Realism ar Prinsip par Gwynne Dyer
29.05.2017
[LALIT pe tradir sa lartik par Gwynne Dyer an Kreol. Li enn zurnalis indepandan ki nu krwar enn Morisyin me nu pa sir. So bann ese pibliye dan 45 diferan pei. So analiz permet nu get aktyalite, ekut nuvel, lir revi internasyonal, zet enn kudey lor innternet, avek plis regar kritik, plis perkitans, mwins pasivite vizavi lapres komersyal. Nu finn pran orizinal Angle depi Weekly 25 May 2017.]
Medya inn swa rate, swa krwar Donald Trump pe koz nerport, me anfet Prezidan USA finn fer lansman enn nuvo doktrinn pandan so diskur divan lider Mizelman ki ti reini pu akeyir li an Larabi Saudit Dimans dernye, 21 Me 2017. Nom doktrinn la li “Realism ar Prinsip” (Principled Realism). Dan lapratik, li ule dir enn deklarasyon lager (par pei interpoze) kont Liran.
Apre 20 minit ale-mem lor mervey Islam e lor lemal dan “extremism” ek “terorism”, li finn finalman ariv so deklarasyon: “Pa kapav diskit eradik sa menas (terorist) san mansyonn sa guvernman ki donn terorist plas pu kasyet, baking finansye, stati sosyal pu rekritman. Mo pe, natirelman, koz lor Liran.”
Lapres pa rapel nu ki se fanatik ki anfet Sunni ki finn exekit sak, literalman sak atak terorist dan Loksidan depi 9/11 vini-mem ziska kut-kuto dan Milan semenn dernyer. Li pa dir nu ki preske tu parmi terorist, zot dorizinn Arab. E zot pa rapel nu ki, anfet dan Liran dimunn an gran, gran mazorite Shia, pa Sunni, e zot pa Arab nonpli.
Lapres pa dir nonpli ki sete gran alye USA, an-okirans Larabi Saudit, Qatar, Latirki – pei kot ena mazorite Sunni – ki finn anfet permet 2 grup extremist pli for, ISIS ek al-Queda, sezi gran pan teritwar dan Lasiri ek Lirak. Larabi Saudit ek Qatar finn donn sa bann extremis la led finansye direk, osi byin ki led finansye indirek, e Latirki, kanta li, li finn kit so frontyer uver pu permet zarm, larzan, nuvo rekri al rezwenn zot dan Lasiri.
Lapres pa pip enn mo lor lefet ki sel brans dan Islam Sunni ki sipoze pratike dan Larabi Saudit se doktrinn Wahabi integrist, ki preske idantik avek versyon Islam ki terorist servi. Pu sulev size delika kumsa ti pu anbaras so lodyans – e kuma u kone, Trump ule evit a tu pri bles dimunn.
Liran, si u ekut Trump koze, li lasurs to problem dan larezyon. “Depi Liban ziska Lirak ziska Yemenn, Liran furni larzan, zarm, antrennman pu grup extremist ki fann destriksyon ek dezord atraver sa rezyon la … Guvernman Liran uvertman koz tuye an-mas, kan li promet detrir Israel, detrir Lamerik, amenn larwinn buku nasyon ek lider ki isi prezan zordi …”
Trump al prezant sa diskur kakabruye mansonz ek demi-verite 2 zur apre ki Liran, sel pei Mwayenn Oryan apar Israel ek Latirki kot ena eleksyon plizumwin lib, finn re-elir Prezidan Hassan Rouhani, ki finn travay dir pu redwir linfliyans so bann adverser laliyn dir. Li finn osi siyn lakor pu zel Liran so devlopman zarm nikleer pandan 10 an. Li evidan ki li ena sutyin popiler pu so program politik.
Sa bann swadizan “milis” ki Liran pe antrene e sutenir, zot inklir grup ki pe donn kudme liber Mosul depi ISIS (zot ena sutyin inplisit USA pu sa) e parti politik Hezbollah dan Liban Sid, ki dan Guvernman Liban depi 2005. Pena okenn evidenns ki Liran finn arm rebel Houthi dan Yemenn, malgre alegasyon repete par surs Arab ek Amerikin.
Guvernman Liran pa “uvertman koz tuye an-mas”. Ena enn sel dirizan Liran ki dan lepase finn koz evantyel destriksyon Israel (ki li pa finn promet li pu detrir limem). Sa ti Mahmoud Ahmadinejad. Li ti perdi eleksyon 2013, kan Rouhani ti ranport laviktwar. Li ti anfet interdi partisip dan eleksyon ki fek fer. “Lamor pu Lamerik!” ti enn slogan nasyonalist ki ti popiler dan bann lane 1980.
Liran , kuma tu gran pei, ena buku kuran politik diferan, buku kuran politik konfliktyel. Avek enn triyaz minisye plis enn bon doz movez fwa, u kapav ramas ansam komanter extremis sifizan pu demoniz nerport ki pei omond, si u anvi. (Sertennman kapav fer sa ar Lamerik Trump.) Me, Repiblik Islamik Liran napa zame finn invahir personn. E li sertennman pa sutenir atak terorist kont ni pei Oksidantal ni lemond Arab. Me, Trump inn fini bwar Kool-Aid. Li finn fini rant aksyoner dan enn naratif partizan Arab ki so tem se inevitabilite konfli (alafin konfli militer) ant Liran ek lemond Arab. Trump inn preske donn parol ki USA pu rant dan enn tel lager ki zot pe prozete la dan kote Arab.
Sa li langazman politik etranzer pli bet ki zame okenn ladministrasyon Amerikin finn pran depi lepok so desizyon 60 an desela pu ranplas Lafrans dan lager kont “menas kominis” dan Vietnam. Liran li preske osi peple ki Vietnam. Li 5 fwa pli gran. E li angran parti dezer ek montayn – plis enpe gran, gran, gran lavil.
Petet li inevitab ki dirizan Arab Sunni pu truv Shia dan Liran atraver zot prop vizyer avek kontrint zot prop lafreyer ek zot prop stereotip. Danze se u kumans fer profesi lor konfli apokaliptik ondire vinn vre (making self-fulfilling prophecies). Me, Trump, kanta li, li pena sa kalite exkiz la. “Realism ar prinsip” li pa enn apelasyon exak pu seki li pe anonse kuma so polisi. Ki dir pu “Konplisite fupamal”?
