Politik Langaz Maternel: Resers e Faks v. Ideolozi Dedrwat
06.04.2011
Lalit finn ekrir sa lartik la spesyalman pu paz Forum Le Mauricien dan kad Lindepandans. Nu ena plezir reprodir li.
Lindepandans 2011 li la. E zordi Leta pe rekonet langaz Kreol ek Bhojpuri.
Langaz maternel lamas dimunn oprime, kan li rant dan domenn formel ek politik, li ariv, par sa fe la, remet ankestyon puvwar. Epannwisman langaz maternel vinn sakuy balans puvwar existan. Li vinn donn lafors seki oprime vizavi opreser. Sa li normal. E li normal ki sa nuvo lavwa pu dimunn oprime la, li, a son tur, deranz serten dimunn, anpartikilye sa poyne dimunn ki benefisye, ubyen krwar zot benefisye, depi status quo. Suvan sel ti lavantaz ki zot detenir, ubyen krwar zot detenir, se enn metriz relativ lor langaz Franse Angle, langaz kolonyal.
Me, si li normal pu 2-3 intelektyel reaksyoner persiste defann status quo kan zot agase par sa sanzman la, li pa tro normal pu zot vinn etal zot linnyorans an piblik, ki li dan lagazet, ki li lor radyo. Avan zot oz vinn koz kont langaz Kreol ubyen Bhojpuri, avan zot oz insilte langaz maternel dimunn, zot ti kapav omwen reflesi sipa zot pa pe sufer sindrom “the arrogance of ignorance.” Parski anfet zot pe devwal zot linnyorans total lor dernye 30-50 an resers lor kestyon langaz imen.
Par exanp, la, an 2011, nu truve ki pe ena serten sanzman inportan ki fini arive e pe kontiyn arive zordi. Sa li akoz travay politik konstan anfaver langaz maternel. LALIT finn persiste kont politik Travayis, PMSD, MSM ek MMM kan zot finn kontiyn opoz introdiksyon langaz maternel. Me, presyon tro for asterla, pena bare, Kreol ek Bhojpuri pe fini kumans rant dan domenn formel. Pena okenn parti politik ki kont asterla. Preske tu dimunn dan pei dakor. Preske tu dimunn kontan. Me, enn-de intelektyel res “kont”. Amizir zot akile, zot argiman vinn pli farfeli, pli reaksyoner.
Anu konstat bann avanse ki pe ena. Anu get bann fe.
Ena enn Lakademi Kreol Morisyen. Li exzis. Ena enn Lortograf Kreol Morisyen. Li exzis. Ena enn text gramer debaz pu profeser primer pe finyole la, la, la. Travay teorik lor gramer Kreol deza byen lwen. Ena zis pu lir Dr. Dany Adone ek Dr. Fabiola Henri. Purtan, bann reaksyoner pa lir. Anfet, premye liv Gramer ti pibliye an 1880, 131 an desela!
Ena prodiksyon intelektyel kote filozofik, lingwistik ek biolozik fini fer par Prof. Derek Bickerton. Li finn etidye size difisil: “Ki ete sintax langaz imen an term biolozik, kot li sorti anterm evolisyon”. E so explikasyon lor nesans bann langaz Kreol li pli tenas. Kapasite imen pu kree enn nuvo langaz byen vit fasa enn katastrof sosyal kuma esklavaz, li exzis. Sa osi finn pruve. Purtan dimunn rabas tut sort kalite zistwar farfeli lor nesans langaz Kreol. Pli pir, ena fann konfizyon ant langaz ek lekritir. Zot pa konn ladiferans. Pli pir ankor, ena mentenir ki Kreol pa mem enn langaz. Si li pa enn langaz, abe, lerla nu nu pa dimunn? Ala, vyolans ki pe fer nu ar zot argiman fasizant.
Ena osi travay Emmanuel Richon lor riptir lexik ant Franse ek Kreol, e sa riptir la li dat depi nesans langaz Kreol.
Ena travay syantifik ki finn fer lor ditor ki Leta fer zanfan kan siprim langaz maternel, langaz natirel, dan lekol. Ditor la finn pruve. Li fer ditor, ant ot, devlopman intelektyel zanfan.
Ena travay Prof. Jim Cummins lor dezavantaz ki tu zanfan sufer kan inpoz langaz etranze kuma medyom. Sa deprivasyon ki zanfan sibir li anfet anpes zanfan aprann Angle-Franse byen. Resers pedagozik montre ki lekol bizin furni 6 - 8 an Angle-Franse kuma size avan kapav montre Matematik, Syans, Ekonomiks dan sa medyom la – sanki obliz zanfan ena rekur a aprann par ker.
Ena travay par Prof. Tove Skutnabb-Kangas ki indik gravite ditor ki Leta fer si li azir dan enn fason pu eradik langaz maternel, ubyen mem pu marzinaliz li, sirtu dan ledikasyon.
Ena resers lor inperyalis lingwistik fer par Prof. Robert Phillipson, resers ki ‘talk-of-the-town’, sanki sa 2-3 aryergard anti-langaz maternel mem okuran.
Ena Fayndings Hearing LPT an 2009 ki pruv sa ditor ki fer zanfan. Sa osi, sa bann intelektyel dedrwat pa kone.
E depi plis ki 50 an, UNESCO, lor baz letid syantifik, fini pran pozisyon kler, fini dir tu Guvernman opuvwar dan lemond, fini dir tu parti politik dan lemond, ki li meyer servi lang maternel kuma medyom dan lekol. Sa osi, ena intelektyel dedrwat pa kone. Li posib sa?
Me, malgre tu sa gran lavanse pu langaz maternel, Leta tuzur oprim Kreol ek Bhojpuri.
Malgre Lindepandans depi 1968, langaz tu dimunn koze (92%, omwen, koz Kreol ek Bhojpuri) ankor, ziska zordi, kareman interdi: dan Parlman, kot Rezistrar Lasosyasyon, dan Lakur Siprem, dan serten domenn dan Servis Sivil, dan Lekol. Li grav. Ki Travayis dir lor la? Ki MSM dir? Ki PMSD dir? Ki MMM dir? Dan LALIT nu kler lor la. Nu dir introdir langaz maternel dan tu sa bann domenn la.
Me, anu retablir bann fe debaz.
Fe Nimero Enn: Langaz Kreol ek Bhojpuri exziste. Bel e byen. Li pa okenn de ideolozi. Li enn fe.
Fe Nimero De: Kreol ek Bhojpuri existe an ekri, e sa, depi lontan. Sa osi, li pa ideolozi. Li enn fe.
Fe Nimero Trwa: Personn pa pe inpoz Kreol lor bann dimunn ki koz li, ni lor dimunn ki ekrir li. Okontrer, pe inpoz langaz kolonyal lor nu.
Fe Nimero Kat: Plis ki de-tyer dimunn Moris anfaver introdiksyon langaz maternel dan domenn formel ek piblik. Li pa ideolozi sa. Li statistik. Li enn fe ki zis enn minorite dimunn tuzur anfaver kontiyn inpoz langaz etranze lor zanfan dan lekol, dan Parlman, dan biro Rezistrar.
Zordi, ena tro buku prev anfaver langaz maternel. E li pe rantre asterla, dan tu domenn.
Asterla, anu gete kisannla pe fer “ideolozi”. Ala enn-de lexanp “ideolozi” dan sa deba la: “Kreol ek Bhojpuri pa langaz ditu”. Sa fraz la li pir ideolozi. Li pa zis enn lopinyon. Li enn lopinyon erone. Li enn restan prezize rasist depi lepok kolonyal. Lide ki langaz Kreol ek Bhojpuri zot swadizan “langaz inferyer”, ubyen zot “langaz mal-devlope”, ubyen zot “langaz vilger”, ubyen zot “langaz zis oral”. Sa, osi pa bann fe ditu. E zot pa nerport ki “ideolozi”. Zot ideolozi dedrwat. Pu pa dir extrem drwat.
Tusala, nu, setadir tu dimunn eklere, bizin gard an-tet, kan sa 2-3 aryergard pe sey blok progre ki sa nuvo realite reprezante.
LALIT, 9 Mars, 2011
