Obituary for Fernand Mandarin (in Kreol)
15.10.2016
Trist nuvel ki Fernand Mandarin, gran dirizan Chagosyin, finn desede laz 73 an.
Kat semenn avan so lamor, mwa ek enn lot kamarad LALIT ti rann li enn vizit pu invit li anpersonn pu Konferans Internasyonal LALIT lor Diego Garcia. Li ti asize, rakont nu pandan enn ertan, enn seri zistwar lor Chagos. Li pa ti premye fwa mo asize, ansorsele par zistwar ki li rakonte, e mo pa ti krwar ki li pu dernye fwa. Mo ti tann li lor telefonn enn-de semenn apre sa rankont la – e sa se dernye fwa mo finn tann so lavwa.
Li ti ena de tre byin rar, e byin inportan, ki finn anrisi so long lalit pu Chagos. Mo ti pu kontan met sa 2 tre la an-valer.
Premyeman, li ti enn grio. Li ti enn grio dan sans ki li ti enn minndor linformasyon, lexperyans ek listwar lor Chagos, e osi dan sans ki li ti ena sa fler pu rakont kuma nuvo tu seki li finn garde dan so memwar, e li ti konn rakonte avek enn verv e avek enn talan extra-ordiner. Erezman Emmanuel Richon finn reysi mark so parol dan enn liv, ki ti sorti an mwa Zin, pu ki nu finn reysi gard enn parti sa larises la kuma enn leritaz. Anfet, zur lansman so liv, li ti fer diskur pli briyan ki petet li finn deza fer: enn totalite, kuma enn vre grio fer. Ala manyer nu ti terminn nu reportaz lor sa lansman liv la lor websayt LALIT: “Li finn terminn so zistwar [ki ti lor enn lars] avek enn mesaz an-trwa: Sagosyin nu dimunn depi Sagos e bizin kontiyn lalit pu drwa return laba; Sagosyin Morisyin e bizin met deor kolonizater Britanik, fer Leta Moris pran suvrennte, e baz Amerikin bizin ferme”. (Get nu reportaz 22 Zin 2016 lor la, an antye lor www.lalitmauritius.org/.../launch-of-fernand-mandarins-book-retour-aux- chagos/)
Dan nu Konferans le 1 ek 2 Oktob, nu finn expoz e vann liv Fernand Mandarin, e plizir orater finn fer referans a so kontribisyon.
Dezyeman, e anmemtan, avek so lexperyans antan ki travayer lepor, avek so partisipasyon dan gran lagrev Ut 1979 ek dan muvman demas Septam 1980, li ti ena enn konsyans deklas byin, byin avanse; li ti enn vre lavangard travayer Morisyin – anterm so lexperyans ek so sazes. Li ti kapav fer enn analiz deklas lor realite sistem “tablisman”, kuma li ti dekrir li, dan Chagos ki ti pu fer Karl Marx tir so sapo. Sa osi finn anpes li kree enn lavwal santimantalite lor lavi dan Chagos. Alor, li ti ena enn lespri tutafe dyalektik, e pa lineyer ditu: li ti revandik drwa retur latet ot kuma Morisyin sanki li santimantaliz lavi lor Zil Chagos. Li ti osi, kuma fe Mme. Aurelie Talate, ena kapasite anmemtan pu rekonet ki lasurs tu sufrans, tu problem, se baz militer Amerikin lor Chagos.
So kontribisyon pu lalit Chagos ti so persistans pu li insiste ki li “Morisyin”; enn Chagosyin ki Morisyin. Li ti abitye exprim fyerte ki li ti’nn refiz tir enn paspor Britanik. Enn dezyem kontribisyon ti so investigasyon posibilite pu Chagosyin pran enn sime atraver Nasyon Zini so Komite Spesyal Dekolonizasyon. Trwazyem kontribisyon ti so konseptyalizasyon Repiblik Moris kuma enn vast espas lamer avek bann lil ladan; so profond lamur pu lamer – li ti vinn peser kan li ti lisansye dok – ki finn permet li truv enn nasyon losean byin avan lezot dimunn.
Pli gran omaz nu kapav rann li, e tu gran-dimunn Chagosyin ki finn desede avan re-inifye Repiblik Moris, avan drwa lib sirkilasyon pu return Chagos, avan ferm sa baz ki lasurs tu problem, se pu kontiyn lalit pu sa 3 bi la.
Lor nom LALIT, mo exprim nu kondoleans ar so fami e so kamarad.
par Lindsey Collen
