Diskur Byenveni pu Konferans Diego Garcia par Lindsey Collen
16.11.2010
Nu pe pibliye "Diskur Byenveni" ki Lindsey Collen ti fer 30 Oktob, premye zur Konferans Internasyonal lor Diego Garcia ek Chagos, avan li pas laparol Ansyen Prezidan Repiblik, M. Cassam Uteem :
Lor nom LALIT, mo ena plezir swet tu dimunn enn gran byenveni, akomanse par swet enn gran byenveni ansyen Prezidan Repiblik, M. Cassam Uteem, ki isi avek nu pu fer diskur luvertir nu Konferans lor Diego Garcia ek Chagos.
Pu sak dimunn ki finn vinn la zordi, enn zur Samdi, kot nu tu nu ena tu kalite traka lavi tulezur lor nu latet, pu sak dimunn ki finn fer sa enn priorite pu vini, lor nom LALIT, enn gran byenveni.
Nu pe zwenn pandan kat zur. Dan Konferans Internasyonal trwa zur, ek enn Forom Nasyonal Lindi.
Li pa enn Konferans kot ena zis met latet ansam, me enn Konferans kot nu pe met latet ansam avek enn bi pu ena aksyon pli divan. Aksyon ansam.
E anfet nu kapav dir ki bann isyu otur Diego Garcia ek Chagos zot dan enn lakrwaze istorik. Nu ena enn nuvo lepok ki divan nu, dan enn ansyen lalit. Alor, li enn moman pu gete depi ki kote nu finn vini, anterm istorik, ek ki kalite aksyon kapav amenn progre pli divan.
E sa bann size otur Diego Garcia ek Chagos, zot size ase difisil, konplike, ena tu kalite laspe. Me, seki inportan ladan se, si nu gayn enn konpreansyon an komen, lerla sa pu ed nu buz pli divan.
E zordi, parmi nu, nu ena invite internasyonal. Mo pu al an Angle par fwa.
I'd like to welcome our international guests. I welcome Wilbert van der Zeijden, (Says "hi", to applause). He arrived yesterday, without his suitcase, which is still in Paris. He came all the way from Holland. Li, li kikenn ki finn travay dan sa rezo internasyonal apel NO BASES, ki LALIT ti donn kudme met dibut an 2003 ansam ek lezot lorganizasyon inpe kuma seki Wilbert ladan. Alor, kan li pu koze zordi apremidi, li pu rakont nu lor pa zis Diego, me lor baz militer otur lemond. Li pu osi rakont nu lor baz militer ki dimunn finn reysi, par zot protestasyon, fer ferme. Parski u kone Moris dimunn parfwa dir, "Abe, sa li inposib sa! LALIT pe reve!" Me, Wilbert, li pu vinn explik nu kotsa dan lemond ena baz ki finn fini reysi ferme.
I'd also like to welcome John Percy who'll be speaking tomorrow. (Stands, applause). He is from Australia from the Revolutionary Socialist Party, and they've got a long history of understanding and struggling against imperialism. Parski zot guvernman, Guvernman Ostrali, tultan an-alyans ek Guvernman Leta Zini lor bann zafer defans. Li pu rakont enpe plis lor stratezi inperyalist Leta Zini zordizur. Tomorrow he is going to tell us about the US imperialist strategy and what's happening to it at the moment.
Thirdly, we have an international guest who'll be speaking on Tuesday, Penny Duggan. (Stands, applause). Li ti enn aktivist an Angleter kot, li interesan remarke, li ti al liniversite ansam ek Jean-Claude Bibi, ki buku dimunn isi kone. Zot ti ansam dan Liniversite Kent, e li ti pe milite an Angleter. Lerla li inn amenn lalit dan Lafrans depi buku lane. Kan li pu pran laparol, li pu koz lor nom Katriyem Internasyonal, enn lorganizasyon internasyonal. Penny Duggan, you're warmly welcomed, you'll be speaking about the events in France at the moment. The nature of her speech has been changed. Everything in politics is linked together. Lerop, 2-3 an desela ti paret stab, me zordi, avek sulevman dan Lagres, sulevman dan Lafrans, sityasyon li diferan. Alor, etan done sityasyon an Frans, nu finn dir Penny, "Alor, plito rakont nu Lafrans!i" Alor pu sa nu donn randevu Mardi. Tu dimunn kapav chek bann ler dan u program.
Nu ena enpe partisipan depi lot pei, ki nu welkom: Grace Goldfarb ek Abbie, Eva To, Christine Gautier ek Gerard Gueniffey. (Aplodisman.)
U kone kan nu ti deside pu fer sa Konferans la, nu ti byen kone ki zafer Diego ek Chagos pe vinn lor azanda. Nu ti pran sa desizyon inn gayn 15 mwa desela. Me, nu pa ti kone ki li pu otan lor azanda ki sa. Sa pu nu, li etonn nu, ki kantite tu zafer pe konverze dan laktyalite, dan sa moman kot nu pe fer nu Konferans. Li fer u prezans isi inportan. Pu sak dimunn ki finn fer li enn priorite, li azut dan lafors kan nu met latet ansam pu gete ki nu pu anfet fer apre.
U kone, sa bay ki Britanik inn donn Leta Zini pu Diego Garcia ek Chagos, li ti enn bay 50 an. Li bizin renuvle 2016, dapre so bay lamem. Negosyasyon, dapre bay, bizin kumanse 2014. Me, ki sa vedir? Sa vedir nuvo Guvernman Moris, nuvo Guvernman Britanik, tulede Travayis ankor, sa 2 Guvernman la, ki pu o-puvwar kan ena sa bann negosyasyon la. Li ule dir presyon fini kumanse. Negosyasyon fini kumanse. Ala dan ki moman nu pe fer sa Konferans Internasyonal la.
Anmemtan, nu ena enn Trete baynding, enn Trete Nasyon Zini baynding, ki finn fek vinn baynding pu premye fwa depi 2009. Li apel Trete Pelindaba. Kifer li apel Pelindaba? Parski li nom enn plas dan Sid Afrik kot ti ena arsenal nikleer Guvernman apartheid. Ek Alain Ah-Vee, lor panel, li finn deza al Pelindaba, kan ti inn fini demantel li. E kifer finn demantel li ? Finn demantel li an-esanz pu sa Trete baynding la. Me, Trete la li ena so linportans, parski Diego ek Chagos form parti Repiblik Moris, ek Repiblik Moris form parti Lafrik, ek Trete ki finn fek vinn baynding, li interdir tu armaman ek tu matyer nikleer ki servi pu lager dan Lafrik ek so lil. Alor, nu dan enn sityasyon kot enn sel ku ena enn devwar ki vinn divan Leta Moris. Li oblize chalennj lexistans BIOT, e li bizin chalennj lexistans baz lamem. Bizin diskit sa dan bann zur ki pe vini.
Anmemtan, Chagosyen ki, kuma nu kone, finn viktim enn derasinnman, enn deplasman forse pu fer plas pu sa baz la, atraver Grup Refizye Sagos ek Olivier Bancoult, zot finn ena enn seri ka divan Lakur Grande Bretayn, ki pe terminn avek enn Lapel divan lakur Eropyen Drwa Imen. E, sa kes la, ti sipoze an Oktob, setadir sa mwa ki fek pase la. Me selman, Lakur la inn tarde, Olivier inn dir mwa, alor petet kumansman lot lane. Sa ka la, li met sa deplasman kriyel, inimen, sa sufrans Sagosyen lor azanda. Mem si sa deplasman inn kumanse depi 1965. Zordi 2010, li lor azanda. Dan sa moman ki nu pe fer nu Konferans Internasyonal.
Me, osi, nu pa ti panse ki bann gran panser, bann espes "opinion makers" dan Leta Zini, kuma Prof. Chalmers Johnson, ki li enn dimunn inn deza travay pu CIA, servis ranseynman Leta Zini kuma enn advayzor, e li enn dimunn, ki anmemtan enn profeser liniversite dan syans politik plis li ena enn program televizyon ki vinn rakont lor zeo-politik, pu vinn met fermtir baz militer lor azanda. Me li, Chalmers Johnson li fek tir enn liv inn gayn 2 semenn kot li pe dir ki, dapre li, Leta Zini pu bizin ferm tu so 700 baz a-lexteryer. Kumsa mem li dir sa. Sinon pu ena inplozyon ekonomik dan Leta Zini. Tusala pu dir ki nu ena enn gran pwisans, Leta Zini, ki ti byen for kan sa konplo otur Diego ek Chagos ti derule, kan ti ena konspirasyon pu separ Chagos depi Moris kuma enn kondisyon ilegal pu Lindepandans, kan tusala ti pe fer, a lepok, nu ti ena enn Leta Zini for. Zordi nu ena enn Leta Zini kot so sistem finansye, so sistem labank, kuma u finn swiv, finn ekrule an 2007-8. E zordi li ankor plizumwen nu kapav dir, an ICU. Li pa finn refer lor enn nuvo baz. Sa vedir nu ena enn zean, ki enpe feb. Ki li pa ti feb mem10 an desela. La, li inn feb, li. Sa osi li vedir li rann tayming nu Konferans, enn tayming inportan.
Alor, sa Konferans la li vremem tom apwen.
E dan nu Konferans, anplis orater ki nu finn deza swet labyenveni, nu osi ena orater LALIT, ki enn par enn pu pran laparol. Pu ena Alain Ah-Vee ki pu pran laparol dan sa sesyon la, zis apre Ansyen Prezidan Repiblik. E tanto pu ena Ram Seeogin ki pu koze dan mem sesyon ki Wilbert. E pu ena Ragini Kistnasamy ki pu dan mem sesyon avek John Percy. Ek Mardi pu ena Rajni Lallah ansam avek Penny Duggan. Ek nu pu osi ena plezir ekut ansyen Vis-Sanselye Liniversite Moris, Vinesh Hookoomsing, pran laparol, ek li li pu konsantre lor sa isyu Park Maren la. Ek parey kuma mo pe prezid sa premye sesyon la, sak sesyon dan sa Konferans Internasyonal, nu pu ena enn lot manb LALIT ki pu prezide. Tanto pu ena Rada Kistnasamy, dime pu ena Jean Yves Dick, apre midi Anne-Marie ek Naheed, ek Ally ek Ram pu prezide Mardi.
(Portab sone). Mo ti pu dimann u teyn u portab, (mo pe teyn pu mwa la) sirtu parski taler kan nu pu sey nu sistem interpretasyon an-direk avek nu sistem invante, kapav ena interferans.
Plis, pandan nu Konferans, nu pu ena kontribisyon inkrwyab depi artis. Pu nu dan LALIT, nu pa truv partisipasyon artis kuma enn divertisman me kuma enn zafer ki get sa mem size la depi enn lot lang. Kuma u pu truve, ena enn travay par deryer par Nirmal Hurry ek so lekip, kot zot inn instal koko, zafer natirel, avek balon -- enn zafer plastik -- omilye. Artis sa. Nu bizin get li, sakenn interpret li dapre so lespri. Nirmal pe vini plitar, so tifi pe konpoz lexame L'Alliance Francaise zordi, li dimann exkiz. E isi lor mo lame gos, ena enn tablo apel "Les Fantomes des Chagos", ki Jean-Claude Baissac inn pa zis pret nu pu sa Konferans la, me li finn fer enn donasyon sa tablo la. Apre Konferans, nu pu tom enn lakorite ansam kimanyer nu pu servi li. (Aplodisman pu Jean-Claude ki prezan). Li enn tablo ki fer reflesi, nu truv enpe Nordvaer, enpe Porlwi, anfen sakenn get tablo la, gayn so fiyling pu sa invazyon la.
Plitar zordi nu pu ena poem ki Yannick pu lir, e dime ek apre dime, nu pu ena Ashish Beesoondial ek Stephanie Theodore, ki pu fer lektir enn de paz depi roman Mutiny. Zordi taler, nu pu ena Rajni Lallah ek Joelle Hoseenee. Nu pu ena Menwar, ek Daniella Bastien ek Richard Beaugendre dan zur ki pe vini, pu azut enn dimansyon mizikal dan nu refleksyon, dan nu analiz, lor sa mem size la. Nu pu ena 3 fim. Enn par John Pilger, ki finn osi avoy nu enn mesaz. Enn par Peadar King, ki ti fer pu televizyon Irlande, e li finn osi avoy enn mesaz. Trwayem fim par David Constantin, ki pu prezan limem Mardi. (Anfet li pa finn prezan, akoz mortalite enn pros.)
Alor, tusala pu anrisi nu Konferans, e donn li enn profonder emosyonel.
Lindi, tu dimunn kone, li enn zur travay, alor pena Konferans Internasyonal. Lindi ena enn Forom Nasyonal, lapremidi. Mo dir pu ena enn "Forom Nasyonal". Seki mo kapav dir sir-sir, pu ena "kiksoz" Lindi. Ki li pu ete nu pa sir. Parski Minis Zafer Etranzer ti'nn aksepte pu vini, lerla plitar li finn fer kone ki desizyon bizin pas dan Kabine Minis Vandredi, e nu pankor tann naryen ziska yer tanto. Lider Lopozisyon, Paul Berenger, li osi ti dir wi. Lerla li dir li finn gayn enn lot invitasyon pu zafer Andra Day, li dir, mem ler, alor li inn sanz so "wi" an "non". Lerla inn dir petet MMM pu deleg enn lot dimunn. Petet Vijay Makhan, lerla kan nu nu sonn Paul Berenger pu gete ki finn arive, li dir zot pa inn deleg personn. Sa vedir Lindi ena kiksoz. Nu gete. Si Minis vini, nu kontiyn ek Forom avek 2 orater, ek plis letan pu dimunn dan lodyans intervenir, sinon nu fer enn tab rond. Tu dimunn isi invite, nu met latet ansam, nu fer li enn zafer kot tu dimunn partisipe plennman. Lindi, li inportan dir, li pa isi, Forom Nasyonal. Li Minisipalite Port Louis. Sa, li pu enn rezon evidan. Ena diferan kuran politik, kot pe fer enn deba plito konfrontasyonel, alor nu finn met li Lasal Konsey Minisipalite Port Louis, enn plas net. E so Chair, ki ti fini tom dakor ar tulede ki ti pe vini, li Jean Claude Bibi. Li enn dimunn indepandan, vizavi sa 3 formasyon politik. Li pu la, li, Jean-Claude Bibi.
Alors, sa size Diego, li amenn ansam buku, buku diferan laspe. Nu get laspe Baz limem, menas a lape. Nu get laspe kas pei la. Enn kondisyon ilegal pu lindepandans. Kont Charter Nasyon Zini. E nu get laspe derasinnman brital tu dimunn ki ti pe res lor Diego Garcia, lor Salomon, lor peros Banos, e lor lezot lil osi, ki ti abite kuma Six Islands. Tu sa bann dimunn la derasine. Ena inn trik zot, kan zot inn vinn isi pu tretman, zot pa finn kapav returne. Nu tu konn sa bann vre zistwar la. E nu pu ena lokazyon, pandan nu Konferans, ekut enn madam, Edna Menes, pli tar zordi. Li pu rakont so kalver. E zordi nu ena gran plezir ena parmi nu zanfan Sagosyen ki suvan pa konn buku lor sa lalit la. Ti avan zot ti ne. Parfwa zot mama ti byen tipti. Me zot anvi konn lor Chagos.
Me, mo krwar pu nu dan Moris, tu dimunn Moris, nu ena enn responsabilite extra-ordiner. Kan nu truv lor televizyon, tann lor radyo, lir lor lagazet, ki bann B-52 inn dekole depi lor enn pist avyon Diego Garcia, teren ki form parti teritwar Moris dapre nu Konstitisyon, inn al bombard dimunn dan Bagdhad, inn al tuy dimunn dan Afghanistan ki pe al enn maryaz, abe, nu bizin realize ki enn but later, li pa kapav pa su okenn kontrol dimunn! Li su nu kontrol. Li nu responsabilite. Alor, seki inportan pu tu dimunn ki la zordi, se nu nepli pe res trankil. Nu nepli dan silans. Ek tutolong sa lepok depi Lindepandans, ena dimunn ki finn lev lavwa. Ek zordi nu pe gete dan ki direksyon pu lev lavwa asterla pu li pli efikas. Seki nu ena pu fer, se fer ferm sa baz la enn fwa. Samem lakle. Samem ki pu permet tu Chagosyen returne dan tu lil. An dinite. E san ki zot kolonize par Grand Bretayn kan zot returne. Li permet nu asir lape. E li permet posibilite dekolonizasyon konplet Moris, e alor Lafrik.
Alor, sa nu bi politik dan sa Konferans la.
Kuma zot inn deza truve, pu ena interpretasyon, alor nu pu tann enpe koze dan ti-lavwa laba. Sa vedir enn kikenn pe explik viziter Anglofonn. Dan lepase dan Moris, byen suvan, nu fer tu dimunn ki pa konn Angle, pa konn Franse, devine ki dimunn pe dir. Dan LALIT, nu pe sey sanz sa. Nu pu adres u dan u langaz, dan nu langaz, ek lerla tradir/interprete pu viziter. E apartir zordi, kan Wilbert pu pran laparol, deryer sa paravan la, pu ena enn nuvo invansyon teknolozik. Ena 2-3 kamarad LALIT, ena Jean-Yves, Rada, Rajni, Ally, zot finn invant enn sistem elektronik pu dimunn mizer pu tradiksyon, avek ti-radyo FM. Nu finn aste ti-emeter 400 rupi, ki rant dan sa tru kot alim sigaret dan enn loto. Pena enn zafer, u met u MP-3, lerla li emet lor u baful atraver u radyo? Mo pa tro konpran so bann detay, mwa. Me, Jean Yves, inn dir kifer nu pa sey emete dan lasal Konferans? Kan seye, li marse. Bel invansyon. Depi 2 mwa sa pe vini-mem, invante, seye, sanze, re-seye. E, kan nu finn teste, li marse. Sa vedir pu sesyon kot ena diskur an Angle, tu dimunn ki anvi tann an Kreol, seki pe dir an Angle, pu asiz par isi, kot resepsyon meyer. Sakenn pu bizin pran enn ti-radyo FM ek so irfonn. Pu sa rezon osi, nu dimann tu dimunn teyn portab, pu li pa fer sa ktktk tktk dan irfonn. Nu ti pu kontan osi davans remersye lekip ki pe asir tradiksyon similtane, setadir Shabeela, Emilie, Arvind, Shamila ek Pamela.
E si sa sistem interpertasyon elektronik pa marse, omwen nu'nn fer enn progre dan sa invansyon la pu lot ku. Me, nu krwar li pu reysi (Anfet li finn reysi ala mervey).
Enn de zafer pratik. Kuma zot inn truve ena kafe, dite, zi. Si kikenn truve li tro anplas, nu pa pu konsider li malelve, si u zis leve al pran enn tas dite. Parey si u ena pu al twalet, twalet zom ek fam, zot par deryer lor lavarang. Selman si u ule koz ar dimunn, rann enn servis, desann de-trwa peron ziska kyos, pu ki zot konversasyon pa rant par laport deryer. Kan nu pu fer brek pu manze, LALIT inn organiz enn dipen fure pu tu dimunn, vej ek nonn-vej. Ek enn pom. Ek nu kapav dir ki sa Konferans la finn kut nu byen tigit larzan. Nu bann invite inn vinn isi lor zot prop fre. Enn zafer extra, me zot inn fer li. Enn gran loner pu nu. Nu finn aste 2-3 sa laparey 400 rupi ki mo fek koze la, ek ena dipin, ek ena pom. Pu kontribiye ver sa, ena lasosyasyon Port Louis ki inn donn enn donasyon Rs1,000. Ena plizir individi ki finn donn ti-donasyon. E par zotmem enn lasosasyon, enn gran lorganizasyon dan Leta Zini,Veterans for Peace, ansyen solda Ameriken, ki anfaver lape, inn avoy enn manda 150 dolar. Sa bann but-but kas la inn permet nu fer sa Konferans la, e sa Konferans la, kifer li pu marse ? Par u prezans, u partisipasyon, e donasyon osi zenere depi dimunn ki sutenir konferans la; li pu enn sikse.
Alor, zordi pu premye sesyon la, li avek buku lemosyon ki mo pas laparol avek nu premye orater, ki pe fer diskur luvertir. Ena tem lor lekel ansyen Prezidan Repiblik Cassam Uteem finn vreman res fidel, finn res angaze. Enn sa bann tem la se Diego ek Chagos. Ena lezot tem osi, kuma Palestinn. Ena tem kuma anti-represyon. Li ti donn so demisyon kuma Prezidan Repiblik apre ki li ti refiz donn asantman pu lalwa POTA, Prevention of Terrorism Act. E lor lezot size, kuma langaz maternel dan lekol, kot li gard enn langazman absoliman san fay.
Alor, avek enn gran plezir, e avek loner lor nom tu dimunn prezan zordi, M. Uteem mo invit u pu pran laparol.
