo kontan poz kestyon bann zanfan ki u truve asiz tusel dan enn kwin. Se enn senario klasik. E zis kuma mo lans kestyon, lezot zanfan (laplipar anfet) kas enn gran riye. Kan mo dimann zot kifer, zot suvan dir, “Monsieur, li pa konn nanyin, li. ” Savedir ki sa zanfan la marzinalize ondire an karantenn. Byin suvan langaz enn baryer e zot prefer ranferm zot. Sa ranfermeman la kapav ek lakoz sitiasyon kuma violans (bullying) akot zanfan servi lezot mwayin pu exprim zot mem.
Dezyem lexanp ki mo ti anvi partaze ek u se kontrint onivo ladministrasyon. Pu mark selebrasyon sinkantener Lindepandans nu finn organiz enn bwat lide pu rekeyer rev zanfan. Nu ti anvi kone, “Abe kimanyer twa to anvi truv Moris dime?” Biro truv inisiativ la nuvo ek interesan, me so sel traka seki atansyon paran proteste akoz lafis la an Kreol Morisyin. Li montre klerman ki mem si Kreol finn fer so lantre dan sistem ledikasyon (lantre dan Grad 7 an 2018, sa vedir Grad 1 - 7) ena ankor buku sime pu fer pu kapav sanz mantalite. Sanzman tuletan fer imin tike. Atansyon sann-la u lot-la ki pu dir. E li vinn pruv usi sa vye koze ki Chazal ti’nn dir lontan ki, “Dan moris nu ena de zafer ki nu kiltive: kannasik ek prezize.” Kannasik deza dan dife e pe fer plas a lafore beton partu kote. Donk seki nu pu reste se prezize. U pu krwar si mo dir u ki buku paran napa kone an 2018 ki Kreol Morisyin ansenye lekol primer? bliye so lantre deza dan sekonder? Mo truv sa tris e anmemtan revoltan.
Trwaziem pwin mo ti anvi suleve atraver enn lot lexanp se papye lexamin ki dan langaz etranzer. Anu pran papye matematik answit listwar ek zeografi. Li an Angle. Enn zanfan ki pa pe kapav konpran ki enn kestyon pe ule dimande, kuma u krwar li pu kapav truv enn solisyon? Enn kestyon ki suvan zanfan finn bizin reponn dan lepase, “Which is the highest mountain in Mauritius?” Lor 10 zanfan kapav ena 4 uswa 5 ki pu kapav ekrir repons-la kare-kare. (Mo pe baz mwa lor enn ti esantyon.) Zanfan konn repons la me ankor enn fwa suvan langaz enn baryer. Si mem papye ti dan langaz Kreol Morisyin, mwa mo panse ek mo dir li, 9 zanfan u alor kareman 10 zanfan ti pu bizin kapav reponn sa kestyon-la. Ki nu fer dan sa ka la? Eski nu kontinye inpoz langaz etranzer lor zanfan frel frel ki pe rant dan gran lekol? Uswa eski ena lot manyer fer?
Mo pa kont ki zanfan aprann lezot langaz. Okontrer li enn extra sans ki nu ena dan Moris ki nu miltiling. Mo finn realiz so linportans ek so bote pandan mo visit dan Lasinn kot mo ti kapav fasilman koz ek bann kamarad an Angle ek an Franse. Seki mo panse bizin sanze se politik langaz. Kuma enn zur enn lot poet ti dir, “Lasenn finn kase dan lame, me lasenn pankor kase dan latet.” Alor premye zafer ki bizin fer se kas lasenn dan lespri. Sa baryer ki ena la, tu bann prezize la, bizin tonbe. Ki manyer pou fer sa?
Bizin ki tu zanfan aprann lir ekrir dabor dan zot langaz maternel answit lerla tipa tipa zot al aprann lezot langaz kouma Angle, Franse, langaz ansestral etsetera. Letid siantifik dayer finn demontre ki sa transfer konesans la fasilit aprantisaz. Seki pe fer la se kuma zanfan rant dan gran lekol zot oblize aprann Angle, Franse ek ena drwa swazir enn langaz ansestral uswa Kreol Morisyin.
Mo panse ki bizin ena usi ena prodiksyon literer, par exanp pies teat, nuvel ek poem dan langaz maternel setadir ankuraz zanfan pu les so limaziner anvole dan lamizik divan. Ankuraz zot pu kree. Lantre Kreol Morisyin dan primer an 2012 ek sa lane la dan sekonder, li enn pa an avans, me sime la ankor byin long.
Kavinien Karupudayyan
