Workers Rights and Labour Laws by Ram Seegobin (In Kreol)

10.08.2013

Intervansyon Ram Seegobin dan Lekol de Kad LALIT, dimans 28 Ziyet 2013 lor “Drwa dan Travay”

Sa sesyon la so tit li “Drwa dan travay”. Li pa dan nu lintansyon pu get tu bann lalwa dan travay dan tu detay, li pa pu telman interesan. Seki pu pli itil se pu gete kimanyer nuvo lezislasyon ki ena, otur travay, li afekte dimunn dan so travay. Mo pu get li dan enn format naratif. Setadir, mo pu kumanse kot enn dimunn fer aplikasyon pu kumans travay ek li fer so intervyu. Deza a sa nivo la ena enn premye lalwa ki resan, ek inportan. Si enn dimunn santi ki li finn fer so intervyu, li ena kalifikasyon pu travay la, ek li pa finn gayn travay la; si li santi ki ena kit diskriminasyon pu ninport ki rezon, aster ena lalwa travay kot li kapav fer enn reprezantasyon divan enn Equal Opportunities Commission. Li enn nuvo lalwa ki anpes tu kalite diskriminasyon onivo rekritman e onivo promosyon, lisansiman pli tar. Li enn nuvo lalwa ki fek pase ek ena enn Komisyon ki sipoze fer respekte sa lalwa la. Deza sa Komisyon la finn fini get buku ka kot finn ena akizasyon diskriminasyon, ki li lor rekritman, promosyon ubyen lisansiman. Sa komisyon la finn sulev enn-de bann zafer ase inportan ek interesan dan sa konba kont tu kalite diskriminasyon.

Kan u rant travay, ki diferan
Asterla, nu get sityasyon kan enn kikenn kumans travay.
Premyerman li bizin ena enn kontra, ki aster la li an ekri. Li kapav an Angle, an Franse me travayer la kapav egzize ki li an Kreol. Lontan laplipar ditan ti ena bann kontra verbal, savedir u gayn enn travay, ek tu dimunn asime ki u kone ki kondisyon, ki lapey. Li ti verbal. Me aster li bizin ekri. Li enn kontra ekri. Alor ki ena dan kontra la? Depi sekter a sekter li devet varye dan degre detay ki ena dan kontra la. Me seki kontra la determine li prinsipalman 3 zafer:
1. Li determinn ki natir kontra travay la li ete.
2. Li determinn ki scheme of duties (savedir li determinn ki travayer la sipoze fer u pa fer kan li pran sa travay la).
3. Li determinn bann kondisyon su lekel sa travay la pu fer.
Li vo lapenn fer resorti ki dan lepase ek asterla ena bann patron ki sey glis enn kloz anti-sindikal dan u kontra. U pu gayn travay la me a kondisyon u pa zwenn enn sindika. Sa li totalman ilegal, pa kapav ena sa kloz anti-sindikal dan u kontra travay.

Kimanyer kondisyon dan travay fixe
Kan nu get kimanyer kondisyon dan travay determine, la usi ena plizyer lalwa ek plizyer fakter ki determinn kondisyon travay.

Employment Rights Act
Premyerman ena lalwa ki apel Employment’s Rights Act (ERA) ki ti vote an 2008, e li inn ranplas Labour Act.
AwardDezyem fakter ki determinn bann kondisyon li bann Award. Bann Award ki fer swa par NRB dan diferan sekter travay dan sekter prive, ubyen par PRB ki determinn kondisyon travay dan sekter piblik ek dan bann para-etatik, zot determinn kondisyon, zot osi.

Lakor Kolektif
Trwazyem eleman li bann Lakor Kolektif, sa li enn lakor ki enn sindika ki rekoni, ki ena rekognisyenn, finn sinye avek patrona, e li determinn kondisyon travay. Ek sa lakor la li baynding. Savedir ki enn fwa ki enn sindika inn siyn enn lakor kolektif avek patrona, li baynding lor patrona usi ek li baynding lor tu travayer. Ki u dan sindika la, ubyen u pa dan sindika la, li baynding. Osi lontan ki sindika la ena rekonesans dan sa sekter la, lakor la li binding lor tu travayer dan seki apel enn Bargenning Yunit. Ala lalwa travay ki determinn ki bann kondisyon travay ena dan so sekter. Savedir premeyerman ena lalwa Employment’s Rights Act, dezyeman bann Award ki sorti depi swa National Remuneration Board ubyen depi PRB, ek lerla trwazymean ena bann “lakor kolektif” ki sindika finn sinye avek patrona. Sa 3 elemen la se zot mem ki pu determinn kondisyon travay.

Employment’s Rights Act (ERA) li ti vote an 2008 e li finn ranplas Labour Act, ek lerla ERA finn amande fek la, 2-3 mwa desela. ERA li definir natir bann kontra. Savedir u kapav gayn kontra travay pu enn mwa, ubyen ena kontra travay ki apel “a dire determine”, ubyen kontra “a dire indetermine”. Kontra travay “a dire determine” li kontra pu 6 mwa, 1an u 2an. Kontra la, apre sa 1-2 an la, li fini lamem. Tandi ki kontra “a dire indetermine” pena enn limit. U pran travay la, u kumanse, e lerla apre enn an, u kumans gayn sertin bann drwa ki lalwa donn u su ERA. Ek usi, apre 1 an u parfwa 2 an dan sertin sekter u konfirme kuma enn anplwaye. La usi ena buku zafer ki pa swiv exakteman kumsa. Kuma dan sekter transpor, pu buku travayer dan transpor piblik zot rant dan enn kontra travay ki teknikman li a dire indetermine, savedir li pa pu 1an - 2an, me zot pa konfirme. Zot res seki apel relif. Parfwa 5an, 6an, 7an, 8an zot res relief mem. Savedir zot travay kuma zurnaliye. ERA li definir sa bann kalite kondisyon travay la. Li usi definir bann zafer kuma: ki u enntaytelmennt pu konze piblik, kimanyer peye si u travay zur konze piblik. Li usi determine ki ete enn lazurne travay, teknikman li sipoze 8er tan.

Overtaym
Li usi determinn overtaym, savedir kan u travay plis seki u sipoze travay. Li dterminn kimanyer kalkil peyman overtaym. Ek sa usi ERA 2008 inn amenn bann sanzman par rapor a Labour Act ki ti ena avan. Par egzanp pu kalkil overtaym su Labour Act, si u lazurne li 8er tan, si u inn travay 9er tan, 10er tan, 11er sa zur la, sa bann lertan anplis la, zot kont “overtaym”. Sa ertan anplis la, li peye enn fwa edmi. Me nuvo lalwa ERA inn vinn sanz sa. Aster pu gayn overtaym, u bizin travay plis ki 90er tan lor 2 semenn. Savedir patron kapav fer u travay 10er tan enn zur, lerla landime pena buku travay li dir u kapav al lakaz boner. Finalman u pa gayn okenn lapey anplis de sa 8er tan la. Fode apre 2 semenn si, kan inn kalkil tu, u finn fer plis ki 90er tan dan bann sekter kot ena semenn 45er tan, lerla ki u gayn overtaym. Sa li enn gran sanzman ki kapav bann sindika pa finn realiz so linportans, me li enn-de bann sanzman pli grav ki finn gayne dan ERA. Kan Guverman ti prezant sa lalwa la, li ti dir pu ena bann mezir ki pu “diminye ku travay”. Ek pena okenn dut ki sa sanzman dan kalkil overtaym li enn de bann fason pu patrona explwat sa “flexibilite” la. Savedir zur ki ena plis travay, fer u fer plis travay, plis ki 8er tan. Lerla donn u enn zur off. Swa kan ena mwens travay, li u pu travay 6er tan la. Finalman patrona finn gayn sa flexibilite ki permet li fer so travay a enn mwin ku, savedir li depans mwins lor mindev.


Dimans fonn
Lot sanzman ki finn ena, se tradisyonelman dan Moris ek partu dan lemond, tu dimunn kone ki lasemenn li Lindi a Vandredi pu bann fonksyoner ek bann para-etatik. Dan sekter prive li Lindi a Samdi enn-er, sa li fer 45er tan. Ek Dimans li dekrir kuma enn “zur ferye”. Sa vedir li enn konze. Me nuvo lalwa ERA 2008 inn vinn dir ki, “Non, lasemenn kumanse zur ki patron ule li kumanse.” Savedir li kapav kumans Merkredi ek al fini Mardi semenn dapre. Alor, Dimans pu ena tandans vinn enn zur normal. Sa li inpe dan sa lozik 24/7. Setadir, ki pu kestyon overtaym u definir lasemenn dapre lozik 24/7. Savedir, aster travay pu fer 24 lor 24 e li pu fer 7 zur lor 7 dan lasemenn. Alor mo kwar pena okenn dut, personn pa’nn fer resers lor la, me sa bann mezir la inn amenn enn gran sanzman dan depans ki patrona fer lor mindev. Patrona zordi fer mem travay ki li ti abitye fer lontan me li pey mwins. Sa li korbor ar sa filozofi “liberalizasyon travay”. Savedir travay li de mwins-an-mwin reglemante e patron kapav organiz so lazurne, organiz so lasemenn de tel fason ki li minimiz seki li ena pu pey travayer. Me anmemtan li kontiyn fer travay ki ti abitye fer.

Traveling
ERA li usi definir zafer kuma traveling. Eski u depans lor transpor pu ranburse, u eski patrona pu donn transpor pu travayer. Ek la usi ena tu kalite regleman par egzanp si li plis ki 2 kilomet depi u lakaz ziska u travay, lerla li ranburs u traveling. Me si li mwins ki 2 kilomet u marse.

Sik-liv
ERA li usi determinn zafer kuma sikliv, komye sik-liv dimunn pu gayne dan enn banane, su ki kondisyon gayn sik-liv? Par egzanp, dan sertin sekter, si u malad pu enn zur, u kapav nek enn sik. Uswa mark 2 sik. Me si li plis ki 2 zur lerla u bizin enn papye dokter pu sertifye ki u ti malad. Kan la usi dimunn dir li finn mark 1 ubyen 2 sik, pa ule dir ki li malad, me li zis mark sik. Apre 2 zur u bizin al get enn dokter, fer li sertifye ki u ti malad, ek u ankor malad e u pu kontinye malad.

Lokal
Lerla ena konze lokal. Tu travayer ena tan konze lokal dan enn banane ki li kapav pran. La usi depandan bann sekter. Suvan si travayer ule fer mark enn lokal, si li ule fer kit tranzaksyon u li ena kit zafer pu li fer, byen suvan patron kapav dir, “non”. Li dir u, “U pa pu kapav pran lokal sa zur la parski sa pu deranz mo travay.” Alors li enn drwa su lalwa me li usi enn zafer ki u bizin negosye ek patron. Dan sertin sekter si u pa pran lokal, lafin lane patron bizin ranburs u tu sa nomb lokal ki u ti kapav inn pran me ki u pa finn pran. Seki inportan, se li ala diskresyon patron pu donn u lokal u non. Lontan dan sekter kuma Lindistri Sikriyer kan ti ena 12 lokal, patron fer tu travayer pran 6 lokal dan kumansman lane. Savedir depi le 1 ziska 7 Zanvye tu travayer lor lokal. Lontan tablisman repran travay le 6-7-8 Zanvye, pu sa premye 7 zur la patron finn fors u pu pran tu sa lokal, e pu leres lane u ena zis 6 lokal reste. Tu sa li rezir su ERA.

Konze Maternite
ERA determinn konze maternite. Pu laplipar sekter li 12 semenn. Me resaman ena konze paternite, papa gayn drwa 5 zur konze paternite.

Reglemantasyon Lisansiman
ERA reglemant lisansiman. Si patron ule lisansye enn dimunn, su ki kondisyon li kapav lisansye dimunn? Premyerman, li bizin donn enn preavi. Preavi finn vinn 30 zur, su ansyen lalwa preavi ti 3 mwa. Si u finn travay plis ki 3an dan mem travay, si li pu lisansye li ti bizin donn 3 mwa preavi avan, me nuvo lalwa fer preavi vinn 30 zur, mem ki kantite lane u finn travay.

Severenns Alawenns
Su ansyen lalwa si enn patron ena pu lisansye, li ena pu pey u seki apel enn severenns alawens, setadir li ena enn larzan lisansiman ki li oblize pey u. An zeneral, li ti 2 semenn lapey pu ssak lane ki u finn travay (15 zur par lane servis). Sa usi inn sanze aster dapre nuvo lalwa. Si u lisansye lipena pu pey u nanryen. Me aster patron kontribiye 1% dan enn fon (depi saler dimunn la) ki apel enn “resaykling fee”. Servi sa larzan la, dan ka enn travayer ki lisansye, pu ki dan premye 3 mwa, li kontinye gayn 90% lapey ki li ti pe gayne, me sa fwa la li gayn sa avek fon pansyon, Fon Solidarite. Pu enn lot 3 mwa li pu gayn 60% saler ki li ti abitye gayne ek enn dernye 6mwa li pu gayn 30% de saler de baz ki li abitye gayne. Apre enn an li nepli gayn naryen. Kan li lisansye li usi rant dan enn zafer ki apel “workfer program” kot laba li kapav swiv enn nuvo kur pu gayn enn nuvo travay ubyen li kapav gayn kudme pu met dibut enn ti-lantrepriz.

Sekirite lanplwa fonn
Alors, sa li enn de bann pli gran sanzman depi 2008 kan finn ranplas Labour Act par Employment Rights Act.Ek ankor enn fwa, kan Guvernman ti pas sa lalwa la li ti byen evidan ki li enn lalwa ki viz pu diminye ku prodiksyon ek pu introdir seki zot ti apel “flexibilite dan lanplwa”. Savedir kan u gayn enn travay aster, u bizin aksepte ki ninport kan patron kapav lisansye u ek u bizin al rod enn travay. Setadir li nepli enn travay ki u kumanse ek lerla u kontinye ziska ki u pran retret me u bizin buz-buze. Sa mobilite lanplwa zot ti apel sa. Li evidan ki pu patrona li enn lavantaz finansye konsekan. Setadir dan enn sekter kuma Zonn Frans kan enn lizinn ena buku komann li anplway buku dimunn, kan li pena komann li lisansye, kan li regayn komann li repran dimunn ankor. Savedir ki sa konsep sekirite lanplwa finn sanze buku, parski lontan kan patrona li lisansye kikenn, li ena enn ku ki li ena pu peye, tandi ki zordi li pena pu peye. Alors Guvernman ti apel sa “mobilite lanplwa”, bann sindika ti apel sa lalwa “hire and fire” savedir rekrite ek lisansye kuma enn drwa pu patrona, tandi ki avan sekirite lanplwa ti enn drwa travayer. Sa konsep sekirite lanplwa finn sanze buku apartir sa nuvo lalwa la.
Me ena usi bann nuvo sekter ki zordi anplway buku dimunn kot sa konsep mobilite la finn zeneralize. Dan bann sekter kuma Korl Sennter, dan ITC, ena buku mobilite. Dimunn pe tultan pe buze. Zot travay dan enn korl sennter, zot pa kontan kondisyon ek zot tann dir ena meyer lapey enn lot plas, zot buze. Lontan dan Zonn Frans li ti inpe kumsa, me dan Zonn Frans li mwins kumsa azordi me aster li kumsa dan sekter BPO-ICT kot bann travayer buze par zot mem. Zot buz buku, kumadir zot mem apresye sa mobilite lanplwa la. Me lalwa la klerman finn ankuraz tu sekter pu al dan sa direksyon la. Sa se bann zafer ki Employment Rights Act sanze. Li enn gro tex byen detaye, me nu pa bizin rant dan tu so detay. Nek li inportan kone kuma sa lalwa reglemant kondisyon travay.

Award
Lerla ena bann Award, ki sorti depi National Remuneration Board (NRB). NRB li enn linstans ki tradisyonelman sorti, depi byen lontan, depi dan IRA (Industrial Relations Act) limem. Li ti pe determinn kondisyon travay. IRA ti vote an 1973 e li finn kontinye an-viger ziska 2008. Setadir 35 an. Li ti enn lalwa ki ti pus tu sindika, tu travayer, tu patrona dan direksyon bann Award. Savedir ti ena byen tigit kolektiv bargenning, byen tigit negosyasyon ant sindika ek patrona. E patrona ti devlop enn kiltir kot ninport ki sindika ubyen travayer reklame, patrona ti pe dir, “Non pa kapav peye,” lerla sa al divan NRB.
NRB li enn bord ki finn met dibut par Guvernman. Enn fwa kan enn litiz dan travay finn al divan sa bord la lerla sindika al prezant tu so revandikasyon avek argiman, pu enn ogmantasyon saler, ek pu sanzman dan kondisyon travay. Lerla patrona vini prezant so bann argiman kifer pa bizin donn sa. Ordinerman li derul kumsa. Lerla sa bord la li fer seki apel “kup pwar la an-de” savedir truv enn zafer ant, li donn enn ti ogmantasyon, sanz enn-de ti kondisyon travay ek lerla li tir seki apel enn Award. An Angle ti dir sa “Remuneration Order”. Lontan su IRA, me ankor kumsa zordi, me de mwins an mwins. Lerla sa bord la tir enn Award ki vinn kuma enn lalwa travay pu sak sekter. Award li enn zafer li sekter par sekter. U gayn enn award pu Lindistri Sikriyer, enn award pu Zonn Frans ek enn award pu Lotel. Sak sekter travay ena so prop award ek award la li determinn minimem. Savedir anfet patron kapav pey plis. Pena nanryen ki anpes li pey plis. Me award la dir u pa kapav pey mwins ki sa. Alors seki bann award finn fer se iniformiz kondisyon ek lapey pu travayer dan buku diferan lantrepriz.
U pran Lindistri Sikriyer, lontan ti ena 24 tablisman aster ena 5 ubyen 6. Me dan tu sa bann tablisman la, tu laburer tom su award laburer ek zot gayn mem lapey ek mem kondisyon ki baze lor award. Li enn award pu tu laburer lindistri sikriyer ek li parey pu tu artizan, mem lapey, mem kondisyon partu. Ek la usi, ena inpe enn tandans sanze. Par egzanp kuma dan lindristri sikriyer. Lontan patrona ki pe negosye atraver enn zafer ki apel MSPA, enn lasosyasyon ki regrup tu tablisman. Me depi lane dernye, lane davan, zot pe kumans fer bann muv pu ki sak tablisman negosye ek sindika. Savedir kapav nu pe al ver direksyon kot bann laburer lor diferan tablisman pu gayn diferan lapey ek diferan kondisyon. Alors sa li pu kree inpe enn riptir ek kiltir ki ti ena avan, kot lapey ek kondisyon travay, li ti iniformize partu atraver sekter la, ki li dan lindristri sikriyer ubyen lezot sekter. Alor pu zonn frans, dan tu lizinn partu, travayer sa sekter la gayn mem lapey, gayn mem kondisyon parski zot tu tom su sa award, enn award pu Zonn Frans. Li pa enn award pu tel lizinn, li enn award pu zonn frans net. Tu lizinn ki tom su zonn frans zot resi pran sa award la .

Lakor Kolektif
Ena enn trwazyem zafer ki determinn kondisyon travay se lakor kolektif. Ordinerman seki dan enn lakor kolektif, li ondire over-and-above seki ena dan award, savedir zot plis ki bann award. Ek sa bann lakor kolektif la zot bann lakor ki sindika finn sinye o-nom tu travayer ar patrona. Dan lindistri sikriyer par egzanp ti ena enn lakor kolektif an 2010 ki tu sindika ek tu patrona finn sinye. Sa lakor la li ti aplike a tu travayer dan lindistri la ki li laburer agrikol ubyen artizan ki travay dan lizinn.
Ala sa 3 zafer ki determinn kondisyon travay kan enn dimunn rant travay. Premyerman ERA ki etablir enn sertin nomb bann zafer, ena bann Award setadir NRB pu sekter prive ek PRB pu sekter piblik, ek lerla ena bann lakor kolektif ant sindika ek patrona.

Sindika, ki li ete?
Kan nu get bann lakor kolektif nu dir zot sinye par sindika. Alor la li vo lapenn nu rant dan kestyon ki ete enn sindika ek ki so linportans? Enn sindika li enn regrupman tu travayer swa dan enn lantrepriz ubyen dan plizyer lantrepriz, me bann dimunn ki fer bann mem kalite travay. Alors ena sa 2 kalite sindika la, enn ki apel sindika dantrepriz savedir li regrup bann travayer dan enn latrepriz, enn ena lot la ki apel enn sindika de metye, ki regrup bann travayer ki fer mem metye me dan buku diferan lantrepriz.

Dan lindistri sikriyer par egzanp nu ena tulede. Par egzanp pu artizan nu ena 3 sindika, ki reprezant artizan onivo nasyonal ek ena enn sindika artizan ki reprezant zis travayer FUEL, e li ena rekonesans zis dan tablisman FUEL. Alors ena sa 2 kalite sindika la. Me sa usi dusman-dusman avek bann nuvo lalwa travay ek bann nuvo filozofi ki deryer sa bann lalwa travay la, sa dub natir bann sindika pu kumans sanze inpe. Parski asterla dan lindistri sikriyer patrona fini dir ki sa lane la, asterla, li dernye fwa ki MSPA pu koz lor nom tu tablisman, tu konpayni sikriyer. Apre, sak konpani sikriyer pu negosye so prop lakor ek sindika. Savedir ki dan 3an, kan pu renuvle sa lakor kolektif dan Lindristri Sikriyer, bann sindika pu bizin al negosye konpayni par konpayni. Me lerla pu ena bann anomali parski u kapav gayn bann sindika, ki ena rekonesans onivo nasyonal me ki pena buku manb dan FUEL. Ubyen u kapav gayn sindika ki ena manb dan FUEL me ki pena manb dan okenn lezot plas ankor. Alor li pu vinn enn anbruyaz terib. Ek sa li inpe sa sanzman filozofik ki finn ena an 2008 kot finn liberaliz marse lanplwa. Savedir pe dereglemant li. Su lalwa IRA lontan ant 1973 ek 2008, Leta ti reglemant lapey ek kondisyon travay atraver NRB ek Tribinal. Leta ki ti pe reglemant sa. Alors apartir 2008, Leta pe retir limem depi sa reglemantasyon la ek li pe dir aster tusala li pu al dan domenn negosyasyon ant sindika ek patrona, al dan domenn bann lakor kolektif ki sinye par sindika ek patrona, e ki se sa ki pu determinn tu kondisyon travay ek lapey.

Seki nu fek traverse dan Lindistri Sikriyer, li montre sa peryod tranzisyon kot personn pa tro kone exakteman ki sityasyon ete. Dan Lindistri Transpor, bann sindika ti pe revandik enn ogmantasyon saler ek meyer kondisyon ek lerla zot finn finalman sey deklar litiz, me zot litiz inn rezete ek a enn sertin moman ti ena koze kumkwa tusa pu al fini kot NRB. Savedir NRB ki pu reget kondisyon travay ek lapey dan Lindistri Transpor piblik. Me lerla finn ena lagrev dan CNT, ki anpasan ti enn lagrev pu preserv lanplwa parski Guvernman ti pe kumans introdwir bis lezot konpayni prive lor laliyn kot CNT ti ena exklizivite. Kan finn ena sa lagrev enn zur la, Minister Travay finn apel bann travayer CNT avek zot bann sindika, patrona CNT, finn ena enn espes negosyasyon Tripartit (Guvernman, sindika ek patrona). Sann fwa la pa finn al diskit bann problem sa 5 lalyyn kot konpayni prive pe rantre, me Guvernman dir anu diskit ogmantasyon saler ki pa ti enn demand sa lagrev la ditu. Me Guvernman finn instal enn pyez, tu sindika finn rant ladan. Zot finn al diskit saler, ek zis saler ek pa okenn kondisyon, ni gran problem divan sa sekter la. Me Guvernman sirtu Minis Travay, Shakeel Mohamed li ena ase konesans ek lexperyans pu kone ki nek balans ogmantasyon saler divan figir sindika, zot pu bliye problem sekirite lanplwa, pu bliye problem 5 laliyn ek problem kondisyon travay. Ek se sa ki’nn arive. Finn ena enn espes negosyasyon Tripartit, ki li pa tom ni su ansyen sistem, ni dan nuvo sistem. Li ti enn espes sistem batar, enn espes NRB san NRB. Ek pa zis sa, negosyasyon inn fer ant Minister Travay, patron CNT ek sindika CNT. Finalman zot finn tom dalor lor enn sif. Ena sindika ti pe dimann 45%, lerla 20%, parski ena 5 diferan sindika ki reprezant travayer CNT e li pa paret zot finn reysi asize ansam, desid lor enn demand komin. Sakenn inn dimann seki li anvi e finalman Guvernman finn inpoz enn sif 19% setadir 15% apartir 1 Ut ek lerla 2% + 2% bann lane swivan ki fer 19%. Me seki etranz ladan seki sa negosyasyon inn fer ek bann sindika CNT, Minister Travay ek patrona CNT. Me sa ogmantasyon 19% la pu aplike a tu konpayni ki zot pa ti form parti dan sa negosyasyon la. Alors ena enn sistem absoliman batar kot pe melanz seki ti ena avan, kot NRB ti pe fer sa. Kan li tir enn Award sa ti pe aplike a tu konpayni transpor. Lerla nuvo sistem, se negosyasyon ant sindika ek patrona. Sa ku la finn ena enn negosyason ant sindika ek patrona dan prezans Minister Travay. Patrona pa ti ena enn sif pu propoze, li, dan sa negosyasyon l. CNT zame pa finn propoz enn sif li. Finalman se Minister Travay ki finn inpoz sa sif 19% la me dan enn negosyasyon ki inplik zis CNT. Me sann ku la sa 19% la pu aplike a tu konpayni transpor piblik. Sa ti zis enn legzanp ki mo pe mansyone pu montre ki nu dan enn inter-regnum setadir enn peryod tranzisyon kot ti ena enn ansyen kiltir otur lapey ek kondisyon travay ki ti rezi par IRA, ki ti totalman inpoze par Leta ubyen par bann institisyon Leta, ek seki bann nuvo lalwa pe rod fer se al ver enn sityasyon negosyasyon kolektiv ek lakor kolektiv enpe partu. Seki nu finn ganye dan Lindistri Transpor li finn tom egzakteman ant sa 2 la. Ek li montre ki konfizyon ek ki difikilte dan sa peryod tranzisyon ant enn ansyen sistem ki’nn mor ek enn nuvo sistem ki pankor ne. Ala kot nu ete inpe lor la.

Sindika so linportans se lefet ki li kapav reprezant sa lafors kolektiv tu travayer, swa dan enn lantrepriz ubyen dan enn metye. Li kapav permet travayer negosye kolektivman viz-a-vi patrona sinon li ondire sak travayer pu al negosye pu li. Me li pena lafors tusel, e patrona pu zis dir li “Non!”. Sann fwa la ena sa lafors kolektiv ki reprezante par sindika. Ek la usi ena bann varyab. Par egzanp yer mo finn ena enn disksisyon avek bann kamarad ki pe met dibut enn sindika dan enn lekol prive Clavis. Zot pe koz inpe an term “salary scale” savedir kimanyer pu determinn saler. Dusman dusman mo al realize ki dan sa lekol la, sak anplwaye inn negosye so prop kontra. Savedir li pa pare pu dir sindika komye li ganye. Alors li ena so prop kontra, li ena so prop lapey. Dan bann sityasyon kumsa, mo sagrin dimunn ki pe rod fer travay sindikal. Li pe rod fer enn travay kolektiv dan enn lanvironnman ki ondire individyel totalman. Ena bann problem.

Me sindika li ankor reprezant sa zarm ki travayer bizin pu li kapav negosye avek patrona. Me la osi, li pa egal a egal. Kifer? Parski remarke kan ena enn negosyasyon avek partona, kan u pe reklam enn ogmantasyon saler, ogmantasyon la ule dir, u pe reklam bann rupi anplis. Me, sa bann rupi anplis la, li dan kofor misye la. U bizin al tir li laba, alors li pa egal a egal parski Rupi la, li pu misye la ek u pe rod pran sa avek misye la ek li pa pu donn u sa fasilman.

Dan Moris isi, nivo sindikalizasyon onivo sekter prive li byen ba, me li pa buku pli ba ki dan lezot peyi. Suvan nu tann dir dan Moris dimunn pa sindike me, kan get peyi kuma Lafrans, nek ena 20-25% ki sindike pa plis. Mo krwar seki finn arive dan sa dernye 25an, li enn reyn filozofi iltra-liberal setadir sindika so rol inn diminye deplizanpli. Zordi ek sa mobilite lanplwa, u gayn de mwins-an-mwin dimunn ki sindike. Nu pran legzanp sekter konstriksyon dan Moris. Li enn-de bann pli gro sekter lanplwa. Me dan sekter konstriksyon ena kapav 5-10% travayer ki anplwaye. Tuleres 90% dimunn ki travay dan sa sekter la zot travay lor bann kontra a dire determine, setadir u gayn enn kontra 3-mwa, 6-mwa, 1-an. Kuma u kontra fini u al rod enn lot travay. Sey imazinn difikilte pu organiz enn sindika dan enn sekter kumsa. Ena sertin sindika ki paret inn fer ase bon travay me zot finn baz zot mem byen suvan lor enn lantrepriz ki fix, ki anplas, kuma Gamma Civic ki ena so sekter beton, so sekter konkasez alors li enn bon plas pu kumans enn sindika parski li fix, li pa sa mobilite ki ena dan sekter konstriksyon an zeneral.

Alors sindikalizasyon, li varye buku de sekter a sekter. Dan Lindistri Sikriyer li ase ot, parski li enn ansyen sekter. Dan sekter konstriksyon li ase ba parski byen tigit dimunn anplwaye. Dan sekter Zonn Frans li ase ba parski li enn relativman nuvo sekter. Dan sekter lotel li enn tigit pli ot me pa tro ot forse 20-30%. Li varye sekter a sekter.

Dan sekter piblik ek para-etatik li buku pli ot. Dan sekter piblik mo estime li kapav otur 60-75% fonksyoner ki anfet sindike. Dan sekter para-etatik, dan minisipalite ek lezot para-etatik li ase ot, sertenn plis ki 50%.
Kan bann travayer form enn sindika, la usi ena diferan listwar dan formasyon bann sindika. Si u get bann peyi kot finn indistrialize byen boner, kuma Grand Bretaynn, laba so indistrializasyon finn prodwir enn proleter onivo gran gran lizinn ek finn ena devlopman sindika ase boner. Laba se bann sindika ki ti fini forme e ki ti fini vinn byen for, ki zot-mem zot finn al form enn parti politik, ki finn vinn Parti Travayis. Se sindika ki’nn form parti la. Se sindika ki ti pe finans sa parti la, parski sindika ti’nn realize ki zot bizin fer enn aksyon politik. Alor zot finn met dibut Parti Travayis. Isi li inpe lekontrer. Se bann parti politik inpe popilis ki al met dibut sindika ubyen ki rant dan bann sindika. Alor, li enn direksyon kontrera dan Grand Bretayn. Rezilta sa, nu ena enn miltiplisite bann sindika dan Moris. Nu ena pre 400 sindika ki anrezistre ek zot dan 20-30 diferan Federasyon ek bann Federasyon zot regrupe dan Konfederasyon (6-7). Aster ena fragmantasyon.

Enn sindika dapre nuvo lalwa ki’nn vote an 2008 bizin 30 travayer pu form enn sindika. Lontan li ti 7 ubyen 12. Zordi li finn vinn 30. Rezon kifer zot finn fer li vinn 30 se pu anpes seki zot apel “proliferasyon”, setadir anpes fragmantasyon. Me anfet li pa vremem anpes fragmantasyon. Li pa anpes li, parski sa nomb dimunn neseser pu fer enn nuvo sindika, li pa rezon kifer ena fragmantasyon. Kifer ena fragmantasyon, nu kapav diskit li pli tar.

“Sindika M. Sindikalist”
Alors sindika li ena manb dan enn lantrepriz ubyen dan enn metye onivo nasyonal, bann dimunn pey enn kotizasyon. Lerla manb sindika zot elir enn instans dirizan, enn legzekitif ki pu zer sindika la, zer so finans ek organiz so travay. Me la, parski nu kiltir sindikal li diferan, isi dan Moris, parski buku travayer truv sindika kuma swa enn travay politik ki enn muvman politik pe fer, ubyen kuma kitsoz ki pu ed zot individyelman kan zot gayn problem, an zeneral, kiltir sindikal dan Moris li tel ki travayer pa idantifye avek so sindika. Suvan dan lepase kan u dimann enn travayer Zonn Frans si u dan sindika, si li dir wi, li pu dir dan “sindika Misye Soodhun” ubyen dusman-dusman zordi zot pu dir dan “sindika Subron”. Savedir travayer truv sindika kuma kitsoz andeor limem, li pa truv sindika la kuma limem.
Enn de bann zafer ki ariv,e kan tule lane ena bann lasanble zeneral tu manb, ena byen byen tigit sindika ki gayn enn Korum dan so lasanble Manb. Si li ena 300 manb, li met konvokasyon dan lagazet, li avoy so konvokasyon, dan lasanble li pu gayn 37 dimunn vini, li pena Korum. Seki arive lerla dapre lalwa u ranvoy li pu 2 semenn lerla refer li ek lerla seki ena, samem Korum. Me mem u Konstitisyon dir u bizin ena tel tel pursantaz pu enn Korum, kan u ranvoy li pu 2 semenn, sann fwa la avek zis 27 dimunn, korek u al delavan. Anfet travayer byen pa mobilize pu kontrol so prop sindika. Rezilta seki gradyelman u gayn enn ti ponye dimunn - negosyater, dimunn ki travay dan biro, konseye legal, konseye teknik - ki zot dusman dusman rul sindika la san vremem enn kontrol demokratik lor sindika la. E se sa ki amenn proliferasyon. Parski u pena enn kontrol demokratik lor ladireksyon sindikal. Kan ena enn diverzans ant 2 grup, pena okenn mwayin demokratik pu regle sa diverzans la. Lerla seki u ena se enn grup ki finn instal limem, li res la. Lot grup ki pe challenj, pena okenn mwayin demokratik pu challenj sa grup egzistan la, alor ki li fer? Li ale li al form enn lot sindika ubyen enn lot federasyon. Se sa anfet ki amenn proliferasyon. Li pa lefet u kapav fer enn sindika avek 12 u 30 manb, me li fragmantasyon akoz natir bann sindika existan. Se sa ki finn amenn sa proliferasyon la.
Me malgre tu sa bann mankman la sindika li res sel zuti ki travayer ena fas a patrona.

Nu ena enn sistem kapitalis dan enn lantrepriz kot manejmennt so rol se pu maximiz profi parski manejmennt ena pu rann kont a enn bord direkter. Bord Direkter li reprezant lintere bann aksyoner. Aksyoner zot byen merd kimanyer travay fer u pa fer usi lontan ki zot gayn enn dividenn pu zot aksyon, zot satisfe. Manejmennt li ena pu prodwir dividenn pu sa bord la, si li pa prodwir dividenn, bord la pu fu li deor, pu ranplas li. Manejmennt kimanyer projwir dividenn, setadir profi? Se par minimiz ku prodiksyon e pey mimimun ki li kapav, ek donn bann kondisyon travay pli atros ki posib. Samem sel fason li ena. Alors sa sistem kapitalis ki ena isi ek partu dan lemond zordi. Me fas a sa, travayer ena sel zuti se sindika, setadir enn lafors kolektif kot tu travayer ansam zot met dibut enn lorganizasyon, zot manb sa lorganizasyon la, zot zer li. E lorganizasyon la al negosye viz-a-vi patrona lor zot nom.

Tultan mo dir ki sindika ena enn misyon a 3 nivo:
1. Li ena pu defann bann drwa aki, pu asire ki patron pe respekte lalwa travay, kontra travay ek bann kolektiv agreement;

2. Li ena pu lite pu gayn nuvo drwa, setadir drwa ki pena asterla me ki kapav gayne. Par egzanp, kan pe koz konze maternite, lekipman protektiv, legan, bot, traveling peye, tu sa a enn sertin moman, zot ti nuvo drwa sa, pa ti ena avan, ek sindika finn reklame, mobilize e finn gayn li. Aster zot finn vinn bann drwa aki. Alor bizin e defann zot e osi lite pu gayn nuvo drwa. Par egzanp an 2008, parski sindika pandan buku lane finn reklam konze paternite (5 zur) kuma enn nuvo drwa, finn gayn li;

3. Sa nivo la, laplipar sindika pa tro pran kont. Sindika ena pu fer travayer konpran ki dan enn sistem kapitalis, travayer zame pa pu gayn tu so drwa parski finalman dan sa sistem la, travay la li travay misye la. Lizinn la li lizinn misye la. E seki u prodwir, se misye ki deside. Suvan sindika fer travayer krwar ki sindika kapav fer u gayn ninport ki ete. Me li pa vre. Li pa vre parski dan enn sistem kapitalis seki sindika kapav fer u ganye, li aret kot misye la so dividenn kumanse. U pa pu kapav gayn plis ki kot misye la so dividenn, so profi, kumanse.

Ki determinn natir sindika?
Bann sindika forme dan enn sekter, bann travayer vinn ansam, zot ekrir so konstitisyon, so bann regleman lerla sindika la bizin anrezistre. Parski nu viv dan enn sosyete inpe paternalis, kan enn sindika al anrezistre, li anrezistre avek enn departman ki apel “Rezistrar Lasosyasyon” ki ena buku puvwar lor ki ena dan u konstitisyon, ki u kapav depanse, e li reglemant u sindika. Li, li azir dapre enn lot lalwa ki apel Employment Relations Act ki ena 2 laspe.

Employment Relations Act
Premye laspe sa EreA la, se manyer ki Leta reglemant bann sindika. Par egzanp, si zordi zur u ule met dibut enn sindika, u le apel li Mauritius Painter’s Association, u pa gayn drwa. U pa gayn drwa servi sa mo “Mauritius” la. Rezistrar pu dir u “Non, Mauritius zis Guvernman kapav servi sa mo la.” Ondire u pena drwa a sa mo la. Rezistrar dir dapre lalwa, sindika pa gayn drwa finans enn parti politik. Si li ule fer sa, li oblize kree enn fon separe. Rezistrar ki aplik sa lalwa Employment Relations Act li pu dir u ki u bizin tule lane anvoy li enn riturns pu finans, pu u reveni ek depans, u minits u Lasanble Zeneral, ek enn kopi u lalis manb legzekitif. Sa EReA, enn parti ladan li manyer ki Rezistrar reglemant fonksyonnman sindika.

Lot parti dan sa lalwa la li reglemantasyon lyen ant sindika ek patrona. Setadir kimanyer fer kolektiv bargenning, kimanyer fer kan negosyasyon inn bloke, kimanyer u deklar litiz, komye zur u bizin negosye avan ki u gayn drwa deklar litiz, kan u deklar litiz lerla Minister Travay pu intervenir pu gete si li kapav truv enn solisyon. Si li pa kapav dan tan zur, lerla u kapav swa avoy litiz la divan enn Tribinal si tulede parti dakor ubyen u kapav al ver lagrev. Avan u deklans enn lagrev u bizin notifye Minister, u bizin fer enn “secret ballot” savedir u bizin pran enn vot. La seki interesan si enn sindika pe sey deklans enn lagrev dan enn sekter, li bizin fer enn secret ballot. Li oblize dapre lalwa. Dan secret ballotla tu anplwaye vote pa zis manb sindika la. Dan bann sekter kot ena 2 u 3 sindika si enn sindika ule deklans enn lagrev, fode li gayn lakorite lezot sindika usi, sinon non. Ek kan zot dir u bizin ena enn mazorite tu anplwaye dan sa bargaining yunit la, dan sertin sityasyon li kapav fasil, dan enn lizinn ubyen dan lepor. Me sey fer enn ballot onivo travayer Zonn Frans ki fane dan 40 lizinn antye Moris. Sey fer enn secret ballot dan Lindistri Turis kot ena 127 lotel tutotur lakot ek laba usi bann travayer ki pa sindike zot usi pu vote. Alors ena tu sa bann antrav a kapasite sindika pu servi sa drwa pu fer lagrev.

Me drwa pu fer enn lagrev suvan li interprete dan diferan fason. Pu patrona ek Guvernman drwa pu fer lagrev li drwa pu fer dezord. Zot truv li kumsa. Me pu travayer ek sindika drwa pu fer lagrev se pu kapav negosye avek inpe plis egalite viz-a-vi patrona. Kan al negosye avek patrona pu, dizon, reklam enn ogmantasyon saler. U al negosye, patron la pe asiz par isi, sindika pe asiz lot kote enn latab. Sindika dir nu finn zwenn zordi, nu pe reklam 20% ogmantasyon saler, patrona dir non pa pu kapav. Renyon fini lamem. Ki u kapav fer? U tap latab? U koz inpe for? Patron zot lapo dir sa. Sa pa pu deranz zot. Ki u fer? Parfwa travayer panse enntel, sa enn bon sindikalis sa, sa enn bon negosyater. Zot krwar ki ena enn negosyater ki malin, ki byen malin, li pu kapav kuyonn patron la. Me, li pa enn kestyon kuyon u malin. Li enn kestyon lintere. Patron la ena so lintere. Li pe defann so lintere. E kan u pe negosye ek sa 35 banane Industrial Relation Act kot patron tultan finn gayn labitid dir “Non!” parski sa pu al dan enn Tribinal, e li pu al mwazi laba pu enn 5an, u truve ki patron finn gayn sa kiltir pu dir “non” e li pe kontinye dir “non”. Me depi pwenn-de-vi sindika, sel fason pu fer patron negosye de bonn fwa, se sa menas si li pa negosye de bonn fwa pu ena enn dedlok, pu ena enn litiz, e sa kapav al ver enn lagrev. La, u pe tus so pos. U pa pe tus so santiman. U pa pu tus so intelek. U pa pe tus nanryen kumsa. U pe tus so pos. Lerla li dir “ok anu negosye”, parski sinon u pu tus so pos. Alors samem kifer drwa lagrev la li inportan.

Su IRA, tu lagrev ti ilegal apart enn ki, pu bann rezon divers, li ti vinn legal. Kifer tu leres zot ti ilegal? Ti ena enn litiz ant sindika ek patrona, sa ti al divan Minister pu konsilyasyon. Kan pa reysi gayn konsilyasyon, Minis Travay dir li pe avoy sa litiz la Tribinal. U kontan u pa kontan, litiz la al Tribinal. Kan litiz Tribinal, lagrev la vinn ilegal. Pu sa rezon la, pandan 35 banane, su IRA tu lagrev apart enn, ti ilegal. Enn lagrev ilegal li ule dir patron kapav lisansye selektivman. Suvan zot swazir dirizan sindikal, delege sindikal. An 1979 nu ti truv sa. Suvan patrona profit enn lagrev ilegal pu zot ferm zot lantrepriz san bizin pey okenn severenns alawenns. Nu ti truv sa an 1979. Vacoas Transport profit enn lagrev ilegal, li ferme lerla li pa bizin pey okenn konpansasyon. Moka-Flacq Transpor ti fer sa dan mem lagrev. Aster li posib, malgre tu sa bann antrav la, pu al ver enn lagrev ki legal, apre ki u finn pran vot, apre ki u finn gayn enn mazorite, u al ver enn lagrev. Me, lerla usi, pu lagrev legal u bizin al negosye avek patrona pu met dibut seki zot apel enn “minimun service” savedir servis minimem pu ki lantrepriz la kapav kontinye rule dan enn sertenn fason. Mem u fer sa, kan u fini deklar u lagrev, Premye Minis kapav fer enn aplikasyon Lakur Siprem pu dir ki u lagrev pe menas lekonomi. Lakur Siprem kapav tir enn inzonksyon ki fer u lagrev legal vinn ilegal.

Seki pli frapan dan sa peryod asterla la, nu finn ena enn sanzman lalwa depi Industrial Relations Act ziska Employment Rights Act, nu finn ena sanzman lalwa depi Labour Act ziska Employment Rights Act e, malgre sa ti arive 5an desela, bann zafer ki la, ki finn anrasine dan kiltir indistriyel, li pran letan avan li sanze. Seki nu pe traverse asterla se sa peryod tranzisyon ant enn sistem ki ti reglemante totalman par Leta, kot lapey, kondisyon travay ti reglemante par bann institisyon Leta, nu pe al ver enn sityasyon kot lapey ek kondisyon travay pu reglemante plis par Lakor Kolektif ant sindika ek patrona. Me dan sa tranzisyon la pu ki lintere travayer pa afekte, li inportan ki sindika ek travayer pa zis adapte, me li vinn konsyan. Travayer lontan pa ti truv neseser pu zwenn sindika parski si ti ena 25 dimunn dan sindika, sindika pu fer negosyasyon ek sa pu al divan NRB, tu dimunn pu gayn parey. Me, kan al dan domenn lakor kolektif, negosyasyon kolektiv, drwa lagrev la vinn inportan. Travayer pu realize ki amwins li mobilize, zwenn sindika ek vinn aktif dan so sindika, amwins li aret les tu dan lame enn ti ponye birokrat, kondisyon travay pu deteriore parey kuma li finn deteriore dan buku lezot peyi, ek dan Moris li pe kumans deteriore. Nu finn koz lor overtaym, lisansiman, definisyon lasemenn. Tusala finalman pu depann de pliz-an-pli lor lafors muvman sindikal. Pur lemoman nu ena enn muvman sindikal ki ena enn lafors byen byen limite, kot tultan ena rivalite ant bann diferan birokrasi.

Get par egzanp, apre sa muvman dan CNT, finn ena enn propozisyon onivo CNT. Sa 5 sindika ki regrup travayer CNT ti bizin vinn ansam form enn federasyon. Tutswit nu finn gayn bann dimunn ki pu dir “Non” zot pa dakor. U gayn bann sindikalis ki finn leve kont sa. Mo inn mem lir enn sindikalis ki dir ena 5 sindika, savedir nu ena 5 prezidan; dime si tu vinn enn sel, pu ena zis enn prezidan. Sa lot 4 prezidan la ki pu ariv zot? Alor zot dir li pa bon.

Muvman sindikal finn devlop enn birokrasi ki pa uver a kontrol demokratik a travayer. Si u dimann ninport ki travayer CNT, u pa krwar li ti pu meyer ki ena enn sel sindika, zot tu ti pu dir u “wi”. Me kifer li pa arive? Parski ena sa bann diferan birokrasi ki ena kitsoz pu perdi. Ek finalman, kan byen analiz sa fenomenn birokratizasyon dan muvman sindikal, u realize ki onivo sak sindika, sak federasyon, ena enn birokrasi ki pena mem lintere ki travayer li reprezante. Travayer ki li reprezante ena mem lintere: seki ena meyer kondisyon travay, ena sekirite lanplwa, ena meyer lapey. Tandi ki birokrasi sindika ena enn lot lintere, so prop lintere, so lintere birokratik pu li. Lerla kan nu pe rant dan sa lepok liberalizasyon, dereglemantasyon dan marse travay, si travayer pa reazir ek si les sa birokrasi sindikal kontinye kuma zot pe ti fer depi lontan, pu ena bann letan byen byen difisil ki pe vini.

De tut fason mem si u ena enn sindika ki byen demokratik, ki kontrole par travayer la, lerla usi, sindika, de par so natir, li ena enn limitasyon fondamantal. Limitasyon ki li ena seki sindika la pe opere dan enn lanvironman kapitalis. Li bite tultan kont lozik profi, lozik kapitalis. Sa vedir enn sindika byen difisilman pu reziste sa argiman ki patron pu met dibut kumkwa “U kone si nu fer plis profi, be travayer pu gayn plis kas.” Ena enn problem filozofik ladan, patron pu dir, “Si nu fer plis profi, travayer pu gayn plis lapey.” Me pu patron la fer plis profi li pu bizin kraz travayer inpe plis ubyen lisansye inpe. Alors sindika truv li dan enn sityasyon filozofikman byen byen difisil.

Get ki finn arive dan Lindistri Sikriyer, kan finn fer restriktirasyon. Nomb travayer finn sorti depi 50,000 anplwaye dan karo ek lizinn pu vinn 5,000. Pandan sa peryod kot pe lisansye 45,000 dimunn, kan u get pozisyon ki bann sindika inn pran, zot inn pran pozisyon literalman anfaver sa rediksyon la. Kifer? Parski rediksyon sa 45,000 travayer ki pe lisansye la, patron finn donn zot enn plan sosyal, enn larzan ek enn but later. Finalman, u finn truv bann sindika pe dir “Kan nu pu gayn nu VRS nu usi?” Bann sindika finn rant dan sa lozik ki bizin lisansye, purvi ki bann dimunn ki lisansye gayn kitsoz. Me zot pa realize ki zordi ena zis 5,000 travayer dan Lindistri Sikriyer. Zot preske pena manb, tu manb inn lisansye, finn gayn VRS, Blue Print. E kan sindika nepli ena manb, konpare ar avan, lerla ki truv rivalite ant bann sindika vinn plis ankor.

Sindika ena sa limitasyon parski li bizin swiv lozik kapitalis. Dan transpor an-komin dan dernye 1-2 semenn, finn ena enn ogmantasyon saler 15% +2+2%. Tutswit Guvernman fini kumans dir ki tiket bis pu bizin ogmante. Li ogmante tiket bis par 12%. Premyerman, sa pa fer okenn sans parski bann konpani transpor pa finn dimann ogmantasyon, Guvernman ki finn donn zot. Dezyeman u pa pu fer mwa krwar ki sa premye lane la enn ogmantasyon 15% pu travayer li merit enn ogmantasyon 12% dan pri tiket bis. Parski travayer so proporsyon depans patrona li pa osi gran enn pursantaz so depans. Savedir anfet pe ogmant rantabilite bann Lindistri Konpayni Transpor. Me u finn gayn enn sindika ubyen plis mem, ki finn dir ki ogmant tarif bis enn bon zafer parski sa pe permet travayer transpor gayn meyer lapey. U truv sa lozik la! Dan lepase, mem dan UBIW, ki zordi ena bann port parol ki koz for ek tap lor latab, koz avek lagazet buku, mem UBIW dan lepase zot finn deza dakor ki ena ogmantasyon tarif bis pu ki travayer transpor gayn enn meyer lapey. Me sa se lozik kapitalis ek sindika li prizonye ladan. Parey kan ti ena pu rantabiliz Lindistri Sikriyer, sindika finn konplis dan rediksyon lanplwa. Dan Lindistri Transpor nu truv sindika pe dakor avek ogmanatsyon tarif pu ki travayer gayn meyer lapey. Sa li lozik kapitalis. Sa mem lozik kapitalis la, ki finalman amenn enn demobilizasyon parmi klas travayer. Li parski dusman-dusman travayer usi tom su lanpriz ideolozik sa lozik kapitalis la. Travayer usi pu kumans dir Misye bizin fer so profi. Alors li amenn enn demobilizasyon parmi klas travayer. E sa kifer? Parski finalman seki nu manke zordi, se enn gran muvman ki met ankestyon lozik kapitalis. Si u kumans met an kestyon lozik kapitalis ek sa kumans vinn enn muvman, ek enn mobilizasyon deryer so nuvo lozik la, lerla ki sindika kapav ranpli ssa trwazyem rol ki li sipoze ranpli. Tanki u pa met ankestyon sa lozik kapitalis la sindika so lame ek lipye atase parski li prizonye enn lozik ki mem afekte travayer a la long.

Transkripsyon par Cindy Clelie