LALIT's proposals on electoral reform (In Kreol)
08.09.2013
Propozisyon LALIT pu Reform Elektoral
Nu bi se pu aprofondi demokrasi maximem posib dan sistem aktyel. Nu bi se pu inklir lamas dimunn, onivo kartye, sayt travay, dan deba lor kimanyer fer sa. Nu pa interese pu promuvwar nu lintere partizan a kur term, ni pu redwir size la a poz kandida ubyen mem zis tir Best Loser. E nu konsyan ki enn sistem elektoral, li enn mwayen. Demokrasi li enn mwayen. Li mwayen pli bon pu asir lavansman nu program politik ki viz pu redistribiye later, asir laliberte, asir manze ek lozman pu tu dimunn, asir drwa fam, asir enn sistem legal pli zist, lite pu egalite de klas, setadir enn sosyete san klas.
LALIT propoz:
Bizin aprofondi demokrasi par tir tu antrav anti-demokratik pu vinn depite, setadir tu antors kote bizin koz Angle Franse, konn lir ekrir, si travay servis sivil, kontra travay pa bizin gayn drwa anpese, pa bizin deklar kominote.
o Bizin agrandi Parlman pu ki lezislatir (tu depite lopozisyon ek bak-benncher) gayn plis pwa vizavi exekitif (setadir Kabine Minis) anterm nomb. Sa osi enn aprofondisman demokrasi. Dayer, popilasyon Moris inn duble depi Lindepandans, alor Parlman bizin expann zis pu res parey.
o LALIT propoze ki nu vot 4 depite par sirkonskirpsyon, 3 pu Rodrig ek 1 pu Chagos (inklir Diego Garcia). 4 x 20 sirkonskripsyon, plis 3 plis 1, li ariv 84 syez.
o LALIT met buku linportans lor lefet ki sak depite bizin redevab anver elekter enn sirkonskripsyon. Li permet kontrol demokratik lor depite par elekter enn landrwa.
o Plis nu propoz azut 20 depite ki elir par Reprezantasyon Proporsyonel par parti. Kumsa diferan kuran politik ena lavwa dan Parlman. Nu propoze ki zot tu sorti depi lalist kandida dan sirkonskripsyon, dan enn lord priyorite ki sumet a Komiser Elektoral avan eleksyon. Alor, sa 20 depite zot osi zot pu tuzur su kontrol demokratik elekter. Sa fer enn Parlman 104.
o Osito eli, parlmanter zwenn su prezidans ansyen spiker, elir enn nuvo spiker.
o Lerla sa nuvo Parlman elir Premye Minis. Setadir Premye Minis so manda sorti depi Parlman, pa depi puvwar restan depi Larenn. Ala enn lot aprofondisman demokrasi. (Li pu mem dimunn, me prosesis la pu eklere.)
o Kan Premye Minis fini pret serman, deswit li revinn Parlman, li propoz so kabine antye, ki Parlman elir an blok ubyin rezete an blok. Ala enn lot aprofondisman demokrasi. Pa zis Premye Minis ki nom Minis, me Depite ki elir zot. (Li pu mem dimunn sirman, me prosesis la pli eklere.)
o Prinsip demokratik exzize ki dimunn ki elir kikenn gayn drwa revok li. Li kumsa deza Moris dan lasosyasyon, koperativ, sindika. Kote elektoral, li ule dir drwa pu elekter enn sirkonskripsyon revok so depite; drwa pu depite revok Minis, e mem Premye Minis.
o Premye Minis gayn drwa disud Parlman re-al ver leper nerport kan.
o Sistem Best Loser kominal li pu nepli ena so rezon det kan ena Reprezantasyon Proporsyonel ek ena 4 depite par sirkonskripsyon.
o Nu propoze ki asire ki ena fam kandida dan mem fason similer a Local Government ek par altern jennder dan lalist parti pu RP.
Alor, nu bi se pu aprofondi demokrasi e fer sa aprofondisman vinn santral dan deba lor reform elektoral. Li vo lapenn mansyone, ki manyer ki LALIT finn devlop so propozisyon, sa osi, ti demokratik. Nu finn fer enn seri 6 reynion parti, me nu ti uver zot a manb lezot lorganizasyon pros ek avoka, sak 15-enn Samdi. Tu dimunn finn travay pu konpran sistem existan, lerla diskite, ariv propozisyon ki nu finn ekrir lao.
LALIT ti adres kopi nu propozisyon a sak depite. Lapres ti kuver nu propozisyon. Zot lor nu websayt www.lalitmauritius.org Me, deba pankor al parmi lamas dimunn.
9 Septam, 2013
***********************************************************************************************
Ki Ete Sistem Elektoral, e ki sa Vedir “Reform Elektoral”?
Reform elektoral konsern amelyor sistem elektoral. Me avan nu sanz kiksoz fode nu kone ki li ete. Ki ete “sistem elektoral” aktyel? An bref, li sa sistem kot totaliz vot elekter pu ariv form enn Guvernman.
Sistem elektoral aktyel:
o Pei la divize an 21 sirkonskripsyon.
o Enn fwa 5 an, tu elekter al vote dan enn parmi sa 21 sirkonskripsyon, pu 3 kandida Moris, 2 Rodrig.
o Lerla gayn 62 parlmanter eli first-three-past-the post.
o Apre eleksyon, Prezidan Repiblik apel enn dimunn kuma Premye Minis. Sa puvwar Prezidan pu fer sa li enn restan puvwar feodal, kolonyal Larenn. Prezidan swazir enn dimunn ki finn resevwar vot bann elekter dan enn sel sirkonskripsyon. E avredir, Prezidan la pena okenn fason konstitisyonel pu kone kisannla anfet komann enn mazorite, pu li apel li kuma Premye Minis. Li bizin fye lor lagazet prive ek lafis parti politik lor kolonn pandan kanpayn. Dayer, enn kandida premye ministeryel kapav pa eli dan so sirkonskripsyon.
o Ena enn lot zafer ki arive. Apartir enn Annex atase ar Konstitisyon Moris, Komiser Elektoral nom ankor 8 Best Loser lor baz kominote ek/ubyen parti, purvi zot nominasyon pa sanz rezilta eleksyon. Suvan Lakur Siprem inplike dan prosesis nominasyon la, telman li enn Annex bizar. Suvan nom mwins ki 8.
o Premye Minis ena buku puvwar apartir moman li nome. Premye puvwar la se li nom tu so Minis, li.
o Premye Minis ena puvwar ranplas so Minis kan li ule, disud Parlman kan li ule, alor, efektivman limem ki amenn tu lalwa, tu politik Guvernman.
o
(Listwar deryer sa sistem la, se PMSD ek CAM ti amenn kanpayn anfaver reprezantasyon proporsyonel. Me, Travayis so laliyn anfaver “first past the post” ti gayne. Me, li ti gayne avek 3 konsesyon: ena 3 eli par sirkonskripsyon (pa enn sel), ena sirkonskripsyon diferan grander, ek ena Best Loser kominal. Batay pu proporsyonel finn repran apre Lindepandans, premye par UDM, lerla par MMM.)
Alor, kan dimunn koz “reform elektoral” zordi, zot sipoze pe koz sanzman sa sistem ki nu finn erite depi Lindepandans, ki nu finn dekrir lao.
Konfizyon lor ki ete sistem elektoral, lor ki ete “reform elektoral”
Akoz finn ena buku lintere partizan, suvan konzonktirel, sa finn vinn kree konfizyon dan latet dimunn. Tu zurnalis, par exanp, pe naz dan sa konfizyon la. Telman konfizyon li zeneralize, ki pu nu-mem nu bizin fer zefor pu konpran ki reform elektoral ule dir, ki li pa ule dir.
o Kan Berenger ek Jugnauth (apre eleksyon 2000) donn lord Sachs pu get “reform elektoral”, zot atas pu zot lintere partizan, lezot size divers ki vinn enpe kuma lake ferblan e.g. puvwar Prezidan, vot elektronik, finansman parti politik.
o Navin Ramgoolam al pli lwen ankor an 2010, li pa zis atas lezot size kuma lake ferblan ar size “reform elektoral”, me li kareman gonfle size net. Bizlall ek Subron prepar terin pu li, li vinn inklir “Nuvo Konstitisyon” ek “2yem Repiblik” dan size “reform elektoral”.
o Anmemtan, Rezistans suvan redwir “reform elektoral” a enn size pli restrin, setadir “tir Best Loser”. Anfet Best Loser, li kuma enn poro lor Konstitisyon, ki rann li kominal. Kominalis institisyonalize, par kont, li finn vinn enn imans problem; li sertenman pa konsern zis Best Loser.
o Anplis ena enn lot konfizyon ki Blok 104 inn kree. Zot dir dan zot propagann lor radyo ki zot ka viz tir BLS, tandi ki dan zot afidavit, zot zire ki, si zot gayn zot ka, sa pa pu zenn loperasyon Best Loser. Tu seki zot ule, zot dir su serman, se drwa poz kandida, san met kominote. Anfet drwa poz kandida, li osi enn imans problem, kot ena buku antors lor drwa dimunn vinn depite apar sa enn la.
Propozisyon pu sanz sistem
o Rapor Sachs (plis Tandon ek Ahnee) - 2002
o Rapor Selek Komiti Collendavelloo MMM, plis Rapor Minorite Leung Shing MSM – 2004
o Propozisyon LALIT (get lot kote) – (1999, 2001 ek 2010)
o Rapor Carcassonne, 2011.
o Propozisyon Sithanen, 2012.
o Zordi nu “An atandan White Paper Navin Ramgoolam”.
