Galleries more

Videos more

Dictionary more

Towards a Fishermens' Charter 2017 (in Kreol)

13.09.2017

Ala enn kopi anba Charter Peser 2017, ki LALIT pe lanse zordi. Li finn pran form apre enn 20-enn reynion avek peser kat kote Moris.


 Ver enn CHARTER PESER 2017


 Preambil


Nu peser, nu finn kontribiye dan listwar Repiblik Moris par asir enn parti sekirite alimanter – ki li dan Moris, Rodrig, Agalega, Chagos. Nu, abitan vilaz kotyer, nu azir kuma gardyin permanan lamer, laplaz, later avwazinan. Pu nu metye nu bizin res prekot lamer. Nu fami e nu vilaz bizin kapav sirviv.


 Zordi, nu akiz Guvernman ena enn stratezi devlopman ki rod fini peser.


 Zordi, sa Charter vedir ki nu pe kumans reziste.


 Sa Guvernman Lepep la, ek Guvernman enn-apre-lot depi 25 an, pe anserkle e rod eradik peser. Nu pe sibir sa atak la kuma enn lefe direk ubyin indirek politik Guvernman dan 4 domenn:


 - Turism: Lindistri turist pe pran preske tu later akote lamer. Stratezi guvernman pu fer bayant later tablisman ek leta lor lakot pu proze vila (IRS, PDS,etc) pe agrav sa gurmandiz pu ras lakot, lagon, mem lamer depi peser. Guvernman finn al invit investiser deor dan “servis pu turism”. Sa antrenn mezir anti-peser, enn-deryer-lot.


 - Lapes Indistriyel: Lindistri lapes indistriyel, setadir gro bato depi deor depi Lespayn, Portigal, Lafrans, etc pe koste de plizanpli pre, pe fer ravaz, prekot rado ek mem dan lagon.


 - Tablisman inn ferm plas travay – Guvernman pe kontiyn permet tablisman, anplas asir travay pu nu fami (dan karo, dan mulin, lor kamyon) ferm plas travay (VRS pu laburer, fermtir mulin pu artizan). Guvernman pe kareman sibvansyonn tablisman pu li bayant later ar milyarder depi deor.


 - Lozman: Guvernman pa finn konstrir nuvo site pu fami lor lakot depi bann lane 1960-70. Pri later inn vinn astronomik avek politik vann later ek vila ar turis ek kliyan milyoner.


 Dan sa 4 domenn la, pena devlopman veritab, me enn form piyaz kont gran lamas travayer Moris.


 Alor, apartir 2017, apre buku reynion peser partu lor lakot, nu pe al ver sa Charter Peser.


 1. Kote Lavi Peser dan Lamer


Fode gro bato deor


  - aret gayn permi pu vinn masakre nu lamer. Guvernman bizin met dibut so prop laflot bato, pran zenn peser pu travay, e asir furnitir ase ton pu bann lizinn ton Port Louis.


  - aret koste pli pre ki enn sertin distans, kuma 12 mil notik ubyin 200 mil notik, depi lagon.


Bizin


  - stop tu nuvo permi pu Bato Charter, aret sir-explwatasyon lamer.


  - limit permi pu bato lotel, aret donn permi pu nuvo bato individyel kuma Marina Rivyer Nwar, vila Anbalaba.


  - aret donn permi spidboat.


  - regle tu spor notik, pu ki li pa zenn lavi peser, so fami, ni vilazwa.


  - sweyn rado pu peser deor, donn fasilite pu moter sekur, tu lekipman.


  - repeple lagon pu peser lagon; limit e kontrol akwakiltir, swiv prinsip “pa azarde” ziska konpran lefe akwakiltir.


 2. Kote Lavi Peser dan Bor Lagon 


- Bizin re-negosye WTO (World Trade Organization), e repran servis turis depi investiser etranzer.


- Bizin asire ki peser ena:


  - muyaz ase


  - plas pu tir bato pu antretyin, servising, e pu kan lamer demonte e.g. dan siklonn


  - plas pu rod labwet dan lanbusyer, fode pa privatize par lotel


  - plas pu marse lor laplaz, kuma tu piblik bizin ena


 3. Kote Lavi Peser dan so Lakaz ek so Lakur


Bizin konstrir lakaz pu fami peser, e donn nu akse a later pu lagrikiltir ek lelvaz.


Kan dir konstrir “lakaz”, sa inklir amenazman: lekol, kolez, dispanser, terin futborl, lespas ver dan tu kwin.


 4. Kote Lavi Peser dan Kreasyon travay pu so fami e so vilaz


Bizin – aret bayant later tablisman, aret donn bay later leta pu vila, lotel, terin golf pu dimunn ris,


 - aret repran kart peser depi peser dan laz ki anvi lapes. Bizin donn kart zenn peser, pibliye kriter pu gayn kart, pibliye       lalist aplikan par debarkader, avek rezon kifer finn gayn ubyin pa finn gayn kart; fode ena enn drwa fer lapel.


 - devlop stokaz pwason kot sak debarkader, pu peser, pu ogmant so rant.


 - met dibut lizinn met pwason dan bwat, lindistri konfi pwason, kree anplwa integre prekot peser reste.


 - fors Tablisman plant prodwi alimanter, met dibut lizinn pu transformasyon sa rekolt la. Kumsa donn travay fami ki res dan vilaz, asir sekirite alimanter, gayn deviz rant dan Moris pu kuver fre inportasyon.


 5. Swin lavi peser an zeneral


Bizin ena lasirans (lor mem baz ki planter kann, par exanp), pansyon, veritab konze malad, enn reveni garanti, enn nuvo definisyon “move tan”, tusala pu gard kontinyasyon nu metye e nu tradisyon lapes vivan.


 Lanse par LALIT Septam 2017 apre enn 20-enn reynion Konzwin Rezyonal LALIT (dan landrwa) ar peser sa landrwa la.