A Brief Outline of the Economic Situation (in Kreol)

06.07.2014

Seki pli inportan dan “lekonomi” reyel, li pa “to profi” ubyin sipaki sif lor “to krwasans”. Me, samem ki sistem kapitalis dekret pli inportan. Seki pli inportan, se eski dimunn ena veritab anplwa, enn kote, ek eski ena prodiksyon reyel, pu ki pena problem balans peyman a-la-long, lot kote. Problem anplwa li grav. 8% dimunn inn travay mwins ki enn-ertan dan semenn avan servey Guvernman. Li grav. FMI pe tir sonet alarm lor balans peyman. Sa osi, li grav.

Me dan sa lartik la, nu pu get stagnasyon lekonomi dan term ki sistem kapitalis limem li get li, setadir, eski li pe marse dapre so prop mezir, setadir krwasans.

Dan moman kot tu aktyalite pe santre lor repriz Parlman ek deba lor mini-amandman Konstitisyon, sitiasyon ekonomik pe kontiyn agrave. Dayer, a son tur, sa sityasyon ekonomik pe fer patron met presyon pu Travayis ek MMM vinn ansam, alor zot servi kuma “zuzu” sa mini-amandman la.

Bann indikasyon montre ki investisman piblik ek prive finn bese. Investisman ki sekter prive pe fer an gran proporsyon pe al dan sekter imobilye, enn sekter ki finn satire e pena lavenir. Lezot sekter tradisyonel kuma lindistri sikriyer ek turism ankriz. Malgre tusala, Guvernman ek patrona pe kontiyn persiste avek mem kalite politik ekonomik, setadir enn politik ekonomik kot pena kreasyon lanplwa lor baz permanan, e ki pa reponn a aspirasyon ek nesesite lamas dimunn ek klas travayer.

Lindistri Sikriyer ek spekilasyon imobilye
Lindistri Sikriyer ankriz. Tusala ti previzib. Pri disik lor marse Eropyen pe kontiyn bese. Sa bes pri la, li rezilta sirplis disik lor marse Eropyen depi prodikter betravye ek depi pei BRICS. Malgre sa, Guvernman pe kontiyn donn serom sa sekter la, atraver sibvansyon ek konsesyon. Deza Guvernman finn anons sibvansyon Rs2,000 par tonn disik a tipti ek mwayin planter pu kontiyn res dan prodiksyon disik. Gran planter ek tablisman pe dimann mem sibvansyon, me deza zot pe benefisye gro konsesyon lor tax lor konversyon later agrikol pu zot proze imobilye. Lot gro konsesyon indirek ki Lindistri Sikriyer gayne se atraver milyar rupi investisman piblik ki finn ena dan konstriksyon larut pe ede. Sa bann diferan proze larut ki travers dan buku plas dan karo kann tablisman ede pu akseler zot proze imobilye osi byin ki zot kann ek zot disik. Dayer, sa semenn lamem patron TERRA finn anons kuma so proze imobilye dan Lenor ki inplik 200 arpan later finn vinn vyab apre konstriksyon larut Verdun-Terre Rouge. Lezot grup dan Lindistri Sikriyer atraver Moris finn rant anplin dan devlopman imobilye avek fasilite ki pe gayne ar nuvo larut.

Guvernman Travayis pa zis finn servi lamone “akonpaynman” depi Lerop pu kontiyn donn serom Lindistri Sikriyer, me osi finn servi fon piblik depi tax pu devlop larut ki pu benefisye patron sa lindistri la.

Anmemtan, Guvernman fer konsesyon a kapitalis dan proze Neotown ek Jin Fei, ki gran proporsyon zot plan dedye a konstriksyon apartman.

LALIT nu kont sa kalite politik devlopman Guvernman, ki pe betonn later agrikol e fer konsesyon a later stratezik otur lepor. Sa konsesyon pe fer a investisman prive ki pa interese ar prodiksyon, ni a keasyon anplwa, ni a sekirite alimanter, me plito a spekilasyon.

Kriz dan lezot sekter
Turism
Sekter Turism pe fer fas a enn bes dan to-okipasyon. Anfet, dernye 5 an finn konstrir 20 nuvo lotel, 1,700 lasam anplis. E nomb turis pe stagne, malgre zefor rekrit plis depi nuvo marse kote Lasinn sirtu. Me, li enn sekter ki depann lor buku fakter. Par exanp, kriz zonn ero pe kontiyn afekte nomb turis. Plis ena buku lezot pei ki pe depas Moris anterm expansyon.

Sekter Turism ena enn andetman ki finn ogmante pu vinn ziska 47 milyar rupi. Sa kalite det li kapav destabiliz sekter banker limem.

Konstriksyon
Anmemtan, ena enn resesyon kote konstriksyon. “Dream Bridge”, par exanp, finn zele. Li finn res imaziner. Pena nuvo gran proze konstriksyon lor santye. Sa sekter la ena det anver labank ziska 75.9 milyar rupi. Eski nu pa pe diriz ver enn lot “bil” (bebel) imobilye dan Moris? Ansam ek landetman kote turism, sa landetman aksantye problem deza grav.

Ena lezot proze kuma Tianli. Li, 8an desela ti sipoze enn gran proze, kot anfet 172 arpan bon later agrikol finn detrir pu fer plas a enn zonn ekonomik. Guvernman ti fini depans plis ki Rs500 milyon rupi dan infrastrtiktir e ankor plizyer milyon pu dedomazman bann planter. Me proze Tianli pa finn demare, Jin Fei ki finn vinn ranplas li.

Proze Jin Fei pe met plito lanfaz lor devlopman imobilye, e asterla Premye Minis pe fer nuvo lanons pu uver sa zonn a antreprener Moris. Eski sa reprezant enn lot form “demokratizasyon lekonomi”, a la Ramgoolam, sirtu kan eleksyon zeneral pe koste?

Komers
Depi kumansman sa lane plizyer santenn ti-komers pe gayn difikilte pu opere e finn bizin ferm laport. Konfli ant ti-marsan ek proyiter latab bazaar pe kontinye. Market Traders Association pe donn mo-dord pu pa pey Trade Fees e anmemtan zot pe anons purswit kont Komiser Lapolis. Dapre zot, Komiser Lapolis pa pe met an aplikasyon zizman lakur konsernan marsan anbilan otur bazar Port-Louis.

Sa konfli ant ti-marsan ek komersan pe amenn buku tansyon dan Port-Louis. Li enn tansyon ki truv so rasinn dan lefet ki ena bes dan puvwar dasa akoz kriz ekonomik, e pert kliyantel ver tu sa bann “morl” partu-partu dan Moris, kot ena lavant fri, legim ek linz bonmarse, osi byin ki item delix.

Sekter finansye
Kriz karakterize par gro landetman bann konpayni dan sekter imobilye vizavi labank. Ena enn labsans investisman prive dan proze ki lye ar prodiksyon kot ena kreasyon lanplwa. Konsernan investisman piblik ena enn bann gran proze Dream Bridge ki ena Rs8 milyar rupi, finn abandone . Lezot proze kuma Bagatelle Dam an gran difikilte.

ICT
Sekter ICT ki pe donn laparans ki pena problem, kan li anfet dwa plis ki 2.3 milyar rupi a labank, li osi. Buku zenn ki fek kit lekol pe gayn travay dan sa sekter la atraver proze YEP (Youth Employment Programme), ki Xavier Duval ti met dibut. YEP reprezant enn fason degize pu Guvernman donn sibvansyon sa sekter la.

Ki parti politik dan Parlman pe Fer?
Fas a sa kriz ekonomik grav, bann parti politik dan Parlman byin okipe ar zot koz-koze, zot proze lalyans elektoral onn ek of. Tusala maske lefet ki zot pena okenn program pu propoze pu remedye sa kriz profon la.

Program LALIT
Onivo LALIT nu an prosesis pu remet azur nu program dan kontex eleksyon zeneral ki pe vini. Nu program pu santre lor nesesite pu mobilize pu enn Program pu enn Lekonomi Alternativ, alternativ a kann, textil, imodilye ek turism, amizir zot kolaps, enn apre lot.

Nu pu osi inklir dan nu program tu demand ki finn devlope dan nu travay tulezur dan diferan fwaye de lit.