04.03.2015
Fim David Constantin, “Lonbraz Kann”, enn turdefors sinematografik
par Lindsey Collen
David Constantin finn reysi enn veritab turdefors ar so fim “Lonbraz Kann” ki pe zwe dan lasal Bagatelle, Caudan, La Croisette aktyelman, e ziska le 10 Mars. (Ena enn nimero telefonn peyan, 152, kot enn espes korl sennter donn programasyon nerport ki fim, anpasan.)
Lonbraz Kann, li enn “turdefors” pu plizir rezon.
Kote stil, li enn fim ki reysi enn pari extra-ordiner. Li liye ansam trwa zar sinema, sakenn glise enn dan lot, san okenn zenn.
Stil realist
Dabor ena enn stil realist kriyan, kot ena vi peyzaz lakanpayn Moris absoliman imans, gran gran fresk, parfwa foto sezi anplas, parfwa fim vast kot muvman vyolan pe buskil lekran. Sa bann senn la preske kuma enn dokimanter top nivo lor sanzman ki bann pwisans sosyo-ekonomik (evidaman imin) aktyel pe inpoze lor lanvironnman ek lor sosyete (evidaman lezot imin), dan enn fason inpitwayab, preske dyabolik. Kuma lodyans, li enpe mem sansasyon ki gayne kan get sa seri fim se-dev par Jia Zhangke, ki montre sanzman drastik e monimantal dan Lasinn kontanporenn. Anpasan, li vo lapenn get fim sa realizater la, osi. (Nu pe vizyonn enn 3yem so fim dan nu Fim K-lib Vandredi le 6 Mars, si u interese.)
Stil sinbolik
Answit, ena enn stil plito sinbolik. Nu get zis enn lexanp, pu konpran pwin la. Enn sel fami, fas a lisansiman kan mulin ferme, li al mont enn latab bazar omilye enn karo kann, sey vann biblo ar turist ki pase, e sa enn sel fami la ariv reprezant, dan enn fason sinbolik, tu sa fami travayer Moris ki finn, fas-a menas somaz, dan enn fason brav ek absird, al lans zot, enpe kuma Donn Kisot, dan tit-antreprenarya. Sa latab bazar la kree sansasyon ki, malgre lefet ki sa fami la li kreatif, kuraze, determine, kanmem tu sa lenerzi la, so demars li kondane, kuma anfet 80% tit-antrepriz kondane pu bankrut apre 2-3 an dan lavi reyel Moris.
Stil “mazik”
Trwazyem, fim la ena enn laspe plito “mazik”, kot personaz prinsipal, Marco, par exanp, ena enn madam konpletman imaziner, ki “abit” fim la, ki nu truve lamem, dan lili kolezyenn akote so mari. So mari fer enn tas dite sak granmatin pu li, tu.
Enn imans trans listwar
Dan enn lot sans osi, fim la li enn turdefors: li reysi kapte enn trans 30-an listwar Moris pandan enn lepok tranzisyon vyolan, avek fermtir sa 15 mulin kann, ki ti santral dan lavi tulezur lamwatye dimunn Moris pandan, dizon, 200 banane. E kan tann sa dernye kut-sufle mulin kan li ferme, dan tu so tristes, li sinifye pa zis lisansiman, me lefet ki vilaz dankan an antye pu kraze, dimunn pu perdi zot lyin avek later ki zot kone, e mem perdi zot lyin ar zot prop listwar, avek zot vwazin, avek zot koleg travay. Alor, realizater David Constantin ek so lekip finn pran enn size difisil, istorik mem, e finn reysi transmet sa sansasyon “perdi” la: perdi travay, lakaz, vwazin, koleg, mem akse a kredi – tu enn sel ku.
Zistwar
Fim la rakont enn zistwar sinp e pwaynan. Enn artizan mulin, Marco, interprete avek enn prezans total par Danny Bhowaneedin, enn lot turdefors, ansam avek so “papa”, laburer Bissoon, enn rol ki Raj Bumma zwe profesyonelman, fas-a dezintegrasyon zot lavi, kan mulin kann ferme, kan dankan kraze. Tulezur, enpe kuma dan kumansman fim “Temroc”, 2 travayer ena zot rityel, e li otur bisiklet. Dan “Lonbraz Kann”, Marco prepar so bisiklet pu li pus li, sarye Bissoon lor la; li tro vye pu marse pu ariv dan karo, kot li pu kanmem al kup kann. E Marco alim enn sigaret pu Bissoon osi. Ena enn tandres inkrwayab ant sa 2 zom la, ki reflet profonder sertin relasyon imin ant travayer, enn relasyon ki anfet aksantye kan zot vwazin dan lakaz ki liye ar travay, kuma dankan ti ete. (Seki pwaynan pu mwa, antan ki abitan vilaz Bambous, se sa but lor bisiklet ki paret sinbolik, ti anfet derule kumsa dan nu vilaz. Ti ena enn vye laburer DWC ki zenn travayer ti amenn travay kumsa, pus bisiklet ar li lor la. Nu, dimunn Bambous, finn temwayn sa. Ala kot sinbolism ek realism vinn enn sel, pu sertin dan lodyans.) Anfet dan fim, Bissoon, malgre so laz ek so lyin frazil ar realite ordiner, pu reysi azir pu amenn denuman naratif fim la.
Akting
Kote akting, anplis performans extra depi de personaz prinsipal, lezot personaz dan fim, zot osi, fer byin terib. Bernard Li Kwong Ken zwe butikye, Jerome Boulle zwe Leponz, enn travayer ki pa kurbe, e ki, par exanp, konfront ti-manejer ansarz relasyon personel, ki li osi, li zwe byin. Personaz sirdar/gardyin/kontrakter e so fam, Devi, zwe par Nalini Aubeeluck, osi kontribiye, kuma tu lezot personaz, pu tini sa fim la. Anfet, kan u pe get fim la, u santi sa imans travay lekip ki finn donn fim la so lafors, so dinamik, so konviksyon.
Skrip ek band sonor
Lefet fim la an Kreol Morisyin, e ki skrip la li byin rode, donn fim la enn profonder ki zame pa ti pu posib dan enn lot langaz. Manyer inn itiliz lamizik dan fim la, sa osi mars byin.
Textir
Kote vizyel, fim la byin suvan ena enn textir kuma enn tablo. Tu bann meb, linz dimunn, byin reserse, klerman rezilta enn letid preske antropolozik, me leze net. E mem sa revey lor miray Marco, avek lizye ki buze sak segonn, li azut enn drama dan enn fim ki deza kaptivan.
Sansibilite
Kote lezot laspe fim, moman kot ti riske ena mankman kote sansibilite, la osi, pena sa mankman la. Par exanp, bann senn kot de-trwa travayer Morisyin rod blam travayer depi lot pei pu zot somaz, osi inklir enn senn konfrontasyon kot Marco ek Leponz protez travayer etranze depi sa agresyon initil ek kriyel la. E, dan sa fim la, nu pa tap ar tu sa bann klise kominalo-relizye, tu sa zeneralizasyon abetisan otur “kiltir ansestral”, ki vreman rwinn buku travay artistik Moris. Okontrer, kan enn personaz tom dan zeneralizasyon kominal dan fim la, realizater klerman expoz li kuma kiksoz negatif.
Enn lexperyans sinomatografik manyifik
Ansom, li enn fim ki anmemtan enn plezir gete, anmemtan enn lexperyans anrisisan.
Alor, felisitasyon, David Constantin! Felisitasyon tu dimunn dan lekip la an-antye pu enn travay kolektif manyifik.
Enn posib regre?
Eski mo ena enn sel kritik, enn sel ti-regre?
Wi, enn sel. Li plito enn “labsans”. E si li ti prezan, li ti kapav inn prezan par zis enn ti-senn leze anplis.
Anfet, depi 10-an par la, dan LALIT kot mo enn manb, nu pe amenn enn kanpayn, dakor li enpe alabaz, e petet buku dimunn pa kone, pu enn lekonomi alternatif, kot nu popilariz e devlop tut-enn program lor kimanyer fer tusala, tu seki finn e pe derule dan listwar resan Moris derul diferaman. Ondire, an realite, tusala pa ti inevitab, kuma fim la montre. Par exanp, “larzan Lerop”, sa inzeksyon kapital ki Guvernman finn resevwar depi Lerop pu restriktir lekonomi, pa ti oredi servi pu les mulin ferme kumsa-mem, pu les tablisman rant dan spekilasyon fonsyer, pu met zot IRS, pu fer lindistri disik vinn lindistri kann, kuma finn anfet arive, e dan realite e dan fim. Seki finn anfet arive ti kapav fasilman pa ariv kumsa. Dizon, par exanp, si Guvernman (siksesiv) pa ti alwe okenn permi pu tablisman ferm so mulin kann, omwin ki patron konverti so mulin dan enn lizinn pu prezerv e transform prodwi alimanter, omwin li gard mem nomb plas travay stab. Me, sa lot posibilite la ti pu arive, e kapav arive, selman par enn volonte popiler, kote politik, ki nu ti pe batir (e ankor pe batir). Me, bann intelektyel ek artist ena enn devwar, petet, pu konn sa kalite alternativ la pe deza propoze dan zot pei, finn propoze dan zot pei, e pe diskite par travayer konserne dan tu kwin Moris, e finn diskite dan tu kwin Moris. Anfet, premye slayd-show ek deba ti dan enn kanpayn LALIT ti amene apel “Disik, Ki Lavenir?” ki ti kumans fer letur Moris, an 1984, setadir plis ki 30 an desela. Lapolis finn dekret slayd-show la ilegal, li vre; zot finn trenn manb LALIT divan Lakur, li vre. Me, kanpayn la pa ti arete, malgre sa represyon la. Setadir, sa sansasyon lurder akoz “inevitabilite” la dan fim la, ti kapav lezerman fele, sipa omwin kabose, sirtu akoz zerm sa lot posibilite pu listwar derule, li pa imaziner, li pa idealist – li deza pe arive. E anfet depi 2005, kanpayn la finn akselere. Finn ena reynion, trak, miting, lartik, forum, mem enn fim dokimanter 20 minit – tu deza vivan. Sa dernye 10-an la, kanpayn la apel “Kanpayn pu enn Lekonomi Alternativ”, e so bann evennman, deba, fim finn fer dan horl kolez, dan vilej horl, dan ase buku vilaz ek lavil, inklir, par exanp, landrwa kuma Surinam, Plaisance, Camp Le Vieux, Bambous, Curepipe, Grande Riviere, Riviere Noire, Rose-Belle, Mahebourg, Petite Riviere, Richelieu, La Brasserie, Pamplemousses, Icery, St. Pierre, Beau Bassin, Plaine Verte, Baie du Tombeau, Providence, Camp Cavale, Malherbes, Cassis, Cite Atlee, Montagne Ory, Dagotiere. Si u anvi gayn enn kopi elektronik nerport ki enn dan sa 3-4 lafis ki ti kole onivo nasyonal pandan kanpayn, zis kontakte nu, nu pu avoy u.
Tusala pu dir kan sertin dimunn dan lodyans truv fim la “lant” (mo pa truv li lant, personelman), li kapav anparti explike par labsans sa kalite oto-lorganizasyon, ki anfet existe, mem si li pa ti ase for pu “gayne” dan sa rawnd kle la.
Konklizyon
Anfet, an konklizyon, li ti pu inportan ki “Lonbraz Kann” anfet prozete dan tu sa bann landrwa riral Moris la, sirtu kot ena mulin, e sirtu kot mulin anfet finn ferme. Ondire fim la pu “zanfan lakaz” dan sa bann landrwa la. E, si piblik laba kontan, sa pu enn nuvo mezir sikse fim la. Mo sir dimunn ki finn viv fermtir mulin, Blueprint ek VRS, pu ador “Lonbraz Kann”.