Apersi lor “Lasanble Konstityant”, manyer li ti existe an Ekwador an 2007-8
08.03.2011
Ekwador ti gayn bel problem ekonomik, ti travers enn kriz grav pandan vag kriz ki ti tap ar Lamerik Latinn. Sa ti fer ki ant 1995 ek 2005, Ekwador ti ena 7 Prezidan. Kriz la ti prodir enn sif somaz 20%. Li ti provok emigrasyon 3 milyon dimunn (somer, dimunn ki ti perdi tu zot ti-depo labank), ki finn fwir ver Lerop (Lespayn ek Itali, sirtu) ek USA. Lerla, apre tu sa kriz la, enn prosesis sanzman finn deklanse dan ka Ekwador, apartir enn eleksyon prezidansyel. Sa ti eleksyon an 2006 Raphael Correa (ek so parti dan enn fron apel PAIS).
Kimanyer mo ti konn tusala? Ekwador enn plas kot ti ena baz militer USA, dan enn lepor apel Manta. Nu dan No Bases, ti deside pu fer Premye Gran Konferans Internasyonal No Bases laba, parski li ti paret posib ki sa pu ede fer ferm sa baz la, laba. LALIT ti deleg mwa pu ale, sa ti an 2007, mwens ki enn an apre eleksyon Raphael Correa. Li ti eli kont reprezantan proprieter tablisman banann, Alvaro Noboa. E sa eleksyon la finn katalist pu enn prosesis pu konfront ladrwat (bann oligark) ek burzwazi laba. E, anpasan, nu finn donn enn kudme fer ferm enn baz militer laba. Rapel ti ena enn karavann, kot tu bann bis ti desann depi Quito, atraver to lavil ek vilaz dan Andes, ziska Manta lor lakot Pasifik, e ti fer miting partu kont baz.
Dan Lamerik Latinn, “stereotip” dimunn ena lor dimunn Ekwador se zot onet ek dus. E, ena sa fiyling laba. Mo finn remark li dan sa kurt sezur. E anfet, laba li finn enn revolisyon an-duser, e li ti kumanse par enn sinp eleksyon Prezidansyel. Me, Prezidan, osito li eli, li truv li an-konfli ek enn mazorite dan Kongre (zot Parlman) ki ostil, ki tuzur reprezant dimunn ki kontrol lekonomi, bann oligark dan tablisman banann. Kumans gayn enn seri kriz institisyonel: ant Komisyon Elektoral ek Lakur Siprem, ant Prezidans ek Kongre. Demisyon lor demisyon. Tantativ ku deta, tu.
E anmemtan, depi kan mo ti laba an 2007, ti ena mobilizasyon intans. Tu dimunn ti pe partisip a tu nivo dan deba pu sanz Konstitisyon limem, pu ki kapav sort dan sa seri kriz institisyonel la. Ariv enn serten moman, an repons a demand formel depi lepep, Prezidan Correa finn larg enn referenndum pu dimann lepep si zot ule enn “Lasanble Konstiyant”, setadir enn Lasanble ki pu lerla desid enn nuvo Konstitisyon dan enn prosesis deba nasyonal. Sa ti pu an Avril, 2007. Mo ti laba an Mars.
Gran mazorite ti vot “Wi”, zot anvi. 9.3 milyon elekter.
Lerla finn larg enn nuvo eleksyon fin Septam, pu elir enn Lasanble Konstityant ki pu drafte sa nuvo Konstitsyon la. Ti ena 3,229 kandida pu sa 130 plas.
Ladan pu ena selman 24 dimunn eli onivo nasyonal, 100 pu reprezant diferan provins, 6 pu reprezant dimunn andeor pei. E Correa so lalyans ti ena enn gran mazorite ladan 74 lor 130. Premye zafer zot finn fer, se revok Kongre ki ti pe sabot prosesis la. Alor, opuvwar ti ena Prezidan Correa ek Lasanble Konstitisyonel.
Zot kumans syeze lafin Novam, e gayn 6 mwa pu ekrir enn nuvo konstitisyon, finalman 444 kloz.
Me, tu depann lor mobilizasyon. Finn met 3 mwa par la pu deba, avan al divan enn lot referenndum. Eski u dakor ek Nuvo Konstityson.
Antretan, ariv Ziyet, 2-3 mwa avan Referenndum, 8 Ziyet, 2008, Guvernman Correa ti met sezi lor bann labank ki finn fwir (Filanbanco) ki ti dwa Guvernmann 661milyon dolar USA. Seki ti arive se buku bank ti bankrut an 1999, e finn dwa Guvernman Ekwador 8 milyar dolar. Buku Ekwadoryen ti perdi zot larzan labank, e finn émigré. 3 milyon finn al res Lerop (sirtu Lespayn ek Itali) ek USA. Lerla Guvernman finn reflot labank o-detriman lepep, dan lintere investiser. Sa labank la ti osi proprieter 195 konpayni, ladan 3 konpayni televizyon ki ti pe fer kanpayn dan faver sa labank bankrut-la e so 2 proprieter (robert ek William Isaias), ki ti finn al res Miami.
Anfet ti ena par milye lorganizasyon ki finn partisip dan Lasanble Konstityant. Anfet ti ena 3,500 lorganizasyon ki finn avoy propozisyon. E ti ena par duzenn forom nasyonal lor diferan tem: eski gayn drwa privatiz dilo, eski bizin suvrennte alimanter, eski lasante li kapav res dan lame sekter prive, eski enn pei suvren kapav permet enn baz militer, eski labank kapav lib, eski bizin maryaz ant dimunn mem sex, eski bizin fam gayn drwa reprodiktiv, eski gayn drwa vann drwa pu mineral depi landrwa kot peyzan pe reste.
Buku diskisyon, deba, konfrontasyon, konvenk dimunn -- informelman.
Plis par milye forom ek deba dan kartye, dan lekol, dan liniversite, dan landrwa, avan ki ariv Refernndum pu gete sipa dimunn pu dakor avek propozisyon ki ena dan sa 444 kloz la.
Bann “wi” vinn gayne.
29 Septam, 2008 nuvo Konstitisyon Ekwador apruve
64% anfaver
28 % kont
7 %bilten gate
1% blenk
Seki ti perdi: ladrwat, medya kont nuvo konstitsyon yerarsi Legliz katolik.
Lerla, li drol, me Raphael Correa kumans gayn 72% sutyen. Uswa bann bilten gate ti anfaver?
Seki ti ena ladan? Dan Nuvo Konstitisyon. Premye nu ti kone se Seksyon 5 rann tu baz militer etranze ilegal pu tultan. "Ecuador is a peaceful territory. We will not permit the establishment of foreign military bases nor foreign facilities with military aims. It is prohibited to cede national military bases to foreign armed or security forces." Ekwador definir limem kuma enn pei ki promuvwar lape, dezarmaman iniversel, kondann itilizasyon arm destriksyon masiv osi byen ki baz etranzer. Ena enn konsep “viv an ekilib” (sumak kawsay), an armoni ar umem, sosyete ek lanatir; drwa lanatir pu “mentenir ek rezener so sikl vital, so striktir, so fonksyon ek so prosesis evolisyon”. Diversite dan lanasyon. Drwa kolektif pu peyzan. Drwa a dilo. Aboli privatizasyon dilo. Ena suvrennte alimanter. Ena drwa permanan ek enn surs manze ki an sekirite. Drwa kominikasyon ek drwa akse a medya.
Konstitisyon dir bizin priorite pu prodiksyon nasyonal. Bi se “sumak kawsay” pa “krwasans”. Drwa a prodiksyon ek kreasyon travay stab ek an dinite (lartik 276). Leta pu gard kontrol lor sekter finansye. Leta osi gard kontrol lor sekter stratezik, kuma lenerzi, telekom, transportasyon ek rafinnri petrol, biodiversite, rezurs natirel ki pa renuvlab, eritaz zenetik ek dilo.
Zis avan votman, zot finn tir depi draf 2 zafer inportan, mem si li ti paret zot ena enn mazorite, me zot ti per kanpayn kont: drwa maryaz mem sex, ek drwa langaz Quechua, li osi, vinn nasyonal.
Lindsey Collen
