Zurne Langaz Kreol 2017
30.10.2017
Zedi 26 Oktob finn ena enn evennman inportan dan lalit anfaver langaz Kreol: zanfan grad 6 finn konpoz lexame Kreol Morisyin, e rezilta pu konte pu lexame final PSAC, ki pe ranplas CPE. Pu premye fwa, ena enn papye lexame final onivo primer dan langaz Kreol. Dapre reportaz lagazet zelev ki finn konpoz papye Kreol dir zot finn santi alez e zot finn travay byin parski zot konpran tu kestyon. Eski tu zanfan pa ti pu osi alez, e reysi fer pli byin, si papye Matematik, Syans, Zeografi, zot osi, ti an Kreol?
Nu bizin salye determinasyon paran, profeser, zelev, kad MIE, MES e lezot lintitisyon edikatif ki finn inplike dan sa progre pu langaz Kreol. Sa sikse li anparti rezilta travay ki Akademi Kreol Morisyin ti fer 2011-12 pu kree zuti esansyel ek kad neseser pu ki langaz Kreol kapav introdir kuma langaz opsyonel. Enn tel progre pa ti pu posib, selman, san travay konstan pandan 40an pase pu devlop lekritir an Kreol, san lalit persistan pu promuvwar itilizasyon Kreol dan linstitisyon ofisyel. Bann lorganizasyon ki finn alatet sa lalit la, se LALIT, Ledikasyon pu Travayer, Playgroup, Terre de Paix, BEC. Ena lezot lorganizasyon ek individi ki finn kontribiye pu kree sa kondisyon pu travay AKM la.
Me introdiksyon langaz Kreol kuma size opsyonel li pa sifi.
Enn size opsyonel li pa ase pu regle vre problem ki pe ronz sistem ledikasyon depi lepok kolonyal, vini-mem, setadir kestyon medyom pu montre dan lekol.
Itilizasyon Angle kuma medyom pu anseyn Matematik, Syans, Zeografi li pa ditu ede pu konstrir e konsolid kapasite aprantisaz zanfan lekol. Okontrer, li fer sak zanfan ditor – ki li pase avek enn A+, ki li zwenn tase.
Rapor Hearing LPT an 2009 finn expoz letandi sa ditor ki pe fer zanfan lekol la. Dan Rapor, ki set lingwist ek akademik inklir trwa exper internasyonal, ti prepare, zot konklir ki politik langaz anviger dan lekol Moris kot pe siprim langaz maternel, li fer ditor intelektyel, kognitif, emosyonel ek kiltirel zanfan.
Buku resers internasyonal finn demontre ki servi langaz maternel pu anseyne, li amenn meyer rezilta dan tu size, inklir dan dezyem, trwazyem langaz. Dayer UNESCO finn tultan mintenir ki bizin servi langaz maternel kuma medyom pu montre. LPT anfaver enn ledikasyon miltileng baze lor langaz maternel.
Kan nu pe selebre Zurne Internasyonal Langaz Kreol, li neseser nu reflesi lor obstak ki pe anpes langaz Kreol kontiyn so progre dan sistem ledikasyon e dan lezot linstitisyon Leta. Sirtu li irzan gete kimanyer pu aret fer ditor zanfan dan lekol.
Li kler ki lalit ki finn amene dan lepase e travay lor langaz Kreol finn afebli rezistans, e finn kree kondisyon pu enn meyer itilizasyon langaz Kreol dan bann linstitisyon. Me Leta finn tultan servi pretex teknik pu introdir Kreol – ki li dan lekol ubyin dan Parlman. Sa rezistans dan Leta li persiste mem kan deza ena enn gran akseptasyon anfaver langaz Kreol kuma medyom. Mem kan deza ena enn lortograf ofisyel, ena liv gramer, diksyoner, buku literatir an Kreol e ankadreman teknik neseser. Leta finn tultan frenn e restrenn devlopman langaz Kreol zeneralize. Kestyon langaz li pa enn problem teknik me politik. Seki finn tultan manke se volonte politik onivo Guvernman pu pran linisyativ met enn komite pu akseler inplemantasyon. Bizin ogmant presyon politik lor Guvernman par kontiyn expoz sa ditor grav ki li, antan ki Leta, pe fer kan li exklir langaz Kreol kuma medyom dan lekol.
Anmemtan kan nu pe selebre 50an Lindepandans, nu ena pu gete kimanyer liber tu nu teritwar depi dominasyon ubyin restan kolonyal. Parey kuma Chagos, inklir Diego Garcia ankor su lokipasyon militer USA ek UK, anfet teritwar Parlman ankor domine par 2 langaz kolonizater, Angle ek Franse. Kifer depite pa gayn drwa koz Kreol, osi byin ki Angle swa Franse? Dan mem fason, teritwar interyer, setadir nu memwar kolektif antan ki manb lasosyasyon, sindika, korperativ, klib, sosyete fam, grup etidyan, ki stoke dan liv minits, li tuzur enn teritwar okipe par langaz etranzer a nu lorganizasyon. Kifer? Kifer kontiyn inpoz langaz etranzer kom medyom pu zanfan aprann? Kifer fye lor langaz ki ni zanfan, ni paran, ni profeser manye natirelman, kuma Angle uswa Franse, kuma medyom dan lekol kan zanfan Moris ena metriz siperb langaz Kreol? Zanfan so metriz Angle e Franse pu buku pli bon si anmemtan so metriz so prop lang maternel li ot nivo.
Introdiksyon Kreol kuma size dan lekol li enn pa ver enn sistem ledikasyon ki respekte drwa e donn liberte dexpresyon zanfan. Bizin fors Guvernman anlev tu baryer ki kontiyn blok drwa servi nu langaz maternel pu aprann dan lekol, pu deba dan Parlman, pu gard minits dan lasosyasyon. Pu ki efektivman nu konplet prosesis dekolonizasyon Repiblik Moris e debaras nu linstitisyon tu sa restan kolonyal.
Alain Ah-Vee
pu LPT, 27 Oktob, 2017
