Finance Capital in Times of Globalization by Ram Seegobin (in Kreol)
03.04.2014
Kapital Finansye lepok Globalizasyon par Ram Seegobin
Anba nu pe reprodir konteni 3yem sesyon LALIT so “Stedigrup lor Kapital Finansye”, kot 17 dimunn pe partisip dan enn letid ansam, le 2 Avril 5:30 pm.
Premye 2 sesyon ti lor priz puvwar kapital finansye exakteman 100 an desela; nu ti lir tradiksyon an Kreol Lenin so analiz lor sa priz puvwar la, e so lyin avek konsantrasyon kapital ek lamonte linfliyans labank ek lezot institisyon finansye, liye ansam avek devlopman kapitalism dan enn sistem inperyalist ki o-puvwar. Setadir, 100 an desela kapital finansye ti deplas lezot form kapital (minnyer, agrikol, mem indistriyel) depi zot rol santral. Me, revolisyon klas travayer dan Larisi finn dornt kapital finansye, e Leta Burzwa partu dan lemond finn siprim bann exse kapital finansye pandan 70 an desela, ziska bann lane 1980, kot inplozyon sistem welfer styet (sosyal demokrasi), inplozyon sistem sovyetik, ek inplozyon bann reyn sosyalizant Tyer Mond finn mark retur politik liberal, kot kapital finansye re-vinn o-puvwar.
Ram Seegobin finn dekrir sa re-priz puvwar la, pandan 3yem sesyon.
Kozri Ram Seegobin
Li finn dir reyn kapital finansye li liye enn-dan-lot avek neo-liberalism ki opuvwar zordi. Ki neo-liberalism ete? E kot li sorti? Sa pu fer baz so prezantasyon. Li finn dir ena 3 laspe ladan:
1. Enn reyn politiko-ekonomik dan diferan pei.
2. Pwa bann gro konpayni ki ena monopol; pwa bann konpayni milti-nasyonal dan lekonomi ek politik bann pei.
3. Dominasyon kapital finansye onivo mondyal.
Neo-liberalism, li asosye ar 2 per dimunn. Dabor ar 2 ekonomist Amerikin ki ti pe travay de-konser dan bann lane 1960, tulde depi Liniversite Chicago. Zot apel Milton Friedman ek Friedrich von Hayek.
E zot finn devlop seki apel “lekol Chicago” avek sutyin enn bayer-de-fon de-drwat, ase extrem drwat, apel “Heritage Foundation”.
E kote politik, neo-liberalism asosye avek lefe politik Premye Minis Britanik Margaret Thatcher ek Prezidan USA Ronald Reagan, ki zot osi ti pe travay ansam, dan lane 1980.
Ena 5 eleman ki inplike dan neo-liberalism, 5 rol santral neo-liberalism modern, tu liye enn-dan-lot:
1. Liberalism ekonomik , setadir ogmantasyon rol sekter prive dan lemond.
2. Institisyon enn reyn “komers lib”, setadir tir tu baryer tarif ek kota lor inportasyon, par exanp. (Mem si pei pwisan pa oblize swiv sa.)
3. Luvertir “marse” dan sak pei a kapital ek marsandiz depi deor. (Sa osi, pei pwisan gete limem.)
4. Privatizasyon, setadir rediksyon rol Leta dan lekonomi.
5. Dereglemantasyon: sa inklir zafer kuma eliminn kontrol pri.
Li interesan pu get sa nuvo priz puvwar neo-liberal la, de-pwin-de-vi enn kestyon: Kifer ena sa lax Anglofonn? Kifer sirtu UK-USA ki alatet sa reyn par kapital finansye zordi? Kot sa sorti?
Anfet apre Premye Ger Mondyal 1914-1918, kan Lalmayn ti rwine, bann Alye ki ti gayn Lager ti ule fer Lalmayn ek bann Alman pey fre lager. Ondire ti ena sa instin pu fer perdan peye pu Lager la. Sa politik la finn debus direk lor lor gran Krash ek gran kriz ekonomik bann lane 1930, e lamonte fasism finn akonpayn sa kriz la.
Alor, kan 2yem Ger Mondyal vini an 1939, dan kumansman Lager, an 1941, Prezidan USA, Franklin D. Roosevelt ek Premye minis UK, Winston Churchill, zwenn omilye Atlantik, lor enn navir. Zot tulde siyn enn lakor apel “Atlantic Charter”, laba omilye lamer, omilye enn lager sanglan. (Anpasan, lakor la ti siyne 11 Ut, 1941, zur mo nesans!) Sa “Atlantic Charter” la ti viz pu etablir lasandans Lamerik. Avan 2yem Ger Mondyal, pei dan Lerop kuma Grand Bretayn, Lafrans, Lespayn ti ena zot lanpir, sakenn. E zot ti kontrol komers laba. E USA ti gayn difikilte pu penetre sa bann lanpir la. “Atlantic Charter” ti viz pu permet USA vinn for apre Lager, an-esanz pu li sutenir Grand Bretayn dan Lager. Kloz ki ti permet sa sete: tu Leta pu ena “access, on equal terms, to the trade and raw materials of the world which are needed for their economic prosperity”. Anfet, li ti ule dir USA kapav rant partu pu komers e pu tir matyer brit – sirtu kot avan ti ena bann lanpir Eropyin.
Pandan Lager, USA ti pret larzan ek materyel pei Lerop, e lerla avan Lager fini, setadir an 1944, USA ti reysi etablir enn “Sart” apel Bretton Woods. Anmemtan konferans Bretton Woods ti met dibut World Bank ek Fon Moneter Internasyonal. Kondisyon Bretton Woods ti telman anfaver USA, ki bann pei Lerop, mem si zot ti siyne, pa ti pe ratifye, ziska ki apre lager, kan zot ti rwine, kan zot ti konpletman bankrut, lerla USA kumans pret larzan , par milyar ar Grand Bretayn , lerla li ratifye.
Sa montre rasinn sa lax UK-USA.
Bretton Woods so prinsip zeneral, kuma sa enn kloz dan “Atlantic Charter”, ti pu uver marse a marsandiz ek kapital. Sa ti problem USA avan lager, ti ena lanpir ferme. Zot pa ti kapav ena akse egal a matyer brit. Bretton Woods ti osi asir enn politik moneter byin strik, baze lor dolar, ki ti ena lor (stoke dan kofor) kuma garanti. Argimantasyon ki zot ti met par divan pu zistifye sa, sete si pa uver marse partu e si pa etablir enn sistem pu to desans, pu regayn mem problem apre WWI.
Byin vit apre, enn zafer interesan arive. Dan bann lane ’50, an 1955, enn grup etidyan Ekonomiks sorti Chili, zot al swiv kur University of Chicago su Milton Friedman ek Friedich von Hayek. Formasyon monetarist, ekonomiks dedrwat. Dan bann lane ’60 zot return Chili. Sa grup la ki apel “Chicago Boys”, bann disip Friedman ek Hayek. Zot kumans prepar terin pu politik ekonomik ki pu anfet plitar met an-viger, kan Zeneral Pinochet, sa buse la, sezi puvwar par enn ku-deta.
Alor, zot fini kumans prepar Chili. Salvadore Allende ti Prezidan Chili, eli demokratikman an 1970. CIA organiz rezistans kont so politik sosyalizant, anfet li met dibut rezistans tit-burzwa ek mwayenn burzwazi kont Allende. Dan ku deta Pinochet, sutenir par CIA, zot ranvers Allende. Sa ti an1973. An 1975, kan Pinochet fini instal so diktatir, lerla Friedman, an personn, al azir kuma “Konseye Ekonomik” pu Zeneral Pinochet.
Sa-mem ki finn permet Chili vinn veritab laboratwar pu devlop sa politik neo-liberal, sa ideolozi neo-liberal la. E ti fer li su enn diktatir. Par milye dimunn ti asasine, par dizenn milye anprizone, pardizenn milye disparet net. Alor, kumsa ki bann ekonomist depi Liniversite Chicago al servi Chili kuma enn laboratwar, pu teste teori Friedman ek Hayek dan lapratik. E li ti enn politik apel “monetarist” – setadir samem seki Friedman ek Hayek ti prone.
Apre bann lane ’60, finn ena enn ezemoni total USA. Sa ti depi zis apre 2yem Ger Mondyal (apre Atlantic Charter ek Bretton Woods). Me, li finn kumans efrite.
Premyerman ti ena devlopman Marse Komin (seki pu vinn Linyon Eropyin). Apre, Zapon ti pe rebatir so lindistri. Plis ti ena emerzans ekonomik “Blok Sovyetik”. Alor, USA nepli ti ena ezemoni onivo lekonomi mondyal. E dan bann lane ’60, USA ti al rant dan Lager Vietnam, kot so depans ti astronomik. Sa finn afebli so lekonomi buku. Ariv sa realite la – kan ena emerzans nuvo sant ekonomik – USA realize ki lakor Bretton Woods ki ti servi so lintere, nepli otan dan so lintere. Alor ki li fer? An 1971, inilateralman, li pran desizyon pu detas dolar depi lor. Ti apel sa “Shock Nixon”. Depi tu sa letan la, dolar ti res liye ar lor, setadir ena lor pu baking valer dolar. E akoz sa, buku pei ti servi dolar kuma zot deviz pu zot stok larzan, presizeman akoz li ti liye ar lor.
Alor, enn eleman santral dan Lakor Bretton Woods kolaps. To desanz lezot deviz nepli liye ek lor atraver dolar. Dan Moris, nu rupi, ki ti ena enn to desanz fix ek liv sterlin, Rs13.40 pandan buku lane, e liv sterlin ti ena enn todesanz fix ar dolar (1 liv ti egal 2 dolar). Lerla, preske tu deviz ki ti liye ar dolar. Apaprtir 1972, kan lakor Bretton Woods kolaps, tu deviz “flote”. Valer deviz deside par “lof” ek “demand”. E dolar kapav inprime, kuma kontan, akoz lezot pei pe kontiyn servi li pu zot rezerv.
Lerla, dezyem gran sanzman, an 1973 gayn kriz petrolye. Pri tu fyuel trible – lesans, dyezel, dilwil lurd, petrol. An Angleter, parexanp, ti ena rasyonnman lesans lor filing. Sak sofer gayn tan par semenn. (Mo ti pe travay dokter, alor mo ti gayn mo rasyon de-baz plis enn sipleman antan ki dokter, akoz oblize buze par loto.) Sa kriz petrol, li osi, ti vinn kree problem terib pu tu pei Tyer Mond, tu ansyin koloni, anfet tu pei ki pa exportater petrol. Rezerv an deviz tu sa bann pei la, li kareman disparet – zis pu peye pu petrol inporte. Pri tu fyuel triple. Moris, e lezot, rant dan kriz ekonomik terib.
E lerla, enn trwazyem gran devlopman, re-gayn devlopman ubyin ranforsisman sa lax USA-UK. Sann fwa la, Margaret Thatcher (Konservater) ek Reagan (Repiblikin de drwat) fer enn joint-vencher, zot kareman aplik politik Friedman-Hayek ki ti fini teste an Chili.
E katriyeman, ariv lafin bann lane ’80, nu gayn eklatman USSR, e sa kit terin lib pu dominasyon kapital finansye, sistem neo-liberal, bann “monetarist” de drwat, dan lemond antye.
Kimanyer sa politik Friedman-Hayek ki Thatcher ek Reagan adopte ti aplike – kot Thatcher, par exanp, ti zis al delavan dereglemante, privatize – vinn dominan dan lemond partu? Sa li ti atraver enn seri institisyon, an okirans, 2 institisyon depi Bretton Woods, FMI ek Labank Mondyal, plis US “Treasury Department”, setadir so minister Finans. Alor, an 1989, lane ki USSR eklate, IMF-WB ek US Treasury, asize ansam e zot devlop enn program ki plitar apel “Washinton Consensus” . IMF-WB, Minis Finans USA, zot devlop enn program, zot asiz dan Washington, devlop li, e li apel Washington Consensus – seki sertin finn apel “enn fondamantalism du marche”. Dapre zot “le-marse” li desid tu, e li bizin desid tu: pri, to dintere, to desanz. Lalwa di-marse reyne.
Ki ete sa Washington Consensus? Ena 5 eleman ladan, enpe liye enn dan lot.
1. Seki zot apel “disiplinn fiskal”. Sa li enn kondisyon selon lekel enn Guvernman fode pa fer enn pei ena defisit bidzeter. Bizin ena ase reveni pu zot depans. Avan sa, sirtu apre Milton keynes, tu dimunn ti kone ki Leta pa sipoze balans so bidze sak lane – li pran prete, li tir bonds, li eponz larzan ek labank, li eponz larzan ar piblik. Kifer? Akoz li Guvernman. Me, Washington Consensus dir pei la bizin limit so defisit, e si li dwa, li al get FMI, pran prete. Me, li inportan remarke ki sa “lalwa” la, li aplike a tu dimunn, tu pei setadir, me pa a USA. USA so Guvernman li, li kree defisit tultan. Ki li fer pu li peye? Sinp. Li inprim larzan.
Ti ena enn Guverner Labank Federal dir “Nu ena lakle linprimri, kifer nu onte pu servi li?” Si depans Guvernman li plis ki so reveni, abe, zot zis inprime. Kimanyer zot kapav fer li? Ave, zot kapav fer li, akoz guvernman lemond antye pe servi dolar kuma larzan rezerv. Enn-de bann premye zafer dan Washington Consensus se lezot pei , me pa USA bizin balans zot bidze.
2. Sifte maximem depans Guvernman lor infrastriktir ver depans ki fasilit lavansman kapitalism, ek favoriz kapital.
3. Reform sistem tax. Sifte depi tax direk ek tax lor larises, ver Sales Tax, VAT. Parski inkom tax li taxe dimunn ris (e pli gran pursantaz zot reveni), sa dapre zot li pa bon. Bizin al ver VAT, zot dir, akoz li taxe tu dimunn, ris-pov tu – e li taxe dimunn pov enn pli gran pursantaz so reveni ki dimunn ris. Sa li bon!
4. Tu to dintere bizin determine par le-marse. Guvernman pa gayn drwa fixe li, pu ankuraz tel ubyin tel investisman.
5. To desanz bizin “konpetitiv”. Sa vedir fode to-desans favoriz lantrepriz kapitalist ki dan exportasyon. e.g. Rann T-shirt Moris pli bonmarse pu vande deor, konpare ar lezot pei, ubyin fer pri disik pli profitab.
6. Liberalizasyon komers. Komers bizin lib net. Dan Moris, apre Lindepandans, ti ena bann “kota” fixe lor inportasyon par exanp. Moris ti ule devlop so lekonomi pu li nepli depann lor UK, Lafrans, etc. kuma tifer avan, akoz sistem kolonizasyon li ti pe inpoz lor koloni ki li prodir matyer primer, lagrikiltir ek minn. Alor, tu ex-koloni ti ena lekonomi byin su-devlope. Ti pe zis furni matyer premyer. Me, kan pei vinn indepandan, natirelman li viz pu devlop so prop lindistri. Isi ti ena lizinn savon, delwil, zalimet, savat, ti apel sa lizinn “import substitution”. Li ti pe prodir pu marse lokal, setadir pu sibstitye seki ti pe inporte. Alor, pei Moris, kuma tu pei Tyer Mond, ti met tarif baryer, import dyuti, mem kota lor inportasyon. Dan bann lane ’70, ti ena enn lantrepriz met dibut pu prodir medikaman, fer konprime. Parasetamol, aspirin, etc. Pu sa lizinn marse, Guvernman ti met enn kota. Farmasi pa ti gayn drwa inport plis ki tan parasetamol, par exanp.
7. Bizin uver a investisman etranze.
8. Bizin privatizasyon galor. Guvernman bizin retir li depi aktivite ekonomik. Kuma Mme Thatcher ti fer lor enn gran lesel.
9. Bizin de-reglemantasyon, sirtu sekter finans, me anfet partu tir proteksyon ki ti ena pu sitwayin.
10. Pei bizin garanti “drwa propriete prive”. Fode pena kloz dan lalwa, ni Konstitisyon, ki permet Guvernman plitar vinn nasyonalize. Si Guvernman kapav nasyonaliz investisman, sa enn mari traka pu bann investiser. Alor, bizin garanti pu drwa propriete.
Anfet an 1983, Aneerood Jugnauth ti pas enn lalwa apre kasir Guvernman MMM-PSM. Li ti sanz Konstitisyon pu permet nasyonalizasyon. Nu pa tann li buku, me sekter prive, IMF, WB pe tultan dir Guvernman ki li bizin sanz sa. Sityasyon politik dan Moris pa permet nerport ki Guvernman avantire pu sey sanz sa. Me, kan ena koze lor amandman Konstitisyon nu bizin res vizilan.
Sa Washington Consensus la – ek plitar World Trade Organization (WTO) integre ladan, sirtu pu komers – ti inpoze sirtu apre kriz petrolye ek problem ekonomik dan Tyer Mond. Par exanp, dan bann lane ’78, ’79, Moris ti ena zis 12 zur inportasyon. Sa vedir rezerv an deviz ti’nn disparet. Moris pa ti ena mwayin balans so inportasyon, alor IMF prete. Me ... lor kondisyon. Lor “Structural Adjustment Program”. Ki ete sa? Li exakteman seki li dir li ete: aziste tu striktir u pei, an-esanz pu larzan prete. Labank Mondyal, li osi, li pret larzan anform kapital pu infrastriktir, me a-kondisyon. Zot inpoz kondisyon apre “konsey” ki zot donn u – bizin privatiz telecom, lepor, ayropor, dilo CWA. Zot vini ar sa konsey la.
Apartir, 1995, Washington Consensus vinn enn Labib pu tu Guvernman antye lemond. USA, li tuzur, mem li nepli ezemonik, ena lemwayin pu inpoz li lor tu bann pei.
Ena enn lot zar institisyon inn rant an-ze, lazans notasyon. Kuma Moodys. Zot, zot vini, zot oto-proklame, zot get u lekonomi, u sistem banker, u to dintere, lerla zot dir, dapre zot kalkil, lasante u sekter finansye pa tro bon, sipa li enpe bon, sipa li siper-bon. Lerla zot dir u ti ena “AAB” sipaki A+, anfin zot donn u enn notasyon. Lerla, sa li servi par labank komersyal enpe partu dan lemond. Si Moodys bes notasyon Moris, zot pe dir Moris so kapasite pu ranburs lonn pa tro bon. Alor si Moodys inn dir sa, lerla kan Moris bizin enn lonn pu Ring Road, par exanp, li pe pran prete, me, kan li al pran larzan prete ar enn labank komersyal lot pei, zot pu gete ki Moodys inn dir. Si u kapasite ranbursman pa tro bon, si risk la ot, li azut 2% lor u to dintere akoz sa risk la.
Alor, Moodys vinn enn zandarm pu inpoz sa bann espes regleman neo-liberal, regleman “monetarist” la. Personn pa finn elir zot. Me, zot mem zot donn u sa notasyon la.
Alor, tu sa birokrasi (FMI, Labank Mondyal, WTO, Moodys, etc, li vinn etablir seki nu kone kuma sa “lekonomi neo-liberal” antye lemond. Li truv so surs inpe dan sa bann laranzman ant USA ek UK pandan Dezyem Ger Mondyal, lerla finn gayn plis lanpriz pandan kriz petrolye, e vinn ezemonik kan anmemtan USSR eklate, sosyal-demokrasi dan Lerop efondre, bann rezim sosyalizant Tyer Mond tonbe, lerla Washington Concensus atraver IMF, WB, WTO, vinn inpoz sa lekonomi neo-liberal antye lemond.
Alor, seki Friedman ek Hayek ti mazine a lepok, seki Thatcher ek Reagan ti aplike, seki finn inpoze atraver lonn atraver IMF-WB, apre ki li finn teste dan laboratwar Chili dan diktatir Pinochet, li finn zordi vinn global.
Sa listorik montre kimanyer ezemoni USA apre WW2 finn finalman konverti an globalizasyon kapitlaist, domine par kapital finansye.
Sa amenn nu 2007, kot gayn enn kriz total dan sa sistem la. E sa pu tem pu nu prosenn sesyon dan 15-zur.
Me, an konklizyon, mo ti pu kontan mansyonn enn Marxist, zeograf, Amerikin apel David Harvey, ki ena kamarad finn lir, ubyin get ti-you-tube. Li finn dekrir neo-liberalism kuma enn proze politik klas burzwa onivo mondyal . Dan so fondman-mem, neo-liberalism li pa zis enn teori ekonomik, dan so fondman-mem li anfet enn proze politik burzwazi onivo internasyonal . E nu finn truve manyer ki finalman li finn inpoz li. Andot mo, li enn kont-revolisyon organize par burzwazi. Sirtu kan konpran li ant lane depi 1946-60, kot partu-partu ti pe ena gran gran muvman dekolonizasyon, lamonte sosyal demokrasi, welfer styet, sulevman an 1968, tusala sa proze neo-liberal finn vinn ranverse. Avan sa, su presyon depi USSR ki ti met dibut par enn revolisyon proletaryenn dan so zenez, buku pei kapitalist Lerop, mem USA, ti bizin sede a demand klas travayer. Roosevelt ti mem amenn enn “New Deal” pu klas travayer dan USA apre gran depresyon ekonomik, dan UK ti ena devlopman “National Health” apre Lager, e enpe partu ti gayn ledikasyon gratis, ti gayn alokasyon somer, ti gayn tu kalite drwa ekonomik ek sosyal. Lafrans parey. Timem ena Guvernman avek eleman kominist. Su inpilsyon USSR ek Lerop de Les, burzwazi dan Lerop de Lwes ek USA ti bizin sede fas-a demand klas travayer.
E sa program Friedman-Hayek ek Thatcher-Reagan li ti viz pu ranvers sa trennd ver plis distribisyon larises. Ranvers sa trennd ver plis kontrol Leta lor lekonomi. Me, li ti enn proze politik met dibut par burzwazi, li-mem. Li pa zis enn proze ekonomik, me li enn proze fonsyerman politik. “Lane Thatcher” ed nu konpran li. 1979-90 Thatcher finn kas lerin sindika travayer, li finn kareman ferm minn sarbonnter, li finn fer rekil dan National Health, dan sistem pansyon, dan sekirite sosyal, dan alokasyon somaz. Li ranvers tu gin fer par klas travayer. E li fer li dan enn fason delibere. Li enn proze reflesi.
David Harvey montre ki li enn proze politik de-klas. Sinon pena buku lezot explikasyon.
E seki pe kontiyne azir dan sa lespri la zordi, se G7 ek G-20. Davos pe kontiyne li. U gayn enn sef deta kuma Premye Minis Moris, Navin Ramgoolam, li fyer ki li finn al Davos.
Apre sa papye prezante par Ram Seegobin la, ti ena deba, kestyon-repons, diskisyon uver.
